AYDIN HASAN – Anadolu; coğrafik ve stratejik pozisyonu nedeniyle tarih içinde kitlesel sığınma hareketleri de dahil olmak üzere göç hareketlerinin sonuncu durağı oldu. Bu topraklar, milyonlarca göçmene mesken sahipliği yaptı. Göç İdaresi’nin çalışmasına nazaran; değerli kısmı bugünkü Türkiye sonları içinde kalan bölgelere yönelik olarak Osmanlı Dönemi’nde yaşanan kitlesel göç hareketleri ve kişisel sığınma olayları tarihi perspektifi içinde özetle şöyle:
1492 yılında on binlerce Yahudi, İspanya’dan gemilerle kurtarılarak Osmanlı İmparatorluğu topraklarına getirildi.
1672 Thököly Ayaklanması’nın akabinde Osmanlı’da matbaacılığın öncüsü İbrahim Müteferrika ile itfaiyeciliğin öncüsü Kont Ödön Seçenyi (Seçenyi Paşa) ve 1699 yılında Macar Hükümdarı Thököly Imre ve eşi Osmanlı İmparatorluğuna iltica etti.
1709 yılında İsveç Hükümdarı Şarl, beraberindeki yaklaşık 2 bin kişilik kümeyle birlikte Osmanlı İmparatorluğuna sığındı.
1718 Pasarofça Antlaşması’nın akabinde Macar Hükümdarı II. Rakoczy Ferenc, Osmanlı İmparatorluğuna sığındı.
1830 Polonya İhtilali’nin önderlerinden bugünkü Polonezköy’ün kurucusu Prens Adam Czartoryski, 1841 yılında Osmanlı İmparatorluğuna iltica etti.
1848 Macar Özgürlük Savaşı’nı kaybeden Prens Lajos Kossuth ve yaklaşık 3 bin Macar, 1849’da Osmanlı İmparatorluğu’na geldi.
Farklı istatistiki bilgiler bulunmakla birlikte 1856-1864 yılında ise Rus ordusundan kaçan yaklaşık 1 milyon 500 bin Kafkas nüfusu Osmanlı İmparatorluğu topraklarına kabul edilerek, Balkanlar’a ve Anadolu’nun çeşitli yerlerine yerleştirildi.
1917 Bolşevik İhtilali’nin akabinde Beyaz Rus Kumandan Vrangel yaklaşık 135 bin bireyle birlikte Osmanlı İmparatorluğundan
müdafaa talep etti.
Selanik’e Yahudi göçü
Anadolu ve Rumeli toprakları, Osmanlı Dönemi’nde vatanın iki değerli kesimini oluşturuyordu. Osmanlı, trajedi yaşayan İspanya Musevilerine de kucak açacaktı. 1492’de İspanya’dan kovulan Musevilerin bir kısmı Selanik yüklü olmak üzere Osmanlı topraklarına yerleştirildi. Museviler, Selanik’te küçük çaplı dokuma sanayi kurdu. Hukuk ve İbrânî alımı Rabbi Samuel de Medina’nın liderliğinde güçlü kütüphanesi olan bir bilim akademisi oluşturdu. Selanik, Osmanlı Dönemi’nde uzun yıllar Müslüman, Yahudi ve Hristiyanların ahenk içinde yaşadığı değerli bir kültür ve iktisat merkezi oldu.
Kırım Tatarları sürgünü
Kırım Tatarları, bir diğer deyişle Karadeniz’in kuzeyindeki Kırım Yarımadası’nı anayurt edinmiş Türk halkı; 1783’te Kırım Hanlığının Rusya tarafından ilhakıyla birlikte Osmanlı Devleti topraklarına zarurî göçe tabi tutuldu. Birinci göç kafileleri, bugünkü Romanya topraklarında kalan Dobruca ile Bulgaristan ve Balkanların başka bölgelerine göç etti. 1853-1856
yılları ortasındaki Kırım Savaşı Dönemi’nde ikinci, 93 Harbi’nden (1878 Osmanlı-Rus Savaşı) sonra ise üçüncü bir göç dalgasıyla Anadolu’ya yerleştiler.
Çerkeslerin büyük dramı
Tarihin en trajik göçlerinden biri, Çerkes halkının Kafkasya’dan sürgün edilmesiyle yaşandı. Rusya’nın Karadeniz’e inme siyaseti çerçevesinde Kafkasya halkları ile 1556’dan itibaren başlattığı savaşlar, 308 yıl sürdü. Rus güçleri, 21 Mayıs 1864’ten itibaren Kuzey Kafkasya’daki Çerkes toplulukları, başta Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerine sürgün edildi. 1,5 milyondan fazla Çerkes, bir ay üzere bir vakit dilimi içinde içinde sürgüne tabi tutuldu. Yol kuralları, salgın hastalıklar ve açlık üzere nedenlerden ötürü yaklaşık 500 bin Çerkes, bu sürgün seyahatinde hayatını yitirdi. Sürgüne tabi tutulanlar, Karadeniz limanlarından gemilere bindirildi ve birçoğu Anadolu’da Ordu, Samsun, Tokat, Amasya, Sinop, Yozgat, Düzce, Adapazarı, Kocaeli’de iskan edildi.
BİTTİ.