Expression Interrupted platformu tarafından hazırlanan Tabir ve Basın Özgürlüğü Gündemi raporlarının sekizincisi yayımlandı. Dava ve açık kaynak takip çalışmaları sonucunda elde edilen datalar doğrultusunda hazırlanan rapor, 2022’nin ekim, kasım ve aralık aylarını kapsıyor.
Gazete Duvar’ın aktardığı rapora nazaran, 2022’nin son çeyreğinde “dezenformasyon” yasası olarak bilinen düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle medya ve tüm toplum üzerindeki sansür baskısı artarken bir yandan da gazetecilere yönelik yargı baskısı tutuklamalar ve süregiden yargılama ve soruşturmalarla devam etti. Yılın son üç ayında 173 gazetecinin yargılandığı 99 dava görüldü. Karara bağlanan 29 davadan 16’sında, 17 gazeteci toplam 47 yıl 8 ay 1 gün mahpus cezasına; sekiz gazeteci de 82 bin 40 lira para cezasına çarptırıldı. 15 gazetecinin beraat ettiği yılın son çeyreğinde, 15 gazeteci hakkında ise 11 yeni dava açıldı. 32 gazeteci ve medya çalışanı gözaltına alındı. En az dokuz gazeteci hakkında soruşturma açıldı.
Ankara merkezli bir soruşturma kapsamında 25 Ekim 2022 günü gözaltına alınan Mezopotamya Ajansı ve JinNews çalışanı dokuz gazetecinin 29 Ekim’de tutuklanmasıyla birlikte cezaevindeki gazeteci sayısı 75’e yükseldi.
Haziran ayında da Diyarbakır’da Kürt medya kuruluşlarında çalışan 16 gazeteci ve medya çalışanı tutuklanmıştı. Böylelikle yalnızca beş ayda Kürt medya kuruluşlarında çalışan 25 gazeteci tutuklanmış oldu.
‘Terör’ ve ‘hakaret’ suçlamaları
Yılın son çeyreğindeki yargılamalarda, gazetecilere en fazla “kamu görevlisine hakaret,” “örgüt propagandası” “örgüt üyeliği” ve “Cumhurbaşkanına hakaret” suçlamaları yöneltildi. Bunların akabinde en sık yöneltilen suçlamalar ise “2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet” “iftira” ve “terörle uğraşta vazife almış şahısları maksat göstermek” “halkı kin ve düşmanlığa tahrik ve aşağılama” “üye olmamakla birlikte örgüte bilerek ve isteyerek yardım etmek” “Türk milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti hükümetini ve devletin yargı organlarını alenen aşağılamak” “kişisel dataları ele geçirmek ve yaymak” “suçu ve hatalıyı övmek” “terör örgütlerinin açıklamalarını yayımlamak” formunda kayıtlara geçti.
Gazetecilere yönelik en az 19 engelleme, şiddet ve tehdit hadisesi yaşandı
Açık kaynaklardan derlenen bilgilere nazaran, yılın son çeyreğinde gazetecilere yönelik en az 19 engelleme, şiddet ve tehdit olayı yaşandı. Bir gazetecinin Türkiye’ye girmesi engellenirken bir gazetecinin konutu de daha sonra temelsiz olduğu ortaya çıkan bir ihbar üzerine kapısı kırılarak basıldı.
Aynı periyotta gazetecilere yönelik akınların faillerinin yargılandığı davalar da görüldü. Gazeteci Beyza Kural’a şiddet uygulayan üç polis, “iş ve çalışma hürriyetinin ihlali” cürmünden 6 bin TL isimli para cezasına mahkûm edildi. Sanıklardan N.D. tarafından kararın açıklanmasını geri bırakan mahkeme, öbür bir dava kapsamında haklarında erteleme kararı bulunduğu için öbür sanıklar K.A ve Y.Ş.’nin cezasını ertelemedi.
İstanbul Bölge Yönetim Mahkemesi, İstanbul Valiliğinin, haber takip eden gazetecilere yönelik tehdit, darp ve hakaret suçlamalarının amacında olan İstanbul Güvenlik Şube Müdürü Hanifi Varlıklı hakkında soruşturma müsaadesi verilmemesine dair kararı ile Seyahat Parkı hareketlerinin dokuzuncu yıl dönümünde Taksim’de düzenlenen aksiyonda gazetecileri darp eden polisler hakkında süreç yapılmasına müsaade vermeyen kararlarını kaldırdı.
Muhalif medya kuruluşlarına mali baskı
Rapora mevzu üç aylık periyotta Radyo ve Televizyon Üst Konseyi (RTÜK) televizyon kanallarına eleştirel yayın içerikleri nedeniyle ceza kesmeye devam etti. Kelam konusu devirde RTÜK’ün program durdurma ve para cezalarının gayesinde Halk TV, KRT TV ve Tele 1 kanalları yer aldı. Hükümet yanlısı pek çok televizyon kanalına ise hiç ceza vermedi.
RTÜK üyesi İlhan Taşcı’nın açıkladığı 2022 sayılara nazaran, RTÜK 2022 yılında Halk TV’ye 23, Tele 1’e 16, KRT TV’ye altı, FOX TV’ye beş ve Flash TV’ye dört kere olmak üzere toplam 54 ceza verirken TGRT’ye iki, Beyaz TV ve ATV’ye birer kez ceza verdi. A Haber, Ülke TV, Kanal 7, TV Net ve TV 24’e ise hiç cezai yaptırım uygulanmadı. Üst Heyetin Halk TV, Tele 1, KRT, Fox TV ve Flash TV’ye verdiği cezaların toplamı 17 milyon 335 bin lirayı buldu.
Basın İlan Kurumu (BİK) tarafından resmi ilan yayımlama hakkı kalıcı olarak iptal edilen Üniversal gazetesinin, rapora bahis devirde bu karara yönelik yaptığı itirazlar reddedildi. Ocak 2020’den beri BİK kararıyla resmi ilan alamayan Yeni Asya gazetesinin ilan yasağı ise birebir periyotta 1000. gününü doldurdu.
‘Dezenformasyon’ yasası yürürlüğe girdi
Rapora bahis periyotta, hükümetin uzun vakittir hazırlıklarını sürdürdüğü ve kamuoyunda “dezenformasyon yasası” olarak bilinen Basın Kanunu ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, TBMM Genel Heyetinde AKP ve MHP oylarıyla kabul edilerek maddeleşti.
40 unsurdan oluşan yasa, 18 Ekim 2022 günü Resmî Gazete’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzasıyla yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yasanın 29. hususunun yürürlüğe girmesiyle, Türk Ceza Kanunu’na (TCK) “halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma” kabahatine 1 yıldan 3 yıla kadar mahpus cezası öngören 217/A unsuru eklendi.
Yasayla ayrıyeten, internet haber siteleri de Basın Kanunu kapsamına alındı ve internet haber siteleri için yanıt ve düzeltme yayımlama yükümlülükleri getirildi.
Yasa çıktıktan bir müddet sonra Bitlis’te gazetecilik yapan Sinan Aygül, bir çocuğa yönelik cinsel istismar savlarıyla ilgili toplumsal medya paylaşımlarının akabinde gözaltına alındı ve 14 Aralık 2022 günü tutuklanarak cezaevine gönderildi. TCK 217/A hususu kapsamında tutuklanan birinci gazeteci olan Aygül, 22 Aralık 2022’de tahliye edildi.
Hak savunucuları ve sivil topluma yönelik baskılar arttı
Rapora husus devirde, gazetecilerin yanı sıra insan hakları savunucuları ve sivil topluma yönelik baskılarda da artış gözlendi. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Lideri ve hak savunucusu Şebnem Korur Fincancı, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) tarafından PKK maksatlarına karşı kimyasal silah kullanıldığı savlarının araştırılması gerektiğine dair açıklamaları nedeniyle gözaltına alınıp tutuklandı. Fincancı ve öteki TTB Merkez Kurulu üyeleri hakkında “terör örgütü üyeliği” suçlamasıyla başka bir soruşturma başlatıldı.
Gezi Davası’nda tutuklu iş insanı Osman Kavala’ya verilen ağırlaştırılmış müebbet ve yedi hak savunucusuna verilen 18’er yıllık mahpus cezaları istinaf mahkemesince onandı.
Büyükada Davası olarak bilinen davada hak savunucuları Taner Kılıç, İdil Eser, Hasret Dalkıran ve Günal Kurşun hakkında verilen mahkûmiyet kararları ise Yargıtay tarafından bozuldu.
Göç İzleme Derneğinin (GÖÇİZDER) üye ve yöneticileri ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) toplumsal hizmet uzmanı Bilal Yıldız’ın da ortalarında bulunduğu 17’si tutuklu 23 hak savunucusunun yargılandığı davanın rapora bahis devirde görülen birinci duruşmasında dört tutuklu sanık tahliye edildi.