Almanya’da kelamda iki iklim aktivistinin, fotoğraf sanatının en büyüklerinden Claude Monet’nin Les Meules (Tahıl Yığını) isimli tablosuna patates püresi, İngiltere’de Just Stop Oil isimli protesto kümesinin üyelerinin de Londra’daki Ulusal Galeri’de bulunan Van Gogh’un Ayçiçekleri tablosuna çorba fırlatmaları tartışmalara yol açtı.
Her neye dikkat çekilmek isteniyorsa bunun başarılı olup olmadığından çok bu çeşit hareketlerin hakikat olup olmadığı üzerinde ağırlaştı bu tartışmalar. Bendeniz hedefin doğruluğunun her vakit her aksiyonu haklı kıldığına inananlardan olmadığım için yapılanı gerçek bulmuyorum elbette. Bu tıp protestolar kitleleri bir davadan uzaklaştırma riski taşır zira.
Koruyucu cam bulunduğu için tabloların ziyan görmediği biliniyor. Muhtemelen aksiyoncular de biliyordu bunu. Fakat, insanlığının kozmik kültür miraslarının, ziyan görmeseler bile, birer hareket aracı haline getirilmesi ne derece hakikat? Tabiat görüntülerinin da en yeterli ressamı Van Gogh’un tablosuna saldırabilecek bir iklim savaşçısını aklım almıyor, kusura bakılmasın.
Yüzyıl evvel de işe yaramadı
Bu tıp hareketlerin atası/anası yirminci yüzyılın birinci on yıllarında müzelerde gerçekleşen iki siyasi protestodur sanırım. Biri, periyodunun en değerli süfrajetlerinden (kadın hakları savunucusu) Mary Richardson’ın 1914 yılında Londra’daki Ulusal Galeri’de Velazquez’in Rokeby Venüsü tablosuna saldırması, oburu de 1921 yılında Ulusal İşsiz Emekçiler Komitesi Hareketi (NUWCM) tarafından Liverpool’daki Walker Sanat Galerisi’nin basılarak işgal edilmesi. Yani müzelerde tablolara saldıran aktivistler, protesto tarihinin bu en bilinen örneklerini tekrarlamış oldular.
Tekrarlanan yalnızca bu hareketler değil. O periyot gösterilen yansılarla bugün yapılan hareketlere yönelik yansılar de birbirine benziyor. Ortadaki onca yıla karşın “amaca takviyeye evet, tablo hücumlarına hayır” tavrı dün olduğu bugün de mevcut.
Bu aksiyonlarla ileti iletilmek istenen kitlenin, aktivistlerle kuracakları “duygusal bağın” güçlü olduğunu sanmam. Bu bağın zayıf olması hareketçilerin kendi davalarına ziyan verdiği manasına gelir. O denli protesto aksiyonları vardır ki, maksadı anında gayrimeşru hale getirir. Şahidi olmuşumdur bunlardan birinin. 1984 yılında İngiltere’deki büyük madenci grevinde, bir destekçi olarak vazifeler almıştım. Grevcilere, Thatcher hükümetinin emek düşmanı uygulamalarına karşı olan halktan da büyük bir dayanak vardı. Birkaç madencinin bir sokaktaki telefon kulübesini tahrip etmeleri, inanılır gelmeyebilir biliyorum, madencilere verilen takviyesi geriletmişti. Madencilerin efsanevi önderi Arthur Scargill’in hareketten dolayı tekraren özür dilediğini hatırlıyorum. Kamunun ortak kullanım aracına atağın egemenlere bir ziyanı olmaz lakin işçiye olur. Reaksiyonların odağındaki münasebet buydu.
Baz istasyonu ne güne duruyor?
Kamu dikkatini çekmek için yapılan aksiyonlarda “amaç-mekan birlikteliği” epey değerlidir. G8 aksiyonları sırasında genç aktivistlerin “az gelişmiş ülkelerin borçları ertelensin” talebiyle kendilerini Dünya Bankası’na ilişkin binalara kelepçelemeleri bu birlikteliği en hoş örneklerindendir. Bir iklim aktivistinin yeri müze değil, bir baz istasyonu olabilirdi pekala.
Bakın dünyadaki iklim krizinden sorumlu 100 büyük firma vardır. Bu firmalar sera gazı emisyonlarının yüzde 71’inden sorumludur. Bunların hepsi güç ya da maden şirketleridir. En azından biri yanı başımızda bunların. Gazprom’undan tut Shell’ine kadar, Exxon’undan tut BP’sine kadar, Chine Coal’undan tut, Saudi Aramco’suna kadar. Bendeniz, gençken bunların binalarının önünde yapılan şovlarda hazır bulunmuşumdur. Cam falan da kırdım alışılmış lakin kimseye ziyan vermeden anlattık sıkıntımızı gelene gidene. Hiç birimizin aklına National Gallery’yi basıp Chagall tablosunu parçalamak gelmemişti. 100 tane firma dururken müze ya da galeri basmak pek bir tuhaf.
Eylem hedefe uymalı
Stephen Gough diye biri vardı bir orta İngiltere’de. Dünyada öbür sıkıntı kalmamış üzere, çıplak dolaşma hakkı için kendini yollara, dağa bayıra vurmuştu adam, çırılçıplak hem de. Görüldüğü yerde tutuklanırdı olağan. Ancak bir kezinde ayaklarında bot, içinde çorap, başında şapka, sırtında çantasıyla alt tarafı büsbütün çıplak olarak İskoçya’ya gitmeyi başardı nasıl becerdiyse. Katılırsınız, katılmazsınız lakin o protestosunu yalnızca alt tarafı çırılçıplak halde yürüyerek yapıyordu. Yani protesto edeceğim diye gidip de giyinik tek bireye saldırdığı yoktu adamın.
O galeriyi basan aktivistlerin emellerinden çok hareketlerine ağırlaşan, onları topluma canavar olarak gösteren bir medya var. Bu da hesaba katılmalıydı elbette. Medyaya nazaran davranılsın demiyorum lakin kendilerini anlatma fırsatı bulamadan oburlarının anlattığı bireyler durumuna düşmesin aksiyoncular. Van Gogh protestosunu haber yapan Daily Mail gazetesi aksiyonu “isyankar eko-zealotlar” tarafından yürütülen “kaos kampanyasının bir parçası” kelamlarıyla duyurdu okurlarına. Bir Shell istasyonu basılsaydı yeniden berbat laflar edilirdi ancak maksadın ne olduğunu hiç bir gazete gizleyemezdi.
Eylem kendini anlatabilmeli
Acı olan şu; bu hareketlerde ilgi mevzuya değil hareketçilerin ne yaptığına yöneldi. Aksiyonu başarısız kılan öğelerden en değerlisidir bu. Bizim Burak Tatari hareket yapan kümenin sorumlularından biriyle konuştu. Burak’a söylenenler ortasında şu da vardı: “Yaptığımız şeyden keyif almıyoruz. Resme ziyan vermek istemedik. İnsanlara ziyan vermek istemedik. Günlük hayatı aksatmak istemedik. Lakin bu bir zorunluluktu. “Eylem kendisini anlatabilseydi sorumlu zat bu çeşit açıklama yapma gereksinimini duymayacaktı.
Bazı protesto biçimleri vardır ki yapanların ayrıyeten dipnot düşmeleri gerekmez. Tamam, bu iki aksiyonda tablolar ziyan görmedi, (daha evvel yapılan aksiyonlarda ziyan gören tablo olmuştu bu arada). Görmedi fakat müzeleri, sanat galerilerini iklim krizinden sorumlu yerlermiş üzere gösterdiler. Girişlerin hiçbir güvenlik bariyerine takılmadığı yerlerdir buralar. Müzelerin, sanat galerilerinin ziyaretçilerine olan itimadın berbata kullanılmasıdır tıpkı vakitte bu çeşit aksiyonlar.
Camını kırdığım yerlerden biri de orasıdır, o nedenle yeterli biliyorum.