Yazar Tarık Işık, “Darağacında 15 Kadın” kitabını SÖZCÜ’ye anlattı. Işık, “İdam 38 yıldır uygulanmamasına karşın hâlâ gündeme geliyor o halde vefat cezasına bir öteki pencereden bakmaya gereksinim var. O bakışı bayan idamları ile yakalamaya çalıştım” dedi.
Yazar Tarık Işık’ın Türkiye’de 1931- 1971 yılları ortasında idam edilen bayanların gerçek öykülerini kaleme aldığı kitabı “Darağacında 15 Kadın”, Sözcü Kitabevi’nden çıktı. Kitabında, Atatürk ve Cumhuriyet düşmanı bölümlerin lisana getirdiği “1925’te Şapka Kanunu’na muhalefetten Erzurum’da bir bayan yargılanarak idam edildi” tezini tarihi evraklarla çürüten Işık, SÖZCÜ’nün sorularını yanıtladı.
■ Neden idam edilen bayanları yazmak istediniz?
Türkiye’de idam cezası son olarak 25 Ekim 1984’te uygulandı. Devrimci Yol üyesi Hıdır Aslan, Burdur Kapalı Cezaevi’nde asıldı. Vefat cezası, 2004’te TCK’dan büsbütün çıkartıldı. Cumhuriyet’in ilanından 1984’e kadar İstiklal Mahkemeleri hariç TBMM onayı ile 15’i bayan 712 kişi idam edildi. Siyasi istikameti olmayan idamlar pek bilinmiyor.
■ Araştırmalarınız sırasında sizi en çok şaşırtan ne oldu?
Teşhirli idama halkın çok ilgisine şaşırdım. İdam, teşhirli yahut cezaevlerinin kapalı kapıları gerisinde olsun her safha devletin iktidar gösterisinin en sert biçimde sergilenişi olarak karşımıza çıkıyor. Teşhirli idamlardan meşhur olanları var; Hayri Uymaz’ın 6 Haziran 1957’de, Ali Ünver’in 24 Aralık 1960’ta İstanbul’da; Hayati Karaşahin’in 16 Nisan 1955’te Ankara’da asılması… Erkek-kadın, genç-yaşlı hatta çocuk binlerce insan gece yarısından meydanlara akın ediyor. İdam meydanları seyyar satıcılardan bahis tutuşanlara, hatta güreşenlere, rock’n roll yapanlara kadar adeta panayır yerine dönüşüyor.
ŞALCI BACI İDDİASI
■ İdam deyince akla “Şalcı Bacı” konusu geliyor.
İddiaya nazaran Erzurum Müstahkem Mevki Kumandanı Hasan Paşa ve Vali Zühtü Beyefendi, kimsenin hükümetin buyruğundan çıkmaması için, ismi bilinmeyen “Şalcı Bacı”, “Şalcı Şöhret” denilen bir bayanı Sıkıyönetim Mahkemesi’nde Şapka Kanunu’na muhalefetten yargılayarak Kasım 1925’te asmış. Bahis, 1960’ların başından itibaren dillendiriliyor. Hasan Paşa’nın torunu gazeteci Çetin Altan’ın 1976’da dedesini husus alan bir yazısında bu olaydan kelam etmesi, tesiri bugünlere kadar devam eden bir polemiği başlatıyor. İddiayı destekleyen hiçbir tarihi doküman yok.
Şapka Kanunu’na muhalefetten yargılanan Şalcı Bacı değil, Esma isimli bir diğer kadın
“İstiklal Mahkemesi zabıtları ortasında çok enteresan bir dokümana ulaştım. 14 Kasım 1925’te Sivas’ta Taşhan’ın duvarına asılan yafta çok ağır hakaretlerle halkı Şapka Kanunu’na karşı isyana kışkırtıyordu. Kentteki karışıklık sırasında, Tahrîrât Kalemi Başkâtibi İsmail’in şikayeti üzerine seksen beş yaşındaki Hacı Esma da karakola götürülüyor. İsmail, Esma’nın şapkasına küfrettiğini ve Sivas’ta şapka giyenlerin “bir-iki güne kadar kesileceğini” söylediğini argüman ediyor. İsmail’in tezlerini reddeden Esma, İkinci Periyot Ankara İstiklal Mahkemesi’ne çıkartılıyor. Esma, çarşıda karşılaştığı kiracısı İsmail’den alacağı bin 500 kuruşu istediğini, İsmail’in kendisine hakaret ettiğini anlatıyor. Kirayı istediği için iftiraya uğradığını söylüyor. Savcının beraatını talep ettiği bayan beraat ediyor. Şalcı Bacı propagandasına ilham veren Esma’nın yargılanması. Nimet Arzık’ın “Şalcı Bacı” ismini koyduğu Erzurumlu bayan figürü ile Esma ortasındaki benzerlikler dikkat cazibeli. Sivaslı Esma da bohçacı. Şalcı Bacı’nın askerlerin şapkasına küfrettiği için yargılandığı sav ediliyor. Esma’nın yargılanma nedenlerinden biri de Tahrirât Kalemi Başkâtibi İsmail’in şapkasına küfrettiği argümanı.”