Çin tarihinde bilinen 81 büyük zelzele oldu…
Kaydedilen en ölümcül sarsıntı bu ülkede meydana geldi.
Tarih: 23 Ocak 1556.
Sabahın erken saatlerinde Huazhou bölgesinde -tahmini- 7,9 şiddetinde sarsıntı oldu.
Yıkım ve sonraki açlık ile vebadan ötürü toplamda 813 bin insan hayatını kaybetti.
Dönemin en büyük eyaletinin nüfusu bugün (onca ırmağa ve verimli topraklara rağmen) yalnızca 324 bin! Çinliler sarsıntılarını hiç unutmuyor.
Özellikle Çin Kültür İhtilali (1966-1976) devrinde sarsıntı, değerli araştırma mevzularından idi. Zira:
1966’da Xingtai bölgesinde 6,8-6,7 ve 7,2 şiddetinde üç zelzele, 1967’de Heijan bölgesinde 6,7 ve 1969’da Bohai denizinde 7,4 şiddetinde zelzele oldu…
Çin’de (toprak ve kaya modülünü inceleyen) jeo-mekaniğin kurucusu -Mogol- Li Siguang, geliştirdiği “Geomekanik Teori” ile zelzelenin evvelden bilineceği tezini ileri sürdü.
Teorinin ayrıntısına girmeyeyim; son sarsıntı dâhil bizi de daima etkileyen Avrasya levhası hareketliliği esas konusuydu…
Ve:
★★★
Tarih: 4 Şubat 1975.
Akşam saatinde 7,5 şiddetindeki zelzele Haicheng kentini vurdu. Bir milyon nüfuslu kentte bin 328 kişi öldü. Ki bunun 372’si donarak, 341 kişi yanarak hayatını kaybetti.
Ölü sayısının az olmasının nedeni; bölgesel sarsıntı artçıları ikaz kabul edilip kentin tahliye edilmesiydi!
Bu teori bir yıl sonra gerçekleşen 7,8 şiddetindeki (artçısı olmadığı için) Tangshan zelzelesini öngöremedi. 240 bin kişi hayatını kaybetti. (Çinliler 1976 yılının uğursuz olduğuna inanır; Mao, başbakan Zhou Enlai ve öncü kumandan Zhu De bu yıl öldü.)
Bugün Çin’de, erken artçıların büyük sarsıntıya yol açtığına dair görüş sürüyor…
Çinliler geçmiş sarsıntılara yönelik çalışmaları hiç bırakmadı. Ki, üzerinde ağır çalıştıkları sarsıntılardan biri de, 25 Temmuz 1668 tarihinde gerçekleşti. 8,5 şiddetindeki sarsıntı 42 bin 578 insanı öldürdü.
Bu zelzelenin bizimle ilgisi var:
★★★
Bugünlere sıklıkla duyuyorum:
17 Ağustos 1999 zelzelesinden ders çıkarılmadı…
17 Ağustos 1999 zelzelesi unutuldu…
Denilenlere katılıyorum kuşkusuz.
Ama şöyle problemimiz var:
Tarihi salt kendi yaşadıklarımız ile başlatıyoruz…
Tarihin tutanağını kendi gördüklerimiz ile hudutlu tutuyoruz…
Bu nedenle başlığı “hangi 17 Ağustos” diye yazdım.
Kimselerin şuurunda 17 Ağustos 1668 yok.
Oysa o tarihte:
Kuzey Anadolu Fayı kırılarak Samsun, Tokat, Bolu, Erzincan, Amasya, Kastamonu, Bursa, Ankara üzere pek çok yerleşimi neredeyse harabeye çevirdi. 7,8 şiddetindeki sarsıntı İstanbul, İzmir hatta Ege adalarından hissedildi.
Pek kayıt tutulmadığı için resmi meyyit sayısı sekiz bin biliniyor. Sayının çok olduğu varsayım ediliyor. Yalnızca Merzifon-Niksar ortasında altı bin kayıptan bahsediliyor çünkü…
Tarihsel kayıtların tahlilinde, 17 Ağustos 1668 sarsıntısından evvel, kırılma bölgesinin batı ucunda bir dizi öncü zelzeleler yaşandığı ileri sürülüyor. Hakikaten “Geomekanik Teori” hakikat mu?
Kuzey Anadolu Fay Sistemi’nin 600 km’lik orta kısmı boyunca, en kısa yedi gün, en uzun üç ay aralıklarla tekrarlanan dokuz büyük yıkıcı zelzele olduğu kestirim ediliyor…
Çin’de 1668 sarsıntısına ait araştırmalar, çalışmalar, makaleler, kitaplar var. Bizde ne var? Sıfır.
Ne tarih şuurumuz, ne kolektif şuurumuz var!
Payitaht, Girit fethi için seferberlik yaptığından, 17 Ağustos 1668 sarsıntısına dönüp bakmadı bile…
Dünden bugüne ne değişti; sarsıntının üzerinden bir hafta geçince seçim-iktidar hengamesi başladı…
İnsan tabiatına yabancılaşmayı yok etmeden sarsıntı filan önlenemez.
Soner Yalçın