Ve Ömür’ün ta kendisi bana bu sırrı söyledi. ‘Bak’ dedi Ömür, ‘Ben kendimi ebediyen aşmakla yükümlüyüm.” Rollo May, Varoluşun Keşfi.Var olan tüm bireyler bir oburuyla paylaşımda bulunmak üzere kendi merkeziliğinden çıkma muhtaçlığı ve mümkünlüğü taşırlar. Bu, ya bir aile ya da arkadaşlık denen bağı kurmakla mümkün olabilir.’ ‘Bu hayata katlanılabilir dediğine nazaran benim bir oldukça sevdiğim üzere birini seviyorsundur herhalde…” Panait Istrati’ nin ”Arkadaş” romanından en sevdiğim cümle bu. Kelamın gidişi, karşı cinse duyulan bir sevgiyi anlatır üzere dursa da; bir arkadaşa, dosta hitaben yazılan ve artık klasikler ortasında yerini almış, dünyanın en değerli romanlarından birinden yalnızca bir cümle.Dipsiz bir kuyu üzere, her kıymeti yutan dünyanın ortasında asılı duran bir söz ” Arkadaş”. Pekala değerli bir bağ mı? Mutlaka evet.. Hele ki yaşadığımız toplumun katı kurallarına karşı durma bahasına, kan bağımızın olmadığı birine bağlanmak.
Depremle geçen kasvetli günler ve haftanın akabinde, Kuzey Avrupa’ nın kasvetli ülkelerinden İrlanda’ nın tüm soğukluğunu içimize kadar sokan bir sinemayla buluştum. Beşerler enkazın altındayken gülmenin mümkün olmadığı günlerde böylesi bir sinema, iç karartıcı olmasına rağmen; muazzam bir çekim, muazzam bir senaryo, muazzam oyunculuklar ve dehşet salan his değişimleriyle inanılmaz iki saat yaşattı. Biten bir arkadaşlığın akabinde, bu bağın ve de insan hayatında varoluşun ne kadar değerli olduğunu anlatan bir sinema izlemek, bir öteki farkındalık yaratıp silkinmeme de neden oldu.
KASVETLİ BİR ADADA İÇ SAVAŞ VE VAROLUŞUN KEŞFİ
Hayatlarının büyük bir kısmını kaplayan siyah bira ve Pub kültürüne sıkıca bağlı ve de güneş görmeyen ülkenin sarı turuncu insanları hakkında bir halk destanı yazılsaydı, bu sinema kadar tesirli olamazdı diye düşünüyorum.. İki yetişkin erkeğin sona eren arkadaşlıklarının, böylesi bir sorun yumağına dönüşerek koca ada halkına sıkıntı olması ve bu husus üzerinden iki saatlik akıcı bir sinema yaratmak güç iş.. Neyse sinemaya geçelim..
1923 yılında İrlanda.. Yeşilin tadına doyulmayan, soğuğun keskin, insanların umutsuz olduğu; öte tarafta da IRA özgürlükçülerinin çatışmasıyla tansiyonun tırmandığı bir ada kasabası: Inisherin. ”İrlanda’ da bu türlü bir yer ismi duymamıştım” diye düşünürken, salt sinema gereği kurgulanmış hayali bir yer olduğunu anlıyorum.
Inisherin’ de turuncu ve sarı insanların tabiatında daima çalışmak yoktur. Akşamları Pub’ da ve bireylerin gündelik münasebetlerinin yarattığı polemikler üzerinden varlığını sürdürebilen Inisherin kasabasında var olmak da olamamak da bir sorun teşkil eder. Bu problemler, satır ortalarında gizli duran her sıradan kelamı bile çok kıymetliymiş üzere gösterme hünerine de sahiptir.
Herkesin kendisi ile yaşadığı iç çatışması, şiddete dönüşebilecek potansiyele de sahiptir. Kasabanın hem faşist hem de oğluna uyguladığı cinsel tacizin üstü kapatılmış polis memuru olan Peader; herkesin içindeki hırsı ortaya çıkaran ve Macbet’ in cadısını anımsatan Bayan Mc Cormick; Peader’ in ruh sıhhati bozuk ve aptal oğlu Dominic; kasabanın dedikodusuyla beslenen dükkan sahibi bayan Riordan; kilisenin oportünist rahibi Priest ve Padraic’ in hiç evlenmemiş ve kendisini ona feda etmiş kız kardeşi Siobhan. Bunların dışında bar işletenden çiftlikte çalışanına kadar olağan üzere gözüken, lakin asla normali yaşamayan öteki kasaba sakinleri.
Bu kasabanın silik ve işi gücü olmayan; aslında tertemiz, saf bireylerinden genç Padraic ve ondan yaşça büyük Colm’ un yıllara dayalı dostluklarının, Colm tarafından tek taraflı bitirilmesi üzerinde dönüyor tüm öykü..
Bu sıradanlık hapishanesinde, insanların müzik ve içki dışında bağlı oldukları hayvanlar da vardır.. köpekler, kediler, inekler ve bir de eşek vardır ki, Padraic açısından insan muamelesi görür. Sinemanın sonuna gerçek yaşanan trajedinin bir kesimi olacak olan eşek.
Yaşlı Colm, yıllardır tanıdığı Padraic ile bir gün hiç konuşmamaya başlar; ısmarladığı birayı içmez, onunla birebir masada oturmaz ve selam vermez. Bu duruma mana veremeyen Padraic nedenini öğrenmeye çalışır. Sonunda Colm’in ağzından dökülenler onu yıkar. Colm açısından Padraic’ le arkadaşlık etmenin ve sohbetin kendisine kattığı bir şey yoktur ve bu muhabbet kendisi için büyük bir vakit kaybıdır.
Bu sahnede, varoluşun bireyin omurundaki kıymetine; üzerine de son demlerini yaşayan ve geride kalıcı bir şeyler bırakmak isteyip de yapamayan bir adamın hayata olan isyanını görüyoruz. Sorun kolaydır tahminen, ancak Padraic için bu dostluğun bitmesi için geçerli bir neden yoktur. Kendisini itilmiş üzere hisseder ve o da kendi varlığını sorulamaya başlar; sıkıcı mıdır? aptal mıdır? İşe yaramaz biri midir? Kendine yönelttiği bu sorularla varoluş ideolojisinden bir pencere açan sinema, ikilinin küslüklerinden beslenen koca bir kasabanın kimliğini de masaya yatırıyor.
Inisherin’ de gün başlarken ve biterken hayat sıkıcı ve rutin akmaktadır ve aslında hiç kimse varlığının sebebini sorgulamamıştır. Colm, bu boş hayatın geri kalanını beste yaparak geçirmeye ve Padraic’ le bir daha asla konuşmamaya kesin kararlıdır. Padraic’ in teşebbüsleri sonuçsuz kaldıkça tansiyonla birlikte garez de büyür. Bu kere Padraic’in bu hudut bozan ısrarları ve tacizleri karşısında Colm’ in aldığı bir karar da herkesi şoke eder: Padraic’ in kapısına gelip kendisini taciz ettiği her gün için bir parmağını kesip onun kapısına atacaktır!
Bunu yapacak mıdır? yoksa blöf müdür? Kasabanın yeni dedikodu materyali budur.
Nezaketi ve sevinciyle bilinen İrlanda toplumuna has bu özellikler, sinemanın ilerleyen temposu ile birlikte ergime kabında yok olup gidiyor güya ve herkese bir kabalık ve asık hız bölüştürüyor direktör. Bu ustalıklı dönüşüm, sinema boyunca daima kullanılan bir yolun ayrımında duran İsa heykeli tarafından seyredilir sessizce.. Herkes yolunu seçmiştir artık.
Bundan sonrasını sinemada seyretmek gerek; çünkü sinema finalde inanılmaz bir tansiyona sahne oluyor.
2018′ de 7 kısımda Oscar kazanmış ”Ebbing Çıkışında 3 Bilboard” ın direktörü Martin Mcdonagh’ ın elinden çıkmış sinema; hem senaryosu hem de senaryosuyla üstelik. Söylemi güç olduğu için, aslında Türkçesi ile söylemeyi tercih ederdim, lakin sinemanın özgününü kullandım. Inisherin’ in Vefat Perileri manasına geliyor. Sinemanın direktöründen oyuncu takımına kadar herkesin safkan İrlandalı olduğunu bilhassa belirtiyorum. Bu bile İrlanda kültürünü anlatabilmek açısından dayanılmaz gerekli bir ayrıntı.
Collin Farrel, Brendon Gleeson, Kerry Condon, Barry Keoghan, Gary Lydon, Shelia Flitton muazzam bir oyunculuk çıkarıyorlar.. Yeşilin tüm tonlarında ve Kuzey’in keskin soğuğunda bir İrlanda masalı seyretmek isteyenler için, 9 kısımda Oscar adayı olan ”The Banshees of Inisherin” kaçırılmaması gereken bir sinema..
Hepinize düzgün seyirler..
Özlem KALKAN