Kültür ve Turizm Bakanlığının uyumunda, Adalet ve Dışişleri Bakanlıklarının iş birliğinde yürütülen çalışmalarla Türkiye’ye iadesi sağlanan ve Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde sergilenmeye başlanan kitabenin yurda dönüş öyküsü, farklı bir tesadüf sonucu oldu.
İstanbul Vilayet Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür ve Hoş Sanatlar Şube Müdürü Ayşin Deniz Kuru, geçen yıl Vakıflar Genel Müdürlüğünden gelen bir telefonla, 1800’lü yıllarda Şile’nin Bozgoca köyünde yaptırılan caminin kitabesinin Hollanda’da bir müzayedede satışa çıkarılmak istendiği haberini aldı.
Kuru, cami ve kitabe ile ilgili, aile ortasında araştırma yaptığında farklı bir tesadüf ile karşılaştı. Cami büyük büyük dedesi El Hacı İbrahim Zade Hurşit Beyefendi tarafından yaptırılmıştı.
Caminin Bozgoca köyünde yer aldığının tespit edilmesi üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığının uyumunda, Adalet ve Dışişleri Bakanlıklarının iş birliğinde yürütülen çalışmalarla kitabenin Türkiye’ye iadesi için teşebbüslerde bulunuldu.
Kitabe anavatanına döndü ve Sultanahmet’teki Türk ve İslam Yapıtları Müzesi’nde sergilenmesinde sergilenmeye başladı.
Ayşin Deniz Kuru, bakanlıkların teşebbüsüyle büyük büyük dedesinin yaptırdığı mescide ilişkin kitabenin Türkiye’ye kazandırılmasının memnunluğunu yaşıyor.
“5 jenerasyon sonra karşımıza çıkması manen çok kıymetli”
El Hacı İbrahim Zade Hurşit Bey’in 5. jenerasyondan torunu Kuru, kitabenin hem kendisini hem de ailesini sevindiren yurda dönüş öyküsünü, AA muhabirine anlattı.
Annesinin köyü olan Bozgoca’da mahallî halk tarafından Cuma Cami olarak bilinen Bozgoca Mescidi’nin dedesinin dedesi El Hacı İbrahim Zade Hurşit Beyefendi tarafından inşa edildiğini aktaran Kuru, 1950 sonrası doğumluların camiyi çok fazla hatırlamadığını, annesinin, caminin kalıntıları ortasında küçükken oyun oynadığını anımsadığını tabir etti.
Kömür ticareti yapılan ve deniz ticaretinin hareketli olduğu Bozgoca’ya etraf köylerdeki insanların bayram ve cuma namazları için geldiğini anlatan Kuru, bu camiyi yaptıran Hurşit Bey’in ismini de kendi dedesinden çok duyduğunu söyledi.
Bu kitabe ile El Hacı İbrahim Zade Hurşit Bey’in bu türlü bir hayrat yaptığını öğrendiklerini ve 5 jenerasyon sonra karşılarına çıkmasının manen çok değerli ve heyecan verici olduğunu belirten Kuru, kitabenin yurda getiriliş kıssasını şöyle anlattı:
“Benim için süreç, 16 Eylül 2021 tarihinde, daha evvelce de tanıdığım Vakıflar Genel Müdürlüğünde vazife yapan bir arkadaşımın sabah telefonla aramasıyla başladı. Arkadaşım ‘Ayşin, sen Şile Bozgoca köyündendin değil mi?’, ‘Evet’. ‘Sizin orada bir Bozgoca Mescidi var mı?’. ‘Var.’ ‘Onun kitabesi kaybolmuş olabilir mi?’. ‘Bildiğim kadarıyla cami eski bir eser değil. Bir kitabesi olduğunu bilmiyorum lakin büyüklere sormam lazım.’ diyerek başladı öykü. Bunun akabinde süreç çok hızlandı. Uzman arkadaşlar müzayedede bunu görüyorlar. Topyekun bir seferberlikle, süratli bir süreçte satışı durduruldu. Ortadan neredeyse bir yıl geçti lakin devletler ortası yazışmalar, evraklar, evrakların hazırlanması bir sürece tabi. Uzmanlar hazireyi gezdi. Hurşit Bey’in bu köyde yaşadığını tespit ettiler. Sonraki süreçte de geri dönüş başladı.”
“En çok görmesini istediğim insanlardan biri kendi dedemdi”
Kuru, şöyle devam etti:
“O gün birinci duyduğumda annemi aradım. ‘Hacı Hurşit Dede, bizim dedemiz mi?’ diye sordum. Annem çok heyecanlandı lakin en çok görmesini istediğim insanlardan biri kendi dedem. O, muhtemelen çok az gördü Hacı Hurşit Dede’yi. Lakin o daha büyük bir heyecan hissederdi. Zira anılarında ondan bahsederdi. 3 yıl önce kaybettik kendisini. Eminim ahir ömründe görüp görebileceği en heyecan verici olay olacaktı, diye düşünüyorum.”
İnançlı bir insan olarak olaya manevi taraftan bakınca hiçbir şeyin tesadüfen olmadığını lisana getiren Kuru, “5 jenerasyon geçiyor. Bu bir hayrat, bir vakıf kültürü. Lakin o, 5 kuşak sonra bile size tekrar geri geliyor. Mükemmel bir his. Büyük büyük dedemin yaptığı hizmetin yıllar sonra, 5. jenerasyonlara kadar bir formda gelmesi heyecan verici bir şey.” diye konuştu.
“Kibele’ye verilen bedel ne ise Bozgoca Mescidi’nin küçücük kitabesine verilen bedel de o”
Son iki yıldır Türkiye’ye 2 kaçak eser geldiğini, bu yapıtların basın tanıtımını kendisinin yaptığını aktaran Kuru, kelamlarına şöyle devam etti:
“Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Çaba Dairesi Lideri Zeynep Boz ile sohbet ederken, ‘Belki bir sonraki de sizinki olacak.’ dedi. Bunlar çok heyecan verici şeyler kendi adıma. Bu, harika bir şey. Sayın Bakanımıza çok çok teşekkür etmek istiyorum. Tabii ki bu, dünyanın 7 mükemmelinden biri olan bir kitabe değil lakin en değerli Kibele’ye verilen kıymet ne ise Bozgoca Mescidi’nin küçücük kitabesine verilen paha de o. İkisi için de birebir gayretler yapıldı. İkisi için de tıpkı emekler harcandı. İkisi tıpkı performansla geri getirildi. Artık yurdumuzdan giden tüm yapıtların geri geldiğini, şahsen bu ailenin de bir kesimi olarak, Bakanlığın da bir çalışanı olarak yaşadığım için manen süper bir haz duyuyorum.”
Kitabenin bir yıllık yurda dönüş serüveni…
Kültür ve Turizm Bakanlığından alınan bilgiye nazaran, Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Neval Konuk Halaçoğlu’nun ihbarı üzerine, Eylül 2021’de Hollanda’daki bir müzayede konutunda bir cami kitabesinin satışa çıkarılacağı Bakanlık tarafından tespit edildi.
Üzerinde “Şile Kazasının Bozgoca Kariyesinin El Hacı İbrahim Zade Hurşit Bey’in Camii Şerifi Hayratıdır” yazısı bulunan kitabenin, bir mimari ögenin tamamlayıcı kesimi olması ve hiçbir devir yahut şartta alım satımının yapılmasının mümkün bulunmaması nedeniyle ülkeden yasa dışı yollarla Türkiye’den çıkarıldığı Hollanda makamlarına iletildi.
Hollanda’daki isimli ünitelerin yapıta el koyabilmesi için Şile Cumhuriyet Başsavcılığınca isimli yardımlaşma talebi belgesi hazırlandı. Adalet Bakanlığınca Hollanda savcılık makamına iletilen belgede, “Türkiye’den kültür varlıklarının çıkışının 19’uncu yüzyılın sonundan beri yasak olduğu, bu cins yapıtların yerlerinden koparılmalarının dahi kabahat sayıldığı, üzerinde Şile’ye ilişkin olduğunu belirten söz yer alan bu yapıtın Türkiye’den ayrılmasının hiçbir yasal yolu olamayacağı” hususları vurgulandı.
Kaçakçılık uzmanları köyde iz sürdü
Hollanda savcılığının müzayede konutundaki yapıta el koyabilmesi için destekleyici kanıtlara de evrakta yer verildi.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Gayret Dairesi uzmanları, Şile Jandarma Komutanlığı, Şile Cumhuriyet Başsavcılığı, Şile Belediyesi ile yaptıkları görüşmelerle yazıtta ismi geçen Hurşit Bey’in Şile’de yaşadığını, burada defnedildiğini, ailesinin hala Şile’de yaşamakta olduğunu belgeleyerek, yazıtın üzerindeki ifadeyi destekleyen tarihi bilgi ve delillere ulaştı.
Bozgoca sakinleriyle de görüşen uzmanlar, köyün yaşlılarının 1960’lı yıllarda bu yazıtı burada gördüklerine ait beyanlarını dinledi.
Hurşit Bey’in ailesiyle yapılan görüşmeler ve arşiv araştırmaları, 19’uncu yüzyılda kömür ticareti yapılan köyün cuma günleri epeyce kalabalık olduğunu, bu nedenle Hurşit Bey’in köye bir cami yaptırmak istediğini ortaya koydu.
Köy sakinlerinin beyanları, arşiv bilgileri, belediye arşivinden alınan ikamet ve defin evrakları de Hollanda isimli makamlarına sunulan evrakta yer aldı ve kitabenin iadesine değerli katkı sağladı.
Kitabeye el koyan Hollanda isimli makamları, yapıtı mayıs ayında Türkiye’nin Lahey Büyükelçiliğine teslim etti ve olumlu sonuçlanan sürecin sonunda yapıtın iadesi sağlandı.