HDP Eş Genel Lideri Mithat Sancar, iktidara karşı en geniş demokrasi, eşitlik, özgürlük ve emek birlikteliğinin kurulması gerektiğini söyledi. “Bu iktidar gitsin gerisine bakarız” yaklaşımını sorunlu bulduğunu söz eden Sancar, “Sadece iktidarı göndermeye yönelik bir iştirakin bu kurallarda yetersiz kalacağını düşünüyorum” dedi.
Türkiye’de iktidarların “beka” ve “milli güvenlik” telaffuzunu kullanarak demokrasiyi askıya aldığını söz eden Sancar, partisinin belediyelerine atanan kayyımları örnek gösterdi. Sancar, “Kayyım rejimine Kürtler ve HDP ve birlikte uğraş ettiği siyasal oluşumlar dışında önemli bir reaksiyon gelmiyor. Ancak sonra bu rejim ülkeye yayılıyor, normalleştiriliyor, sıradanlaştırılıyor” tenkidinde bulundu.
Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD), Dünyada İnsan Hakları ve Demokrasi İçin Avrupalı Avukatlar Birliği (ELDH), Avrupa Demokrat Avukatlar Birliği (AED) ile İzmir Dayanışma ve Bilimsel Araştırma Derneği tarafından düzenlenen Memleketler arası Ege İnsan Hakları Okulu’nun 3 gün sürecek olan 2022 Sonbahar Çalıştayı bugün başladı.
Sancar’ın “Adalet Krizi ve Hak Siyaseti” oturumundaki konuşması şöyle:
“Kamu zayıflatılıyor, kamu fikri her açıdan tasfiye ediliyor”
Kamu zayıflatılıyor, kamu fikri her açıdan tasfiye ediliyor. Biz kamu derken daha çok toplumsal devleti anlıyoruz lakin bundan ibaret değildir. Bir insan topluluğun toplum haline, siyasal özne haline gelmesi kamu niteliğini kaybetmemesi ya da kamu niteliğinin güçlenmesiyle direkt temaslıdır. Birbirlerinin sıkıntılarıyla ilgilenen ve ortak deva arayan beşerler topluluğu lakin bir kamu meydana getirebilir. Lakin bu tertipte kamu olabildiğince etkisiz hale, zayıf hale getiriliyor. Toplumsal çözülme de bunun öteki bir yansımasıdır. Bir toplum olmaktan çıkmayı benzetme yerindeyse ortaçağ klan topluluklarının bahtlarına razı olmalarını da hedefliyor. Yani kitleleri siyasetten uzaklaştırma, soğutma ve umutlarını siyasetten kesme sistemleri her tarafıyla daima işletiliyor.
“Hukuk, iktidarların güçlendirildiği idare paketi haline geliyor”
Hukuk devleti tasfiye ediliyor. Hukuk artık devletin hudutlarının ve keyfiliğinin kısıtlandığı bir tertip yahut bir araç değil; tam bilakis devletin ve iktidarların güçlendirildiği, hatta keyfiliğin garanti altına alındığı bir idare paketi haline geliyor. Münasebetiyle artık hukuk devletinden kelam etmek de daima zorlaşıyor. Tıpkı halde liberal demokrasinin klasik işleyişi de ortadan kalkıyor. Liberal demokrasiye yönelik pek çok tenkit yapılıyor lakin artık bu sistemlerin da ortadan kaldırılmak istendiğini görüyoruz. ‘Bu haliyle karşımızda nasıl bir devlet var?’ diye sorarsanız çok sıfatlarla bu soruya yanıt verebiliriz. Benim tercih ettiğim sıfat ise çıplaklıktır. Yani devlet ana kuruluş ögesi dışındaki bütün fonksiyonlarından soyunuyor. Yani çıplak devletle karşı karşıyayız. Çıplak devlet ne demek? Güç ve baskı aygıtlarına dayanan, varlığını sıkıntı ve baskı aygıtlarıyla sürdüren devlettir. Buna güvenlik devleti diyebiliriz. Onu da biraz sonra açmaya çalışacağım.
“Toplumları daima bir güvenlik tasası içinde tutacak siyasal tertip oluşturuluyor”
Fakat hiçbir idare, iktidar yalnızca çıplak zorla, direkt baskıyla varlığını sürdüremez. İsteğe da muhtaçlığı vardır. Siyaset bilimi okuyanlar birinci derslerde bunu öğrenirler. Evet, toplumun en azından değerli bir kısmının isteğini da alması gerekiyor iktidarın ya da devletin varlığını sürdürebilmesi için. İstek nasıl üretiliyor? İstek üretiminde de çeşitli teknikler, bu anlayışa uygun usuller devreye sokuluyor. Güvenlik telaşı bunların başında geliyor. Toplumları daima bir güvenlik korkusu, insanları daima bir güvenlik tasası içinde tutacak bir toplumsal ve siyasal nizam oluşturuluyor. Tıpkı halde kaos korkusu bunun bir yansıması olarak ortaya çıkıyor. Güvenlik derdi, otoriter sistemlerin çıplak devlet anlayışının dayandığı ve beslendiği en değerli kaynaktır. Thomas Hobbes’tan beri bu böyledir. Güvenlik içinde yaşamak istiyorsanız; kaostan, karışıklıktan, güvensizlikten kurtulmak istiyorsanız iradeniz ve haklarınızı çok güçlü bir otoriteye devretmelisiniz. Özgürlükleriniz ve iradeniz karşılığında bu otorite sizlere güvenlik ve nizam sağlayacaktır.
“Her alanda bir düşman karşımızı çıkabiliyor, ekonomik krizin sebebi dış güçler olabiliyor”
Şimdi tekrar 1650’lerde tasviri yapılan bu çıplak devlet halinin istek kaynaklarını görebiliyoruz. İstek kaynaklarının başında dediğim üzere güvenlik dertlerinin daima istismarının canlı tutulması ve istismarı geliyor. Öte yandan krizler daima sistemin zayıflığına işaret olarak gösteriliyor. Ama şimdiki sistem, içinde yaşadığımız rejim ve bu rejimin sürdürücüsü olan iktidar krizlerden beslenerek yol almayı düzgün bir usul olarak kullanıyor. Yani krizi idarenin zayıflığının değil daima tekrar üretilmesinin bir desteği ve kaynağı olarak kullanılıyor. Bu aslında dünyada çeşitli örneklerine rastladığımız bir durumdur. Tıpkı halde düşman söylemi de kamusal siyasal alana hakim kılınıyor. Yani daima bir düşmanın varlığı propaganda ediliyor. Şayet gerçek bir düşman varsa o büyütülerek toplumun güvenlik ve tertip tasasının tehdidi olarak sunuluyor. Bu da dışlama düzeneklerinin ve baskı aygıtlarının daha ağır devreye sokulmasını kolaylaştırıyor. Düşman söylemi birebir vakitte devletin bu çıplak karakterini destekleyen bir istek kaynağı olarak kullanılıyor. Yani daima bir düşman var. Bu çeşitli alanlarda karşımıza çıkabilir. Mesela ekonomik krizin sorumlusu dış güçler olabiliyor. İçeride bir buhran, zorluk, zahmet, yokluk, yoksulluk yaşanıyorsa bu içeride düşmanların çokluğundan kaynaklanıyor! Bu fikir yeni değil, bu fikir en güçlü tabirini 1920’lerin Almanya’sında bulmuştur. Siyaset dost ve düşmanı birbirinden ayırma sanatı olarak algılanmıştır en kolay formuyla. Egemenliği de inanılmaz hale karar verme yetkisi olarak tanım etmiştir. 1920’lerde faşizmlerin yükseldiği dünyayı, fecî savaşlara götüren devrin en kıymetli teorilerinden biri bu. Daima bir savaş hali, seferberlik psikolojisi canlı tutuluyor. Böylelikle kuvvetler ayrılığı, insan hakları, demokratik düzenekler, yargısal adalet her an vazgeçilebilir teferruatlar haline getiriliyor.
“Beka gerekçesiyle halkın iradesine kayyımlar atanıyor”
Bizim klasik Türkiye siyasetindeki jargonda, egemenlerin jargonunda bunun ismi beka sıkıntısıdır. Daima bir beka sorunu vardır. Beka sorunu varsa o vakit hukuk da teferruattır, demokrasiden de vazgeçilebilir. Çıplak halini OHAL periyodunda yaşadık, her çeşit baskıyı orada deneyim ettik. Halk egemenliği unsurunun yerini ulusal güvenlik derdi yahut ulusal güvenlik söylemi alıyor. Yani şayet ulusal güvenlik alanında bir tehdit kelam mevzusuysa halk egemenliği de halkın iradesi de yok sayılabilir, askıya alınabilir. Bunun tipik örneğini kayyım rejiminde yaşıyoruz. Yani beka söylemi ve ulusal güvenlik telaşı münasebet gösterilerek halkın oylarıyla seçilmiş onlarca belediye eşbaşkanı ve belediye meclisi üyesi vazifelerinden alınabiliyor, yerlerine devletin çıplak gücünü kullanmak üzere ve istek sistemlerini işletmek üzere merkezden vazifeliler atanıyor. Artık öte yandan bütün muhalifler bu çerçeve içinde kamusal legal alanın dışına sürülmek isteniyor.
“En baskıcı teknikler HDP üzerinde deneyim ediliyor”
Yine bunun tipik örneği HDP’ye karşı yürütülen operasyon, sindirme ve baskı yollarıdır. En tehlikeli muhalif, en fazla baskıya, zulme, dışlanmaya keyfiliğe maruz kalan kitle olarak tanımlanıyor. Bu baskıcı, dışlayıcı usuller öncelikle en tehlikeli düşman sayılan bu kesim üzerinde deneyim ediliyor. Burada pişiriliyor sonra yavaş yavaş ülkenin bütününe yaygınlaştırılıyor. Böylelikle kademeli bir istek üretim sistemi da işletilebiliyor. Bunun başarılı olduğu alanlar, durumlar var. Bu en tehlikeli düşman bütün öteki kısımlar için de tehdittir, o vakit ona karşı ne yaparsak yapalım kimsenin itiraz etmemesi gerekir deniyor. Bunda da en azından Türkiye örneğinde kıymetli ölçüde muvaffakiyet sağlanabiliyor. Yani kayyım rejimine Kürtler ve HDP ve birlikte çaba ettiği siyasal oluşumlar dışında önemli bir reaksiyon gelmiyor. Ancak sonra bu rejim ülkeye yayılıyor, normalleştiriliyor, sıradanlaştırılıyor. Bu da istek üretim düzeneklerinin bir öteki metodudur. Baskıyı, ayrımcılığı, keyfiliği olağanlaştırmak, kanıksatmak. Bunların olağan işler olduğu hissini yerleştirmek. Ne yazık ki bu bahiste da geçtiğimiz yıllarda bu iktidar ve rejim küçümsenmeyecek muvaffakiyetler elde etmiştir. Artık örnekleri çoğaltmayayım. Öte yandan istek üretim sistemlerinin bunlarla ilişkili değerli öbür bir ögeleri da var. Halka karşı idaresi, halkı bölerek ayakta tutmak. Yani halkın ya da toplumun çeşitli kırılma sınırlarını daima araçsallaştırmak, toplumsal kısımları birbirine karşı bir düşman pozisyonuna yerleştirecek tabanı yaratmak. Bu fay sınırları etnik, dinî ve kültürel olabilir.
“İktidar hayatta kalmak için toplumu bölüp toplumsal muhalefeti engelliyor”
Başka örnekler de buraya eklenebilir. Örneğin Türkiye’de artık en çok kullanılan alanlardan biri de yabancı korkusu ve düşmanlığı. Yani ulusal kimliğe ve ulusal güvenliğe tehdit olarak kodlanan diğer bir kitle de burada fay çizgileri ortasına yerleştiriliyor. Bütün bunlar bu ülkede yaşadığımız örnekler ve şu an yaşadığımız rejimi de tanımlayan nitelikler. Bu rejim bu niteliklerle işliyor ve hayatta kalmak için de her türlü sistemi kullanmayı mubah görüyor. En çok yararlandığı araçlardan biri toplumu çeşitli açılardan bölmek ve böylelikle bütünlüklü bir hak uğraşını, toplumsal muhalefet dinamiğini engellemek. Bunlara karşı neler yapılabilir anlatacağım. Bu tablo içimizi karartmış olabilir. Burada aklıma Albert Camus’un şu kelamı geliyor: “Eğer gerçeği görmek istiyorsanız evvel karamsarlığın tabanını görmeye çalışmanız lazım”. Bir sinemadan de örnek vereyim. Dövüş Kulübü sinemasını her birimiz biliyoruz. Eline asidin döküldüğü sahne ve daima olarak canının artan bir biçimde yanmasını sağlayacak bir uygulama. “Kendi içinin en tabanına gitmelisin, o nedenle yapıyoruz bunu” diyor. Yani karamsarlığı ümitsizlik yaratsın diye değil gerçek çabanın imkanlarını daha fazla ortaya çıkarmak için kıymetlendirmek lazım. Burada bu tabloyu anlatırken gerçek, alternatif ve geniş toplumsal imkanlarını birlikte pahalandırmak için yapıyorum.
“Neoliberalizm bütün adaletsizliklerin global kaynağıdır”
Bu sistem Türkiye’ye has müdür? Türkiye’ye mahsus yanları elbet var. Neoliberalizm var, bu çalıştayın değerli bir başlığı. Neoliberalizmin dünyadaki gelişimi ve geldiğimiz basamağı bütün bu rejim özelliklerini güçlü bir halde üretiyor. Neoliberalizm uzun müddet ekonomik bir model olarak kabul edildi. Artık o denli değil. Aslında hiç o denli değildi lakin artık anlaşılıyor ki bir idare biçimi ve modeli haline gelmiştir. Neoliberalizm bir iktidar modeli de üretmiştir. Yalnızca toplumsal devletin kazanımlarına saldıran, sermayenin önündeki bütün ulusal, global manileri ortadan kaldıran siyasetler bütünü değildir. Neoliberalizm birebir vakitte saydığım bütün bu krizlerin, daha doğrusu adaletsizliklerin de global kaynağıdır. Pekala, Türkiye’ye dönersek ne diyebiliriz? Bütün bu sistem yaratılırken asıl destek ideolojik bütünlük değildir. Tam bilakis stratejik bütünlük burada temel alınıyor. İdeoloji kıymetsizdir demiyoruz, ideoloji her bir ülkede farklı biçimlerde bu sistemin temeli olarak kullanılıyor. Türkiye’de artık İslamcı/milliyetçi ideolojinin bütün bu işleyişi kolaylaştırmak için kullanılmasında olduğu üzere.
“Yoksulluk tıpkı vakitte bir iktidar modelidir”
Adaletsizlik halini ortaya çıkaran da büyük ölçüde bu stratejik ağırlaşmasıdır. Trump, Bolsonaro örneği bunu biraz daha açıklamamızı sağlar. Orada ideoloji aramak yerine iktidarı ve rejimi daima yine üretmek ve yürütmek temeldir. Burada o nedenle ideolojinin, stratejinin bir kesimi ya da yedeği olarak düşünülebilir. Yoksulluk yalnızca toplumsal devlet kazanımlarının geri alınmasından ibaret değildir, birebir vakitte bir iktidar modelidir. Bu model krizlere karşın değil krizlerden beslenerek işliyor. Dünya çapında da birebir işleyişi görmek mümkün. 2008 krizi bunun tipik örneğidir. O kriz neoliberalizmin çöküşü üzere heyecanlara da neden olmuştu. O krizi dünya sistemi de neoliberalizmi güçlendirecek önlemlerle öteki bir evreye taşıdı. Zira krizin çözülmesi üzere bir yaklaşımı yok bu modelin. Krizi daha büyük bir krizle yönetmek, daha derin bir krizle sistemi daima ayakta tutmak.
“Bir demokrasizleşme sürecinin dünyada hâkim akım olduğu söylenebilir”
Türkiye’de iktidar karşılaştığı her krizi öteki bir krizle yönetiyor, her krizi kendini ayakta tutacak kaynak haline getirmek için çalışıyor. Hasebiyle krizlere karşın bir kriz değil krizlerden beslenen bir anlayışla karşı karşıya olduğumuzu görmemiz lazım. Bütün bunlar dünya çapında da demokrasinin çözülmesi sürecinin yaşandığı belirlemelerini güçlendiriyor. Haklı da kılıyor. Çeşitli müellifler buna farklı isimler koyuyor. Bir demokrasizleşme sürecinin dünyada hâkim akım olduğu söylenebilir. Demokrasiden çıkış süreci olarak da bu gidişatı isimlendirilenler var. Bunlarda da haklılık hissesi var. Yalnızca sonlu bir coğrafyaya ağırlaşarak yapılmış tespitler olduğunu şimdiden söylemeliyim. Yani dünyanın bütününü gören bir kıymetlendirme değil, haklılık hissesi var. Bilhassa batı ülkelerinde çok sağın yükselmesi, Fransa’da Le Pen’in bu kadar güçlü takviye alabilmesi, İtalya’da Salvini’yi neo faşist sayarken artık neo faşist değil klasik faşist diyebileceğimiz Meloni’nin başbakan olma durumu ortaya çıkıyor. Macaristan’da Orban idaresi kaç yıldır bu usullerle ayakta duruyor. En son İsveç’in seçimleri de bu liberal demokrasinin ve toplumsal demokrasinin bilhassa Avrupa’da çok süratli bir gerileyişi ve hatta çöküş sürecine girişi olarak nitelenebilir. Bunun bilakis örnekler de var.
“Güvenlik devletine savaş devleti de denebilir”
Demek ki karşı karşıya olduğumuz durum bir adaletsizlik seferberliği, her alanda eşitsizliklerin derinleşmesi, çıplak devlete dönüş isteği olarak da daima güvenlik derdinin canlı tutulması. Bir bakıma buna güvenlik devleti denebilir. En yaygın tabirin bu olduğunu söyleyebiliriz. Bu devlet modeline güvenlik devleti deniyor fakat daha ileri götürerek bir savaş devleti demek de mümkün. Savaştan kastımız illa devletler ortası savaşlar değil. İçeride toplumu daima savaş psikolojisi içinde tutmak ve bu duyguyu besleyecek idare tekniklerini kullanmak. Türkiye’ye baktığımızda kalıcı bir inanılmaz hal, daima bir güvenlikçi anlayış ve daima tekrarlanan somut çıplak savaş senaryoları. Yani hepsinin iç içe geçtiği bir devletle; eşitsizlikler üzerinde yükselen yoksulluğu ve hak gaspını keyfilikle işleyen krizleri de kendi devamının bir kaynağı haline getirmeye çalışan bir idare biçimiyle karşı karşıyayız.
“‘İktidar gitsin’ telaffuzunu önemli zahmetli buluyorum”
Bunlar seçimlere de yansıyor. Şili’den Peru’ya, Meksika’dan en son Kolombiya’ya kadar güçlü toplumsal hareketlere dayanan iştirakler kurulabiliyor. Farklı toplumsal bölümleri temsil eden siyasal partiler, belirli ortak noktalar etrafında bir ortaya geliyorlar. Aslında Biden’ın seçilmesi daha doğrusu Trump’ın kaybetmesi sırasında da ABD’de en değerli dinamikler ortasında çeşitli toplumsal hareketlerin ağır çabasının ve muvaffakiyetinin yattığı da görünmez kılınıyor. Yani bayan hareketinden emek hareketine, hak hareketlerinden bilhassa siyahların hak ve eşitlik hareketinden gençlik gayretine kadar pek çok alanda Trump’a karşı, adaletsizlikler sistemine karşı bir seferberlik vardı. Şayet adaletsizlik sitemini yenmek istiyorsak öncelikle Latin örneklerinde çarpıcı bir biçimde gördüğümüz bu usulü ciddiye almamız gerekiyor. Yani eşitlik talebi temelinde hak uğraşını farklı bölümlerin birlikte yürütülmesini sağlamak. En geniş demokrasi, eşitlik, özgürlük ve emek birlikteliğini kurabilmek. Şayet bu türlü yapılabilirse hem mevcut iktidara hem bunu besleyen rejime karşı güçlü bir alternatif de ortaya çıkar. Böylelikle toplumun alternatifsiz olduğu duygusu aşılabilir. Elbet bu geniş birliktelikler içinde maksatların öncelikleri konusunda farklılıklar da olabilir. Hangi maksat öncelikli olmalıdır sorusuna farklı bölümler farklı yanıtlar verebilir. “Bu iktidar gitsin gerisine bakarız” diyenler de olabilir. Ben bu son yaklaşımı önemli zahmetli bulduğumu belirteyim. Yalnızca iktidarı göndermeye yönelik bir iştirakin bu kurallarda yetersiz kalacağını düşünüyorum. Zira krizler derinleştikçe bunlardan beslenme usulleri de aşılıyor. Türkiye’de yaşadığımız durum buna benziyor.
“Toplumsal birliktelikleri adaletsizlikler seferberliğine karşı harekete geçirebilmek gerekiyor”
Sürekli yeni krizler yaratarak var olma formülü pek çok taraftan zayıflamış durumda. İnandırıcılığını kıymetli ölçüde yitirmektedir. O vakit yeni imkanların ortaya çıktığını söylemek de abartılı optimistlik olmaz. Hayır, değişim ve dönüşüm için imkanlar da büyümüştür. Değişimi yalnızca iktidar takımlarının yer değiştirmesi olarak anlamamak lazım. Tam bilakis çok geniş toplumsal birliktelikleri bu adaletsizlikler seferberliğine karşı harekete geçirebilmek gerekiyor. O vakit yalnızca iktidarı göndermek sağlanmış olmaz, birebir vakitte rejime karşı da bir alternatif yaratılmış olur. Bunun hem toplumsal hem siyasal alanda, hem şahsî hayatlarda hem de ülke idaresinde tesirli güç haline gelmesi mümkündür. Bugün bizlerin oluşturduğu Emek ve Özgürlük İttifakı da bu çerçevede değerlendirilmelidir.
“Mevcut rejime karşı çıkarken berbatın uygununa razı olma psikolojisinden kurtulmak gerekir”
Bu ittifakların kapsamını neden genişletmek lazım sorusuna da kısaca yanıt vereyim. Bu rejim toplumsal fay sınırlarını araçsallaştırılıyor. Buna reaksiyon gösterildiğinde kimlik siyaseti suçlaması ortaya çıkıyor. Kimliklerin eşitliğini savunanlara karşı kimlik siyaseti ortaya çıkıyor. Kimliklerin eşitliği talebi bir adalet talebidir. Kimliklerin bastırılmasına ve inkar edilmesine karşı çaba bir adalet uğraşıdır, eşitlik gayretidir. Kimlik siyaseti bir kimliği dayatma kelam konusu olursa olumsuz manaya kavuşur. Şayet dar manada berbat karşı çıkılması gereken bir kimlik siyaseti tanım edeceksek bu, kimlik dayatma zihniyeti olarak tasvir edilebilir. Her türlü kimliksel dayatmaya karşı kimliklerin eşitlik uğraşı bir adalet uğraşıdır. Emek çabası, özgürlük ve demokrasi çabasıyla bunlar iç içedir. Yapılması gereken şey bütün bunları buluşturacak çalışmaları toplumsal hareketler ve siyasi partiler düzleminde oluşturmak ve güçlendirmektir, alternatifsiziz algısını yıkmaktır. Mevcut rejime karşı çıkarken, berbatın güzeline razı olma psikolojisinden kurtulmaktır. Bunu yapacak, en iyiyi yapacak imkanımız ve gücümüz vardır. “