Ben Gray Donna Martin’in okul menüsünde yerfıstığı ezmesinin yerini fasulye ezmesi aldı Dünya genelinde besin fiyatları artıyor, birtakım yerlerde yiyecek bulmak bile zorlaşıyor. Farklı ülkelerden beşerler, bu yeni şartlara alışmak için çaba ederken bir yandan da yediklerini değiştirmek zorunda kalabiliyor.
Beş ülkeden beş farklı öyküyü aktarıyoruz.
ABD: MARKETLERE GECE SEFERLERİ
Saat sabahın dördü olsa da Georgia yazında hava hâlâ sıcak.
Donna Martin mesaisine bu saatte başlıyor. Vazifesi, ilçesindeki okullardaki çocukların beslenmesini sağlamak.
Martin, federal hükümetin 4 bin 200 çocuğa yemek dağıttığı, fiyatsız okul yemeği programının hizmet yöneticisi.
“Bulunduğumuz yer adeta bir besin çölü” diyor, “22 bin kişinin yaşadığı yerde yalnızca iki market var”.
Ben Gray Donna yazın da 3 bin çocuğa yemek veren bir programda çalışıyor Bir yıldır muhtaçlığı olan eserleri bulmakta zorlanıyor.
ABD’de yıllık besin enflasyonu Temmuz’da yüzde 10,9’a ulaştı. ABD’liler gelirlerinin ortalama yüzde 7,1’ini besine ayırıyor.
Fiyatlar artmaya devam ederken besin tedarikçilerinin artık okullardaki öğrencileri doyurmakla ilgilenmediğini anlatıyor:
“Bana ‘Almak istediğin eserlerde çok seçicisin ancak bu fiyatlara satarsak kâr edemeyiz’ diyorlar.”
ABD’nin federal okul yemeği programı sıkı bir formda denetleniyor.
Örneğin tavuk nuggetlarının üzerindeki ekmek kırıntılarının tam buğday ekmeği olması gerekiyor. Öğünlerin şeker ve tuz oranlarının da düşük olması kaide. Bu yüzden Martin önüne gelen en ucuz eserleri satın alamıyor.
Tahıl gevreğinden yoğurda kadar her kategoride belirli gereksinimleri olsa da besin tedarikçilerinin bu gereksinimleri karşılamakta zorlandığını görüyor.
Kronikleşen emekçi açığı nedeniyle kamyon sürücüsü bulamıyorlar. Petrol fiyatları da geçen yıldan bu yana yüzde 60 artmış durumda.
Tedarikçileri istediği eserleri getiremeyince, Martin’in bunlar yerine diğer eserler bulması gerekiyor.
Kısa müddet evvel, çocukların bayıldığı yerfıstığı ezmesi bulamayınca onun yerine fasulye ezmesi almış; “Çocukların bunu sevmeyeceğini biliyorum lakin onları gereğince beslemem gerekiyor” diyor.
Bazen de istedikleri eserleri tedarikçide bulamayınca Walmart üzere büyük marketlere gece geç yahut sabah erken saatlerde gitmeleri gerekiyor:
“Bir hafta boyunca her gün kasabaya gönderdikleri tüm yoğurtları Walmart’tan satın almamız gerekti.
“Ama okula büyük bir heyecanla geri dönen öğrencilerin konuta gittiklerinde ‘Anne bugün smoothie yiyemedik’ demelerini istemiyorum.”
SRİ LANKA’DA JAK MEYVESİ GÜNÜ KURTARIYOR
Chamil Rupasinghe Jak meyvesi körisi Kumari Paranathala, Sri Lanka’nın orta kesitlerindeki Kandy yakınlarında, bir vakitler çeltik tarlası olarak kullanılan yerde yeşil fasulye ve taze nane topluyor.
Buradaki durum ülkenin geri kalanından, iktisadın ve hükümetin çökmesine yol açan kaostan çok farklı gözüküyor.
Sri Lanka’da neredeyse her şeyin tedarikinde problemler yaşanıyor. Buna ilaç, yakıt ve besin da dahil.
İyi geliri olan işlerde çalışan beşerler bile temel eserleri satın almakta zorlanıyor.
Paranathala “İnsanlar geleceklerinden telaşlı, yiyecek bir şey bulamaz hale düşmekten korkuyorlar” diyor.
Sri Lanka’da besin enflasyonu Temmuz’da yüzde 75,8’i aştı. Sri Lankalılar gelirlerinin ortalama yüzde 30’unu besine harcıyor.
Paranthala zerzevat yetiştirmeyi kitaplardan ve YouTube görüntülerinden öğrendiğini söylüyor. Bugün bahçesinde domates, ıspanak, kabak, gulgas kökü ve tatlı patates yetiştiriyor.
Tabii ki herkesin onun üzere zerzevat yetiştirebileceği bir yeri yok.
Fakat çok sayıda Sri Lankalı, besin krizi nedeniyle yeni bir yiyeceğe yöneliyor: Jak meyvesi.
Paranathala “Buralarda her iki bahçeden birinde jak meyvesi ağacı biter” diyor Paranathala, ve ekliyor: “Fakat bugüne kadar beşerler bu meyveleri yemezdi. Ağaçtan düşüp çürürlerdi.”
Chamil RupasingheBu meyveden kremalı ve Hindistan cevizli körü yapmaya başladığı, bir müddet sonra jak meyvesini daha kıymetli olan zerzevat ve et yerine kullandığını anlatıyor.
Son devirde bu meyve kottu isimli tanınan sokak yemeği olan kızartmalarda da kullanılıyor. Kimileri da meyvenin çekirdeklerini öğüterek ondan ekmek ve kek yapıyor.
Jak meyvesi birkaç yıldır çeşitli ülkelerdeki havalı restoranlarda et yerine kullanılıyordu. Lakin bu kriz, bu meyveyi yetiştiği topraklarda da popülerleştirdi.
Peki jak meyvesinin tadı nasıl?
“Tarif etmesi zor” diye yanıtlıyor bu soruyu, “Cennetten çıkma bir tadı var”.
NİJERYA’DA BATAN FIRINLAR
Tom Saater Ekmek üzeri fasulye Emmanuel Onuorah kısa müddet öncesine kadar siyasetle pek ilgilenmediğini söylüyor.
Fırıncı olan Onuorah, yalnızca ekmeğinin peşinde sıradan biriyken bir anda mesleğini yapmanın imkansızlaştığını gördüğünü anlatıyor.
“Bir yılda buğday fiyatı yüzde 200, şeker fiyatı yüzde 150, pişirmede kullandığımız yumurta fiyatı ise yüzde 120 arttı” diyor ve ekliyor: “Zarar ediyoruz.”
Bu nedenle 350 personelinden 305’ini çıkardığını anlatan Onuorah “Şimdi ailelerini nasıl geçindirecekler?” diye soruyor.
Nijerya Seçkin Ekmek Üreticileri Birliği Lideri Onuorah, bu duruma karşı harekete geçmiş ve Temmuz ayında ülkedeki tüm fırıncıların dört gün boyunca kepenk indirmesini sağlamış.
Böylece hükümetin ithal etmek zorunda oldukları eserlerde vergileri indireceğini umduklarını söylüyor.
Hasat devrinin makus geçmesi, pandemi sonrası talep artışıyla birleşince buğday ve zerzevat yağı fiyatları dünya çapında arttı. Ukrayna’nın işgali ise her şeyi daha da kötüleştirdi.
Nijerya’da fırıncıların hammaddelerinin neredeyse tamamı ithal ediliyor.
Fakat ekmek fiyatları Avrupa’dan çok daha düşük olduğu için hammadde fiyatlarındaki artışı üreticilerin tolere etmesi neredeyse imkansız. Ziyan etmemek için birebir oranda fiyat artışı yapmaları gerekiyor.
Nijerya’da Temmuz’da besin enflasyonu yüzde 22’ye çıktı. Halk gelirinin ortalama yüzde 59’unu besine harcıyor.
Ülkede elektrik arzı da sıkıntılı olduğu için pek çok işyeri jeneratörlerde dizel yakarak kendi elektriğini üretiyor.
Fakat yakıt fiyatı yüzde 30 civarında arttı.
Ülke petrol zengini olsa da Nijerya’da petrol rafinerisi bulunmuyor ve tüm dizel yakıtını ithal etmesi gerekiyor.
Tom Saater Emmanuel Onuorah Onuorah, katlanan masraflara karşın ekmek fiyatlarını yüzde 10-12 artırabildiğini söylüyor, “Müşterilerim daha fazlasını ödeyemez” diyor:
“Nijeryalılar fakir, maaşlar artmıyor ve şirketler kapanıyor. Bu türlü devam etmek fırınlar için de sürdürülebilir değil. Bizler hayır kurumu değiliz, kâr etmek için kurulmuş şirketleriz.”
“Ama şimdilik Nijeryalılar açlık çekmesin diye bu zorluklara katlanıyoruz.”
PERU’DA 75 KİŞİLİK KAZAN
Guadalupe Pardo Komün yemekleri etli yahniden makarnaya döndü Sisli kent Lima’nın üst kısımlarındaki bir dorukta, Justina Flores bugün ne pişireceğine karar vermeye çalışıyor.
Bu, her gün daha da zorlaşan bir soruna dönmüş durumda.
Pandeminin en makûs vakitlerinde 60 komşusuyla birlikte ellerindeki materyalleri birleştirip bir kazanda yemek yapmaya başlamışlar.
Yaşadığı Miraflores mahallesinde birçok kişi aşçılık, bakıcılık, hizmetçilik ve bahçıvanlık üzere mesken personelliği yaparken, pandemiyle birlikte işlerini kaybetmiş.
Önce Flores’in konutunun önünde buluşup, topladıkları odunları yakarak birlikte yemek yapmaya başlamışlar.
Sonra bunun için küçük bir kulübe yapıp, bir papazdan aldıkları fırını içine yerleştirmişler. Flores pazarcılardan çöpe atacakları yiyecekleri kendilerine vermelerini istemiş.
İki yıl sonra kazanları hâlâ kaynıyor. 75 şahsa haftada üçer sefer yemek hazırlıyorlar.
Covid öncesi aşçı yamağı olarak çalışan Flores, mahallesinde bir başkana dönüşmüş.
“Daha fazla takviye toplayabilmek için kapıları çalmayı devam ediyorum” diyor.
Fakat başta pilav yanında et ve sebzeli yahni pişirirken son birkaç ayda bulabildiği bağışlar son derece azalmış: “Çaresizce porsiyonları küçültmek zorunda kaldık.”
GUADALUPE PARDONisan’da çiftçiler ve nakliye çalışanlarının artan yakıt ve gübre fiyatlarına karşı başlattığı protestolar grevle sonuçlanmış ve bu da besin dağıtımını daha da zorlaştırmış.
Flores son periyotta et pişirmeyi büsbütün bırakmış. Evvel et yerine kan, ciğer, kemik ve taşlık kullanmaya başlamışlar.
Bir müddet sonra sakatat fiyatları da artınca onları kızarmış yumurtayla ikame etmeye başlamış.
Yağ fiyatları artınca kızartmak yerine yumurtaları ailelere verip kaynatmalarını söylemiş.
Fakat artık ortada yumurta da kalmamış.
Bu yüzden soğan ve otlardan yaptığı bir sosla makarna servis ediyor.
Flores bu durum nedeniyle greve giden çiftçileri de suçlamıyor.
“Peru’da gereğince besin üretebiliriz lakin hükümet gerekli yardımları yapmıyor.”
ÜRDÜN’DE TAVUK BOYKOTU
Ahmad Jaber22 Mayıs’ta bir anonim hesap, kullanıcıları tavuk eserleri görselleriyle birlikte #Açgözlü_Tavuk_Şirketlerine_Boykot etiketini kullanarak paylaşım yapmaları davetinde bulundu.
Birkaç gün sonra Ürdün’de yaşayan Salam Nasralla, marketten meskene giderken bu kampanyanın viral olduğunu görmüş:
“Her yerden bunu duymaya başladık. Tüm arkadaşlarımız, ailemiz boykot davetinden bahsediyordu. Derken toplumsal medya ve televizyonlara da yayıldı.”
Alışveriş fişlerindeki artışı o da net bir halde hissetmiş.
Ebeveynleri, kız kardeşleri ve yeğenleri için de yemek yapan iki çocuk annesi Nasralla, öteki et ve balıklar değerli olduğu için bol bol tavuk alıyormuş.
Boykota katılması gerektiğini düşünerek 10 gün boyunca tavuk almamış ancak bu kolay olmamış.
Et yerine humus, falafel yahut patlıcan kızartması yemişler.
Kampanya başladıktan 12 gün sonra tavuk fiyatları üçte bir oranında düşmüş.
Ürdün’de besin enflasyonu Temmuz’da yüzde 4,1 oldu. Ülkede beşerler gelirlerinin ortalama yüzde 27’sini besine harcıyor.
Tavukçuluk yapan ve kesimhane işleten Rami Berduş, boykotları genel olarak desteklese de bu boykotun yanlış olduğunu düşünüyor.
Sahibi olduğu tavuk çiftliği sene başından bu yana artan yakıt ve tavuk yemi fiyatları nedeniyle zorlanıyor. Yakıt ve tahıl fiyatlarındaki artışta global faktörlerin de tesiri var.
Çin’in domuz gribi sonrası domuz nüfusunu artırma kararı, Güney Amerika’daki kuraklık ve Ukrayna’daki savaş bunlardan kimileri.
Ahmad Jaber Nasralla ailesi 10 gün tavuksuz yaşadı Ürdün’de hükümet bu yıl tavuk ve kimi eserlerin fiyatlarına bir üst hudut getirmeyi teklif etti.
Tavukçular Ramazan sonuna kadar bu hududu kabul edeceklerini açıkladı. Ancak Mayıs başında Ramazan’ın bitmesiyle birlikte artan maliyetler nedeniyle tekrar fiyat artışına gitmek zorunda kaldılar.
İşte boykot bunun üzerine başladı.
Nasralla protestonun sonuç vermesinden memnun olsa da bunun en son bir tahlil olmayacağından telaşlı:
“Maalesef bundan en çok, çiftçilerin gereksinim duyduğu her şeyin fiyatını artıran büyük tüccarlar değil, küçük çiftçiler ve tavuk üreticileri ziyan gördü.”
Habere katkıda bulunanlar Suneth Perera, Guadalupe Pardo ve Riham Al Baqaeen