Bu hafta seyrettikten sonra elimi yıkama muhtaçlığı hissettiren, dinî pragmatizmi ve oportünizmi bol, seyirciyi tansiyonun en üst tonunda tutmayı başaran bir politik tansiyon sineması izledim.
”Cennetten Gelen Çocuk” inanç düzleminde, pozitivizmin idealize ettiği dünyayı yerle yeksan eden bir sinema. Bunu yaparken de İslam dünyasının en kıymetli kalelerinden biri olan Mısır’da ki El-Ezher Üniversitesini sinemanın öznesi ve dekoru yapıyor.
Mısır asıllı, lakin İsveç’ te doğup büyümüş olan direktör Tarık Saleh, geçtiğimiz yıl birinci defa katıldığı Cannes Sinema Şenliği’nde en düzgün senaryo mükafatı aldığı sineması ile bana nazaran bu çeşitte bir prensip imza atıyor.
Seküler dünya görüşünün ve siyasetin hâkim olduğu iklimlerde, bir üniversiteden çok, devasa bir medrese olarak isimlendirilen okulun özelliği; büyüklüğünde, ilim irfan öğretisinde ve binlerce yıllık tarihinde değil. İslami terör ve komplo teorilerinin üretim merkezi olarak görüldüğü için belirli bir kesim uzak ve aralı duruyor El-Ezher’e. Bir öteki kesim ise, bir bakıma Sünni İslam’ın ve İslam ülkelerinin varoşlarından kopup gelenlerin kalesi ve merkez üssü olarak gördüğü için farklı bir mana yüklüyor okula.
Fatımi Devleti’nin 4. halifesi ve 14. İsmailliye imamı Muiz tarafından 970 yılında kurulan okulun, sineması izleyene kadar özerk yapısını koruduğunu düşünüyordum. Sineması izlediğiniz vakit, devletle dinin uyumlu yürümesi gerektiği tezi ile “Gücün iki tarafı keskin bir kılıç olduğu; bazen onu tutan eli de kesebileceği gerçeğine inanmak zorunda kalıyorsunuz. Bu, senaryo gereği bir kurgu dahi olsa, içinde gerçeklik barındırmadığını düşünmek sahiden çok sıkıntı.
Mısır’ın varoşlarından Adam’ın (Adem’in) kıssası bu. Alt kültürde inanç ikliminin nasıl tesirli olduğunu ve El Ezher Üniversitesine kabul edilmenin ne kadar ayrıcalıklı olduğunu anlıyorsunuz. İlah tarafından orada okumak için seçilmiş olmanın şan ve gururundan bahsediliyor meskenin içinde. Rasyonellikten ve bilimsellikten uzak üzere duruyor tahminen; fakat toplumdaki genel kabulün beyazperdeye yansıması bu.
Her şeyden habersiz; yalnızca dini inançları ve tertemiz hisleri ile okumaya gelen, Kahire’nin kocaman dünyasında yalnızlığı ve dersleri ile yaşamaya çalışan Adam, aslında çatışmanın tam ortasına düşecektir. Okula adım atar atmaz, en yüksek rütbeli baş imam şaibeli bir biçimde ölür. Bu vefatın okula yansıttığı sevimsiz ve soğuk hava bir anda ürkütüyor sizi.
El Ezher’ in kapılarının arkasında bir çekişme karar sürmektedir. Yakında yapılacak olan baş imamlık seçimleri, devlet içinde de çok büyük kıymet kazanmaktadır. Albay İbrahim, devlet ismine bu seçim harekâtında faal rol oynamakta, devletle uyumlu çalışacak imamı seçtirebilmek için okuldan bir muhbir kullanmaktadır. Zizo ismindeki genç imam adayı deşifre olunca, yerine birisini bulması için acil görevlendirilir. En pak sicilli Adam ile arkadaşlık kuran Zizo, Adam’ in ismini Albay’ a verdikten sonra da öldürülür. Adam bu cinayete şahit olur; lakin Albay İbrahim’ in okula kelamım ona cinayeti araştırmaya gelmesi ile muhbir olarak seçildiğini ve nasıl bir batağa düştüğünü anlar.
Okula sızdığı düşünülen Müslüman Kardeşlerin kapalı örgütlenme ağına dahil olması istenir. Bu ağın içindeki isimleri bulması için, şiddetli ve tehlikeli bir işin içinde çırpınan Adam, aklı ve inancı ile mevt kalım savaşı verecektir. Devletin en zirvesinde, istihbarat örgütleri ve siyasalların piyon olarak kullandığı bir figür haline gelen Adam, sinema boyunca ezik ve çaresiz bir kurban rolünü ezberlemiş üzere görünse de bu işin içinden sıyrılmayı başaracaktır. Ezberletilmiş çaresizlikten dinî retoriklere sığınarak bulduğu çıkışın kadraja zekice yansıması, sinemanın ve senaryonun en başarılı yanı.
İstihbaratın ve imamların savaştığı vefat kalım uğraşında bir çıkış yolu ararken, okuldaki kirli alakaları de lehine çevirmeyi başarır. Politik zekasını din ve ayetlerin üzerinden tekrar kurgulayıp yorumlayarak hem istihbaratı hem de imamları aykırı köşeye yatırır. Albay’ın işi bittikten sonra ortadan kaldırılmasına gönlü razı olmadığı Adam için de verdiği savaş, senaryoya bir öteki halka olarak eklenince; tadına doyulmaz bir kedi fare oyunu, taktik düellosu ve tansiyonu yüksek bir polisiye çıkıyor karşımıza. Gayret, El Ezher’ de yapılacak olan baş imamlık seçiminde ön plana çıkmak için birbiriyle yarışanlar ortasında kıyasıya devam etmekteyken; istihbaratın içinde de Albay İbrahim ve acımasız amiri Suphi ortasında da kıyasıya devam eder.
Tarık Saleh çok başarılı bir işe imza atarken, ülkesinin din ve siyaset üzerinden kıyasıya eleştirisini yaparak risk de alıyor; zira senaryoyu yazmaya başladığında Mısır’ da Sisi idaresi ile Büyük İmam Ahmet Tayyib’ in giderek gerginleşen ilgisi ne yazık ki kurgu değildi.
Okulun kocaman avlusunda kümelenen yüzlerce müminin ders yaptığı imajların içinde, vakit zaman ezanın ve şerefeli minarelerin masmavi gökyüzüne yükseldiği görünümlerde huzur bulurken, cinayet ve komplo teorilerinin varlığı ile seyircinin gelgitler yaşadığını fark edebiliyoruz. Dini sorgulama ve inancın pekişmesi ikileminde sıkışan seyirci, beklediği katharsisi de yaşıyor. Bu ortada, bu mükemmel manzaraları çeken, alanında ödüllü Fransız imaj direktörü Pierre Aïm’ in başarısına bir alkış gerekiyor; lakin manzaraların İsveç ve Türkiye’ den olduğunu, hiçbir karenin Mısır’ da çekil(e)mediğini belirtelim. Fransa, İsveç ve Finlandiya ortak üretimi olan sinemanın, İsveç’ in Oscar adayı olduğunu eklemek istiyorum.
Uzunca bir vakittir NATO’ ya üyelik için Türkiye’nin onayına gereksinim duyan İsveç ve Finlandiya’da, yakılan Kuran’ın ve İslam dinine yönelik provokasyonların gündemi meşgul ettiği şu periyotta bu sineması izlemek farklı bir tesadüf oldu.
İnanç saflığının doruğunda bir mümin olan, balıkçının gariban oğlu Adam rolüyle beni fetheden Tawfeek Barhom ve başka oyuncuları; Fares Fares, Mohammad Bakri, Makram Khoury, Mehdi Dehbi, Sherwan Haji, Ramzi Choukair’ i bu fevkalade başarılarından ötürü tebrik etmem gerekiyor. Herkes rolünü bir eldiven üzere giyerken, içselleştirmiş.
Bu haftanın en başarılı sineması olarak ön plana çıkan ” Cennetten Gelen Çocuk” içeriği itibariyle bir birinci ve kesinlikle izlenmeyi hak ediyor.
İyi seyirler diliyorum.
Özlem Kalkan