‘İkiziniz’ her an sokakta karşınıza çıkabilir! ‘Neden benziyoruz?’ sorusunun yanıtı bilim insanlarını bile şaşırttı

Charlie Chasen ve Michael Malone, 1997 yılında Atlanta’da tanıştı. Chasen’ın müzik kümesinin bir soliste ihiyacı olduğu devirde Malone, konuk sanatçı olarak birkaç sefer grupla birlikte sahne almıştı.

Chasen ve Malone kısa müddet içinde yakın arkadaş oldu. Lakin etraflarındaki birçok kişinin sık sık lisana getirdiği bir gerçeğin farkında değillerdi: Birbirlerine tek yumurta ikiz olabilecek kadar çok benziyorlardı.

Üstelik insanların düşündüğünün tersine değil kardeş olmak, ortalarında en ufak bir aile bağı bile bulunmuyordu. Ataları dünyanın çok farklı yerlerinden ABD’ye göçmüştü. Chasen’ın ebeveyni Litvanya ve İskoçya kökenliydi, Malone’unkiler ise Dominik Cumhuriyeti ve Bahama Adaları asıllıydı.

Chasen ve Malone üzere birbirine ikiz kadar benzeyip akraba olmayan bireyler için kullanılan bir söz var: Doppelgänger. Almanca kökenli bu sözün birebir Türkçe karşılığı “çift-gider”.

“Doppelgänger” sözü birinci defa Alman müellif Jean Paul tarafından 1796’da yayımlanan “Siebenkäs” isimli romanda kullanıldı. Romanda baş kahraman Siebenkäs sık sık kendisine çok benzeyen arkadaşı Leibgeber’le kimlik değişiyordu. İlginçtir, Jean Paul romanda, birbirine tıpatıp benzeyen bu arkadaşlar için “doppeltgänger” sözünü kullanıyordu. “Doppelgänger” ise Jean Paul’un birebir anda servis edilen iki yemek için bulduğu isimdi. Ne var ki kısa müddet içinde bu ayrım ortadan kayboldu ve “doppelgänger” tüm ayrılmaz ikililer için kullanılır hale geldi. Söz vakit içinde başka lisanlara de sirayet etti ve günümüze kadar ulaştı.

“BEN BİRİNİN GİBİSİ DEĞİLİM”

Kanadalı sanatçı François Brunelle’in doppelgänger’lar üzerinde yaptığı çok enteresan bir çalışması var. Dünyanın dört bir yanını dolaşıp ortalarında Chasen ve Malone’un da bulunduğu yüzlerce ikiliyi görüntüleyen Brunelle’in projesinin ismi “Je ne suis pas un sosie!”/”I’m not a look-alike” yani “Ben birinin gibisi değilim”.

Brunelle’in bu fotoğrafları çekmesine ilham olan şey ise kendi doppelgänger’ını bulmuş olması. Üstelik Brunelle’in “ikizi” de çok ünlü: Bütün dünyanın Mr. Bean rolüyle tanıdığı İngiliz aktör Rowan Atkinson.

Brunelle’in 2000’lerin ortalarında başladığı bu proje toplumsal medyada ve internette büyük ilgi topladı.

Üstelik birbirine benzeyen bu yabancılarla ilgilenenler ortasında genetik alakaları inceleyen bilim insanları da vardı.

BU BEŞERLER BİRBİRLERİNE NEDEN BU KADAR ÇOK BENZİYOR?

İspanya’nın Barselona kentinde bulunan Josep Carreras Lösemi Araştırmaları Enstitüsü’nde vazife yapan Dr. Manel Esteller, geçmişte tek yumurta ikizlerinin fizikî farklılıkları üzerine çalışmış bir bilim insanıydı.

Dr. Esteller, yeni araştırmasında tam karşıtı bir mevzuyu çalışmak istiyordu: Birbirleriyle hiçbir ilgileri olmadığı halde çok benzeyen insanları. Aklındaki soru şuydu: “Bu benzerliğin açıklaması ne olabilir?”

Bu sorunun karşılığı 23 Ağustos’ta bilim mecmuası Cell Reports’ta yayımlanan bir makaleyle tüm dünyaya açıklandı.,

YÜZLERİ BENZİYOR, PEKALA YA DNA’LARI?

Dr. Esteller ve takımı, araştırma kapsamında Brunelle’in fotoğraflarını çektiği ikililerden 32’si ile görüşmeler yaptı. İkililerden alınan DNA örnekleri tahlil edildi. İştirakçilerle hayat biçimlerine dair epey kapsamlı anketler gerçekleştirildi.

Araştırmacılar bir yüz tanıma yazılımı kullanarak iştirakçilerin simalarındaki benzerlikleri niceleştirmeye çalıştı. 32 ikiliden 16’sının yüz tanıma yazılımında aldığı sonuçlar neredeyse tek yumurta ikizleriyle tıpkı düzeydeydi.

İkinci etapta yüzleri çok benzeyen bu insanların DNA’larının da benzeyip benzemediğine bakıldı.

Sonuçlar hem şaşırtıcıydı hem de değildi.

Yüz tanıma yazılımında benzerlik puanı yüksek çıkan 16 ikilinin genlerindeki paydaşlık, düşük puan alanlara kıyasla daha fazlaydı.

DNA HER ŞEYİ AÇIKLAYABİLİR Mİ?

Dr. Esteller, New York Times’a yaptığı açıklamada, “Bu beşerler birbirlerine hakikaten benziyorlar zira genomlarının yani DNA sekanslarının kıymetli bir kısmı ortak. Birbirine benzeyen insanların ortak genlere sahip olması kulağa çok sıradan geliyor fakat bu olgu daha evvel hiç bu formda ortaya konmamıştı” diye konuştu.

Ancak nasıl bir insan olduğumuzu açıklamak için DNA tek başına kâfi değil. Hayat deneyimlerimiz atalarımızın deneyimleriyle bir ortaya geliyor ve genlerimizin hangisinin faal hangisinin pasif olacağını belirliyor. Bilim insanları buna epigenom ismini veriyor.

Tabii bir de mikrobiyomumuz var… Bakteriler, mantarlar ve virüslerden oluşan bu mikroskobik kopilot, etraf şartlarımızdan ziyadesiyle etkileniyor.

Doppelgänger’ların genomlarının benzeri, epigenomlarının ve mikrobiyomlarının ise farklı olduğunu tespit eden Dr. Esteller, “Genetik onları bir ortaya getiriyor, epigenetik ve mikrobiyom ise ayırıyor” diye konuştu.

SİSTEM KENDİNİ TEKRARLIYOR

Bu çelişki bize doppelgänger’ların misal görünmelerinin sebebinin büyüdükleri ortamdaki benzerlikler değil DNA’ları olduğunu gösteriyor. Dr. Esteller, çevresel tesirlerin daha büyük olmasını beklediklerini, bu sonucun kendisini şaşırttığını belirtti.

Doppelgänger’ların benzerliklerini açıklayan faktör ortak hayat deneyimleri değil de ortak genleri olunca, bu benzerlik talih yapıtı oluyor.

Genlerin sıralanabileceği kombinasyonların sayısı muhakkak. Dünya nüfusu belirli bir noktaya geldiğinde, bu kombinasyonların tekrarlanma ihtimali de artıyor.

Dr. Esteller bu durumu, “Şu an dünyada o kadar çok insan var ki sistem kendini tekrarlamaya başladı” kelamlarıyla açıkladı. Bir öbür deyişle sizin de bir yerlerde bir doppelgänger’ınız olmaması için hiç neden yok.

YÜZÜ BENZEYENİN HASTALIKLARI DA BENZEYEBİLİR Mİ?

Dr. Esteller bu araştırmanın bulgularının gelecekte hekimlerin çeşitli hastalıklar için daha yeterli tedaviler geliştirebilmesine yardımcı olmasını umuyor. Birbirlerine tıpatıp benzeyecek kadar gen iştiraki olan bireylerin, çeşitli hastalıklara yatkınlığı da paylaşmaları kelam konusu olabilir.

New York’ta bulunan Weill Cornell Tıp Fakültesi’nde Englander Hassas Tıp Enstitüsü Yöneticisi Olivier Elemento, İspanya’da gerçekleştirilen araştırmayı New York Times için kıymetlendirdi.

Elemento, “Birbirine benzeyen iki insanın genom profillerinde de paydaşlıklar olması, genetik manada çok güçlü bir şeylere işaret ediyor” derken DNA’da kodlanmış datalarla şahısların gerçek imgeleri ortasındaki farkların kimi sıhhat meselelerinin işaretçisi olabileceğini söyledi.

ETİK RİSKLERİ BERABERİNDE GETİRİYOR

Kişilerin yüz yapılarıyla davranış modelleri ortasında bir ilişki olabileceğini de öne süren Dr. Esteller, bu irtibatın ortaya konması durumunda isimli bilimler uzmanlarının, muhakkak cürümleri işlemiş olabileceğinden şüphelenilen bireylerin yüzlerini DNA örneklerine bakarak tespit edebileceğini belirtti.

Ancak Stanford Biyomedikal Etik Merkezi’nde araştırmalarını sürdüren Daphne Martshcenko, araştırmanın bulgularının isimli bilimlere uyarlanacağı noktada çok dikkatli olunması gerektiğini söyledi.

Dr. Martschenko, “Yüz algoritmalarının konut tahsisleri, işe alımlar ve hatalıların profillerinin çıkarılması üzere noktalarda var olan ırkçı önyargıları nasıl kuvvetlendirdiğine dair çok fazla örneğe şahit olduk” derken bu araştırmanın birçok etik korkuyu beraberinde getirdiğini söz etti.

25 YILLIK DOSTLUĞUN TEMELİ

İnsanların görünüşlerini DNA’larıyla ya da davranışlarıyla ilişkilendirmenin riskleri ortada olsa da Malone ve Chasen, doppelgänger’lar projesinin ve hepimizin varlığından haberdar olmadığımız bir ikizi olabileceğini bilmenin insanları bir ortaya getirmenin bir aracı olduğunu düşünüyor.

İkilinin arkadaşlıkları 25 yıldır sürüyor. O kadar ki Chasen geçtiğimiz hafta evlendiğinde, bunu haber vermek için aradığı birinci kişi Malone oldu.

Benzer DNA’ları olan şahısların hepsinin ortasında bu kadar güçlü bir bağ yok tahminen lakin Malone, Brunelle’in fotoğraflarının “tüm insanları bir ortaya getirmenin diğer bir yolu” olduğunu söyledi.

Kişilere çok benzeyen insanlara ya da ruhlara dair inanışlar Antik Mısır’dan İskandinav mitolojisine, Avrupa’dan Afrika’ya birçok kültürde bulunuyor. Ne var ki doppelgänger’ını bulmak, bugün birçok kişi için heyecan verici olsa da geçmişte tam zıddı hislere yol açıyordu. Kişinin doppelgänger’ını görmesi berbat baht kabul ediliyordu. Doppelgänger’ını üç kere gören kişinin yakın vakitte öleceğine inanılıyordu. Edebiyatta birçok yapıtta karşımıza çıkan doppelgänger kavramının en yeterli bilinen örneklerinden biri Mark Twain’in kaleme aldığı “Prens ve Dilenci” öyküsüydü. Tarihte de birçok değerli kişiliğin doppelgänger’ları olduğu söyleniyor. Örneğin Çariçe Katerina’nın uyuduğu vakitlerde bir benzerinin tahtta oturduğunu anlatan söylentiler var. Çariçe’nin bir noktada benzerini öldürttüğü, bu olaydan birkaç hafta sonra geçirdiği felç nedeniyle hayatını kaybettiği de anlatılan ayrıntılar ortasında…