Pazarda para çıkışmayınca ‘helal olsun’ diyerek samimiyetle poşeti elimize tutuşturan esnaf yüreği, sofrada kalan son lokmaya nezaketen kimsenin dokunmayışı, okul gösterisinde şiirini unuttuğu için ağlayan çocuğun alkışlarla yüreklendirildiği o an, annelerimizin dudaklarını sıkı sıkıya kapatıp gözlerini kocaman açarak bakmasıyla tüm sessiz cümleleri idrak edişimiz, öfkeyle ‘git kapı orada’ derken içindeki sesin ‘seviyorum ulan gitme’ diye haykırışı, bayramda hazırlanıp umutla ziyaretçilerini bekleyen o hoş anne ve babaların, tatile giden çocuklarına tekrar de gönül koymayışı fakat seslerinden ele verdikleri ince sızı…
Bu cümleleri okuduğunuzda hislerini sonuna kadar hissettiğinizi biliyorum. Hepimizin ne manaya geldiğini çok yeterli bildiğimiz hisler. Feraset, derin kavrayış, idrak, içe bakış, empati üzere birçok tanımlama yapabiliriz bu hissedişi anlatmak için. Tek bir sözle ifade edilemeyen, üzerine kaç öyküler yazılabilecek, yaşadığını hissettiren o derin anlar bu yazının konusu.
Yaşamak dediğin burnunun direğindeki sızıyı, içi gülen gözleri fark etmektir.
İncelikli yaşamak deyince zihninizde ne beliriyor? Çağrışımları çoğunlukla hayattan keyif almak, hoşluklara odaklanmak, olumlu ruh hali, tabiattan beslenmek, tabiatla uyumlu olmak, vücuduna ve ruhuna saygılı davranmak, bilgili, hassas ve iyiliksever olmak, meditatif bir ömür ve gibisi algılar olabilir. Bunların yanı sıra, benim zihnimde beliren ve bu yazıda değinmek istediğim ise, derinlikli bir ruhsal anlayış.
Kendimizi, diğerlerini ve hayatı anlamanın yolu, empati yeteneğiyle ve incelikleri fark etmekle yakından bağlantılıdır. Derinde yatan his ve niyetleri yüzeye çıkarma kapasitesi ruhsal derinliği yansıtır. Bu türlü açık bir kavrayışla yaşamak, ferdî gelişim, olumlu bağlantılar geliştirme ve yaşama doyumu bakımından değerli bir destekleyicidir. İncelikleri fark ederek yaşama sanatına farklı bir pencere açmak istiyorum.
İçgörü nedir? Nasıl keşfedilir?
Pazarlama ve reklamcılık alanında derinlikli keşif için kullandığımız kavram içgörü keşfidir. İçgörüyü, bir mevzu, olay, obje ya da bireylerle ilgili derinlemesine his ve niyetlerimiz formunda tanımlamak mümkündür. Günlük ömürden örnekler verecek olursak; kilosuna dikkat eden ve nasıl göründüğünü önemseyen insanların çok kalorili yemekler yediğinde suçluluk duyması, misafirlikte lavaboda elini yıkayan birinin elini kurulamak için banyo havlusuna silme fikri, bir ayranın kağıt kapağını açarken her an üzerine sıçrayacak hissi, çocukların anne ve babalarının meslekleriyle ya da varlıklarıyla övünme halleri, birinci kere kendine teyze ya da amca diye seslenildiğini duyan kişinin yaş almakla yüzleştiği o dramatik an üzere, yüzeyselden daha derinlere kadar giden sonsuza kadar çoğaltabileceğimiz birçok his ve fikir bizi içgörüye götürür.
İçgörü bazen isim taktığın araban, bazen mutfaktaki sarı bezdir.
Kavramın psikoloji alanında farklı tanımlamaları bulunduğunu not düşmek gerekir. Yaratıcı kesimlerde, altta yatan insani gerçekleri su yüzüne çıkarmak manasında kullanılır. Bunlar herkesin bildiği ve söylendiğinde ne olduğunu anladığı, “aa evet sahiden de böyle!” yansısı verdiği çoğunluğun ortak his ve niyetleridir. İnsanı anlamak dediğimiz mevzunun profesyonel hayattaki yollarından biridir içgörü tahlili. Bu keşifler, tüketiciler için eserlere, reklam vb. irtibatlara dönüştürülür. Örneğin, bayanların konut paklığında mutfağa farklı, banyoya başka paklık bezi kullanmalarının altında yatan içgörüyle, deterjanlar banyoya farklı, mutfağa başka alınan eserlere dönüşmüştür. Sonsuz sayıda örneklerini verebiliriz, daha derinlemesine birçok içgörünün esere dönüşmüş halini bugün aslında tüketiciler olarak kullanmaktayız. Profesyonel hayatta içgörüleri ortaya çıkarmak için çeşitli araştırma usullerinden ve derinlemesine görüşme tekniklerinden yararlanılır.
İçgörü bazen bi’ boş bakış yarım gülüştür.
Günlük hayatta ise, pazarda, AVM’de, minibüste, plazada, uçakta, konserde, kısaca ömrün her alanında ayrıntıları içselleştirerek yaşayan insanların vakitle marifet geliştirdiği bir bahistir içgörü. Müşahede ve empati yeteneğiyle ustalık kazanılan bu keşifte bazen bir boş bakış, yarım gülüş birçok öyküler yazdırır. Demem o ki, ayrıntılar, incelikler ve derinlikler burada ehemmiyet kazanıyor. Ne kadar derinlere inilebilirse o kadar can alıcı keşifler yapılabilir. Kendimizi ve diğerlerini tanımak ve kıymetlendirmek için günlük yaşama rahatlıkla uyarlanabilecek bir formüldür. İçgörü keşfetmek eğlencelidir. Esasen twitter mizahı dediğimiz içeriklerin de birden fazla fevkalade bir içgörü kaynağıdır, yani günlük yaşantımızda sıklıkla kullanırız, lakin farkındalıklı biçimde bunların bir keşif olduğunu düşünmeyebiliriz. Hem kendimizin hem de oburlarının içgörülerini keşfetmek, ömür seyahatini daha da keyifli bir hale getirir.
Hikayeyi baştan yazdıran sorular…
Amerika’nın önde gelen reklam ajanslarından birinin başkanlığını yapan Phil Dusenberry, içgörü tahlilini şahsî yaşama entegre eden ve profesyonel hayat için içgörüyle yine özgeçmiş yazmaya teşvik eden bir soru şablonu oluşturmuştur. Burada yer alan sorular şu çerçevededir: Hatırladığın birinci içgörün nedir?, En âlâ içgörün nedir? Bu içgörüyü büyük yapan nedir? Hangi sorunu çözmüştür? Bu içgörüyü açığa çıkaran noktaların kontaklarını kurabilir misin? Hayranlık duyduğun ya da sana içgörü ilhamı veren beşerler kimlerdir?
Yaratıcı dallarda çalışan ve içgörü konusunu bilen bireyler için bu soruları cevaplamak daha kolaydır lakin, kavramla yeni tanışanlara öncelikle kendi içgörülerinin neler olduğunu keşfedebilmeleri için biraz da cümbüş katarak sorgulama tekliflerinde bulunacağım.
Detayların fotoğrafını çizebilir misin?
Örneğin, birine içten içe kıyamazken şımarmasın diye yüz vermek istemediğinde kullandığın mimikleri düşün. Ortamı yönetim etmek için sohbet konusu açman gerektiğinde giriş cümlen ne olur? Hoşlandığım bireye içimde coşan hisleri çabucak muhakkak etmemeliyim dediğinde nasıl görünürsün? Aslında inanmadığın fakat laf olsun diye söylediğin kelamlar? Birinin dikkatini, ilgisini çekme metodun çoklukla nedir? Çok geç öğrendiğini kimseye itiraf edemediğin şeyler, herkesten bilinmeyen dinlediğin müzikler var mı? Hazırlıksız ya da suçüstü yakalandığın andaki yansıların, konuşmaktan hoşlanmadığın bahislerde soru sorulduğunda iç sesin, annen seni hala küçük bir çocuk üzere diğerlerine överken vaziyetin, önemli ortamlarda gerçekte içinden geçenler…nelerdir? Bulunmak istemediğin ortamdan ayrılmak istediğinde ya da konuta gelen konuğun gitmesini istediğinde gösterdiğin klişe yansıların nelerdir? Çoğumuz emsal his, niyet ve reaksiyonlar içinde olabiliyoruz. Tahminen de sinemaları bu kadar sevmemizin nedeni, ortak içgörülerimizi bize yansıttıkları içindir.
Yazının genelinden anlaşılacağı üzere içgörü keşfi ayrıntılara bakma ve ince anlayış gerektirir. Hasebiyle bu husustaki düşünme pratiğimizi derinlere inerek geliştirebiliriz. Kendi içimizdeki keşif seyahati sürdükçe, yaşama dair incelikleri ve diğerlerinin içgörülerini manaya yeteneğimiz güçlenir. Bazen yüzleşerek, bazen eğlenerek, ancak daima fark ederek cevapladığımız sorular içgörülere giden kapıyı ortalar.
*Bu yazı His Aydın’ın yazdığı, basım etabında bulunan kitabından alıntılar içermektedir. Tüm hakları gizlidir.