AYDIN HASAN Ankara – Dışişleri Bakanlığı’nın yenilenen internet sitesinin “Sorularla Dış Politika” kısmında, Ermenistan ile münasebetler konusunda 1915’teki tehcir uygulamasından soykırım savlarına kadar uzanan alanlarda geniş bir yer ayrıldı. Savlara açık bir üslup içinde cevap verilmesi dikkat çekti. Ermenistan ile ilgili kısımda, özetle şu sözler yer aldı:
Güney Kafkasya vizyonu
– Türkiye’nin Ermenistan’la ilgilerini olağanlaştırma istikametindeki iradesi, Türkiye’nin Güney Kafkasya ülkeleri ortasında güzel bağlar ve iş birliğini öngören geniş vizyonunun bir modülüdür.
– 1915’te Türkler ve Ermeniler ortasında tam olarak ne olduğunu anlamak isteyen birisinin 1915 öncesinde ne yaşandığını araştırması gerekmektedir. Türkler ile Ermeniler Anadolu’da sekiz yüzyıldan fazla bir müddet barış içinde yaşamışlardır. Ermeniler Osmanlı toplumuna ahenk sağlama konusundaki başarılarından dolayı 19. yüzyıla kadar Millet-i Sadıka olarak isimlendirilmiştir.
Tehcir Kanunu
– 11 Nisan 1915’teki Sarıkamış Harekâtı başarısızlığı sonrasında, Van Ermenileri bu bölgedeki Türkleri katlederek kentin Ruslar tarafından kısa müddette ve kolaylıkla işgal edilebilmesine yol açan ve Van’daki Ermenilerce çıkartılan ikinci isyan niteliği taşıyan genel bir ayaklanma başlatmıştır. Sonuç olarak, Osmanlı Hükümeti 27 Mayıs 1915 tarihinde Tehcir Kanunu’nu çıkartmış, askeri açıdan stratejik pozisyona sahip yerlerde yaşayan Ermeniler savaş bölgesinden uzak öteki bölgelere sevk edilmiştir. Askeri tarih uzmanları, askeri gereklilikler ve ayrılıkçı hareketlerin yarattığı tehditler nedeniyle Osmanlı Hükümeti’nin 27 Mayıs 1915 tarihli Tehcir Kanunu’nu kabul etmek zorunda kaldığını belirtmektedir.
– Ermenilerin nakledilmesine gerekli hazırlıklar yapıldıktan sonra başlanmıştır. Bu esnada, askeri harekâtların icra edildiği bölgenin dışında yaşayan Ermeniler bahse husus tehcir kapsamına alınmamıştır. Böylelikle, İstanbul, Kütahya ve Aydın üzere kentlerde yaşayan Ermeniler Tehcir Kanunu’ndan etkilenmemiştir. Bu nedenle, Osmanlı Hükümeti tarafından alınan karar rastgele bir ideolojinin uzantısı değildir.
Kafilelere saldırılar
– Tüm bu önlemlere karşın, savaş şartları, mahallî çeteler, yağma, lokal seviyedeki nefret ve intikam hisleri üzere faktörler nakledilen Ermeni kafilelere ataklara yol açmıştır. Osmanlı Hükümeti bu cins olayları önleyebilmek ismine uğraş sarf etmiş ve gerçekten devlet otoritesinin görece daha hâkim olduğu bölgelerdeki Ermeni kafilelere karşı yapılan ataklar epey hudutlu seviyede kalmıştır. Savaş şartlarında besin ve öbür yaşamsal materyallerin yetersizliği, güç iklim kuralları ve tifüs üzere salgın hastalıkların yayılması da can kayıplarının artmasına neden olmuştur. Esasen, kelam konusu süreç tüm Anadolu halklarının tıpkı mukadderatı paylaştığı bir periyot olup, Birinci Dünya Savaşı boyunca Anadolu’da çoğunluğu Müslüman sivil olan 3 milyon insan hayatını kaybetmiştir. Ayrıyeten, 1914 ve 1922 yılları ortasında Ermeni çeteleri elinde can veren insanların sayısı 524.000’e yaklaşmıştır.
300 bine yakın ölüm
– 1914’te yapılan son Osmanlı nüfus sayımı datalarına nazaran nüfus sayımı sırasında Osmanlı toprakları üzerinde yaşayan Ermeni nüfusu toplam 1 milyon 295 bindir. Askeri gereklilik çerçevesinde süreksiz bir müddet için tehcire tabi tutulan Ermenilerin toplam sayısının 702 bin 900 civarında olduğu varsayım edilmektedir. Tehcire tabi tutulan Ermenilerin tümünün katledildiği ve yok edildiği savları yanlışsız olmaktan uzak olduğu kadar tarihî gerçeklerle ve tarafsızlıklar bağdaşmamaktadır. 2. Dünya Savaşı’nın çabucak ertesinde, Ermeni diasporasının radikal ögeleri tehcire tabi tutulan Ermenilerden hayatını kaybedenlerin sayısının 600.000 olduğunu tez etmeye başlamış, daha sonra bu sayı evvel 800.000’e akabinde 1.5-2 milyona kadar çıkmıştır. Talat Paşa, İttihat ve Terakki Komite’sinin 1 Kasım 1918 tarihinde gerçekleştirilen son toplantısında yaptığı konuşmada, ölen Ermenilerin toplam sayısının 300.000 civarında olduğunu ileri sürmüştür. Ermeni bağımsızlık hareketinin önde gelen şahsiyetlerinden Bogos Nubar Paşa, 1918’de Paris Barış Konferans’ındaki konuşmasında 280 bin Ermeni’nin Birinci Dünya Savaşı sonrasında ülkede kaldığını ve 700 bin Ermeni’nin başka ülkelere gittiğini belirtmiştir. Bahse husus bilgiler, Birinci Dünya Savaşı boyunca 300 bine yakın Ermeni’nin hayatını kaybettiği değerlendirmesiyle örtüşmektedir.
‘Tarihçiler incelesin’ çağrısı
“1915 olaylarına ait Türk ve Ermeni milletlerinin hafızaları ortasında bir uyuşmazlık bulunmaktadır” denilen açıklamada “Türkiye’nin kendi hafızalarını başkalarına dayatma üzere bir maksadı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, hiçbir bölümün de kendi hafızasını Türkiye’ye dayatma üzere bir hakkı yoktur” sözleri kullanıldı. Türkiye Cumhuriyeti’nin 1915 Olaylarının tarihçiler tarafından incelenmesi gerektiği kanısını desteklediği belirtilerek gelişmiş bir katalog ve arşiv kayıt sistemine sahip Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda araştırma yapmak isteyen şahısların müracaat tarzına ve müracaat dokümanlarına devletarsivleri.gov.tr adresinden ulaşabileceği kaydedildi.
Ermenilerin Osmanlı’da aldığı görevler
– Dışişleri Bakanlığı Osmanlı Dönemi’nde 29 Ermeni’nin “paşa” olarak en üst seviye idari vazifelerde bulunduğunu belirterek şu bilgileri paylaştı: 22 Ermeni, ortalarında Dışişleri, Maliye, Ticaret, Bayındırlık, Posta ve Telgraf bakanlıklarının yer aldığı makamlarda bakan olarak misyon almış (örneğin; 1912-1913 yıllarında Ermeni kökenli Gabriel Noradunkyan Dışişleri Bakanlığı yapmıştır); birçok Ermeni tarım, nüfus sayımı ve iktisadi kalkınma alanları dâhil çeşitli fonksiyonlara sahip idari ünitelere başkanlık etmiş; 1876 sonrası Osmanlı Mebusan Meclisi’ne 33 Ermeni milletvekili seçilmiş; 7 Ermeni büyükelçi ve 11 başkonsolos ile konsolos Osmanlı diplomasi teşkilatında hizmet etmiş; Ermeni kökenli 11 üniversite öğretim üyesi Osmanlı akademik ömrüne bedelli katkılar sağlamıştır.