Dışarıdan epey olağan görünen bir mesken ve bu konutta yaşayan kendi halinde beşerler… Burası İdrisîlerin Meskeni. Sayfalar ilerledikçe yavaş yavaş karakterlerin dünyalarını yakından görmeye başlayacağız. Anne, çocuklar, mesken ahalisi… Kaygılar, acılar, kırgınlıklar içinde hepsi yaşamaya devam ediyor. Lakin nihayetinde “Kaos bir meskende apansızın ortaya çıkmaz; ahşap oymalar, nevresim kıvrımları, panjurlar ve perde pileleri ortasında yavaşça birikerek, kapıdan esip gelen bir rüzgârla savrulmayı bekleyen tozlar üzere pusuda bekler.”
İdrisîler için de olaylar tam olarak bu formda gerçekleşiyor. Bastırdıkları, beklettikleri tüm hesaplaşmalar bir kriz anında karşılarına çıkıyor. Bizi sayfaların en başında karşılayan İdrisî Hanım, Vehhap ve öbürleri kelam konusu konutun Bolşevik İhtilali’ne – tahminen de İran Devrimi’ne- benzeri bir siyasal ayaklanmada, devrimciler tarafından komünal bir hayat noktası haline getirilmesine karşı durmaya çalışıyorlar. Lakin meskenin işgal edilmesi tüm istikrarları alt üst etmeye yetecek güce ulaşıyor.
Bahsettiğimiz kitap yahut anlattığımız öykü, İran’ın kıymetli bayan müelliflerinden olan ve 1996’da hayat veda eden Gazale Alizade’ye ilişkin. İran’da 1999 yılında “Yirmi Yılın En Düzgün Kurmacası” mükafatını alan İdrisîlerin Meskeni geçtiğimiz günlerde Ketebe Yayınları tarafından okurla buluşturuldu. Roman, muharririn kendi hayatından izler de taşıyor. Bu nedenle çağdaş İran edebiyatının değerli örneklerinden olan yapıtı anlamak için Gazale’nin hayatına bakmak gerekiyor.
GÖZLERİ KAPALI YAZMAK
Gazale Alizade 1949’da Meşhed’de doğdu. Şair bir anne ve tüccar bir babanın kızıydı. Annesinin sözleriyle “Salkım söğütlerin, çiçekli, havuzlu bir konutun ortasında keyifli bir çocuktu fakat biraz da tuhaf”tı. Hayatı boyunca depresyona yatkın oldu. Bunda daima anne ve babasının tartışmaları içinde, huzursuz bir biçimde büyümesinin tesiri vardı. Küçük yaşlarından itibaren gözlerini bağlayarak, öyküler anlatır, bunları da konutun yardımcısına not aldırırdı. 14 yaşında birinci kitabını yayınladı. Evvel Tahran’da, sonra da Paris’te eğitim aldı. İran’ın ünlü şairlerinden Bijen Elahi ile evlendi, bir kızı oldu. Lakin evliliği pek de istediği üzere ilerlemedi. Bu nedenle boşandı.
Onu en çok etkileyen müelliflerden biri de Sadık Hidayet’ti. O da Hidayet üzere mistik arayışlar içinde kaldı. Mevlâna üzerine bir tez çalışmasına hazırlanırken babasının vefatı nedeniyle Paris’ten İran’a döndü. Kitaplarını, çocukluk alışkanlığıyla yeniden gözlerini bağlayarak yazdı, yazdırdı. Ürettiklerini yayınladıkça mükafatlar aldı. Yaşadığı periyodun değerli kalemlerinden biri oldu. İran İslam Devrimi’nden sonra rejim tarafından nezaret altında tutuldu.
AYNI BAHÇENİN İKİ KONAĞI
Gazale’nin biyografisine bu noktada bir es verip eklemeliyiz: romanı okuduktan, muharrire odaklandıktan sonra aklımızda Sevim Burak’a ilişkin birtakım tortularının oluşması mümkün. Hatta İdrisî ailesiyle Sevim Burak’ın İşte Baş İşte Gövde İşte Kanatlar’ı ortasında ince bir bağ bile hayal edilebilir. İki eser ortasında öyküler, karakterler ve anlatı açısından direkt bir paralellik görünmüyor. Lakin birebir mana dünyasına hitap eden, birbirlerinden -belki- haberi olmayan ancak dünyanın tıpkı günlerinde yaşamış iki muharririn emsal sıkıntıları olması çok mümkün, değil mi? Bu nedenle İdrisîlerin ve Burak’ın malum konutunu birebir bahçenin iki başka konağı olarak da tasavvur edebiliriz. Melek ve Nıvart üzere İdrisî Hanım ve Lega’yı da birbirleriyle konuşurken bırakalım ve romanın tercümanı olan Zeynep Özel’in kitaptaki sonsözde Gazale’nin nasıl öldüğünü anlattığı cümlelere bakalım: “Bir kıssasında Paris’teyken Sadık Hidayet’in mezarını nasıl bulup taşına yüz sürdüğünü anlatan Gazale, kendisi üzere vejetaryen olan ve farklı arayışlarıyla ünlü Sadık Hidayet üzere daima mevtin eşiğinde yaşamış ve mistik kişiliğine karşın, tahminen de depresyona yatkın bünyesinin geçirdiği bir atak sonucu, yakalandığı kanserle de baş edemeyerek, ‘Bazgeşt’ (Dönüş) isimli hikayesindeki aydın karakter üzere tabiata geri dönmek üzere, takvimler 11 Mayıs 1996 yılı cuma gününü gösterirken, İran’ın kuzeyindeki Cevahir köyünün bir ağacında kendini asarak döngüsünü tamamlamıştır.”
Son olarak şunu belirtmeli: Müellif romanda her ne olursa olsun hiçbir karakteri tam olarak düzgün yahut tam olarak berbat olarak yansıtmaz. O siyah ve beyazdan değil, daima griden yanadır. Kendini ve dünyayı algılayış biçimini anlatırken, “On iki, on üç yaşına geldiğimde bile dünyayı tanıyamamıştım. Dünyayı kim tanıyabilirdi ki? Kendi etrafında dönen ve bir karanlıktan başkasına sürüklenen biçimsiz bir kütle işte” tabirlerini kullanır. O halde Claude Lévi-Strauss’u hatırlayalım: “İki şeyden biri şudur; hep bir üçüncü şey vardır.” İdrisîlerin Meskeni üçüncü şeyin, alternatif yolun peşine düşenler için bir kıssa sunuyor.