Dicle Kaymakamlığı, 1993’te güvenlik gerekçesiyle boşaltılan Kayı köyüne girişlere hâlâ müsaade vermiyor. Kayılılar, köylerine girmek, konutlarını inşa etmek, yaşanan tahribatı gidermek, tarla sürmek ve yemiş hasadını toplamak için 4 Mayıs 2021’de Dicle Kaymakamlığı’na dilekçe yazarak tekrar başvurdu. Lakin Kaymakamlık, 11 Haziran 2021’de verdiği cevapta, köylülerin talebini reddetti.
KÖYLÜLER DAVA AÇTI
10 Kayılı, 7 Eylül 2021’de Dicle Kaymakamlığı’nın kendilerine müsaade vermemesinin hukuka karşıt olduğunu belirterek Diyarbakır 4. Yönetim Mahkemesi’ne başvurdu. Yönetim mahkemesi, Dicle Kaymakamlığı’ndan bilgi istedi. Dicle Kaymakamlığı, mahkemeye sunduğu savunma dilekçesinde, “Kayı mahallesi ile süreksiz özel güvenlik bölgesi dışında kalan alanlarda mesken inşaatı yapılmasına dair engelleyici bir kararın bulunmadığını” belirtti.
Diyarbakır 4. Yönetim Mahkemesi, Diyarbakır Vilayet Jandarma Komutanlığı’ndan da bilgi istedi. Kolluk kuvvetleri tarafından 13 Ekim 2021’de düzenlenen tutanakta, Dicle Kaymakamlığı’nın verdiği cevabını birebiri verilerek, “Kayı mahallesi ile süreksiz özel güvenlik bölgesi dışında kalan alanlarda konut inşaatı yapılmasına dair engelleyici bir kararın bulunmadığı” sözleri kullanıldı.
KAYMAKAMLIK ‘ENGELLEYİCİ KARAR YOK’ DİYOR ANCAK MAHZUR OLUYOR
Dicle Kaymakamlığı köyde yapılaşmaya ait engelleyici kararının olmadığını belirtti fakat buna karşın köye girişlere hâlâ müsaade vermiyor. Kolluğun, insanların köye girmesine müsaade ettiği vakitlerde köylülerin akşam vaktinden evvel köyü terk etmeleri gerektiği aksi halde güvenlik manasında sorumluluğu üstlenmeyeceğini ihtarında bulunuyor.
Öte yandan Kayılıların güvenlik gerekçesiyle köye girmelerine müsaade vermeyen kaymakamlığın maden arama şirketinin köydeki çalışmalarının güvenliğini sağladığı tespit edildi. Kaymakamlık 2 yıldır şirketin çalışma yapmasına müsaade verdi. Bu maden arama çalışmaları sırasında köylülere ilişkin olan mülklere ziyan verildi, tarihi çeşme hasar gördü ve ağaçlar kesildi.
‘HUKUK GARABETİ’
Avukatlar nazaran kaymakamlık madenciye ruhsat vermiş olsa bile bu hukuka uygun değil. Köy, özel mülk olduğu için yönetim kendi başına mülkte arama müsaadesi veremiyor.
Avukatlar, şirketin maden arama çalışmasının iptali talebiyle kaymakamlığa başvurdu. Akabinde kaymakamlık, madencinin müdahalesini önledikten sonra avukatlar köyde keşif yaptı. Madencinin köylülerin özel mülkünde maden çıkardığı ve tarihi çeşmeye ziyan verdiği tespit edildi. Avukatların talebinden sonra kaymakamlık, madenciye ‘özel mülkte arama yapamazsın’ diyerek maden şirketinin arama faaliyetini durdurma kararı verdi. Lakin şirket bu karara karşın maden arama çalışmalarına devam ediyor.
Köylüler Yönetim Mahkemesi’ne köye dönmek için dilekçe verdi ve dava açıldı. Kaymakamlığa ise madencinin müdahalenin meni talepli müracaat yapıldı. Yönetim mahkemesi davayı reddetti, köylü ise köye gidemiyor. Avukatlar yaşananları ‘hukuk garabeti’ olarak pahalandırıyor.
GEÇMİŞTE YAŞANMIŞ OLAYLAR…
Avukatlar tarafından mahkemeye sunulan dilekçede, Kayı köyünün 90’lı yıllarda bölgede en fazla ziyan gören ve acı yaşanan köylerden biri olduğuna dikkat çekilerek şu tabirlere yer verildi: “O yıllarda yaklaşık 65 hanesi bulunan 18’e yakın farklı soyadına mensup ailelerin yaşadığı bir yer iken artık köyde kimse ikamet edemiyor ve bu ailelerin yüzde 90’ı Dicle ve Diyarbakır dışındaki farklı kent merkezlerinde yaşıyor. Köyün her bir köşesinde köylülerin ailelerine ilişkin mezarlıklar, çocukluk anıları ve birçok yaşanmışlık var. Buradaki asıl emelimiz hukuk üstünlüğü unsuru uyarınca adalete ulaşma uğraşıdır. Can ve mal güvenliğinin tehlikeli hali, cumhurbaşkanlığının güvenlik kararları ve geçmişte yaşanmış olaylara dayanılarak müvekkillerin anayasal haklarının idari kararla kısıtlanması hukukla bağdaşmamaktadır.”
20 YILDIR BİTMEYEN HASRET
Dava evrakında Kayılıların, 90’lı yılların bitiminden ve çatışmaların bölgede azalmasından sonra köylerine geri dönme kararı yer aldı. Lakin yapılan tüm müracaatlar, güvenlik gerekçesiyle reddedildi. Köylüler 20 yılı aşkındır tertipli olarak Dicle Kaymakamlığı’na başvurdu. Her keresinde ret karşılığını almalarına karşın köylerinden vazgeçmediler. Köylülerin müracaatları ve ret münasebetleri de dava belgesinde yer aldı.
Başvuru ve ret kronolojisi ise şöyle:
????Kayı Köyü Muhtarı Mehmet Kalkan 2000’de köye geri dönüş talebiyle Dicle Kaymakamlığı’na başvurdu fakat kaymakamlık, “eski yerleşim yerlerine dönüşün güvenlik sebebiyle sakıncalı olduğu” gerekçesiyle başvuruyu reddetti.
????Kayı köyü nüfusuna kayıtlı Mehmet Kaya, Ahmet Yılmaz ile Zülfi Bozkaya, Kayı köyünün yolunun açılması talebiyle 11 Nisan 2018 tarihinde Dicle Kaymakamlığı’na başvurdu lakin Kaymakamlık, “Bölgemizde yürütülen PKK/KCK terör örgütü faaliyetlerinin önlenmesi, bölge halkının huzur ve inanç içerisinde yaşaması niyetiyle belirtilen yol güzergahının kapatılması ve denetim altında tutulmasının elzem hale geldiği” gerekçesiyle başvuruyu reddetti.
????Kayı köyü Muhtarı Recep Kalkan ve Kayı köyü nüfusuna kayıtlı 13 kişi 22 Nisan 2019 tarihinde köye geri dönmek, köyde bulunan tarlaları ekmek, konut yapmak ve köy yolunun açılmasını ve mağduriyetlerinin giderilmesini talep etti fakat Kaymakamlık, “Cumhurbaşkanlığının 27 Aralık 2018 tarih ve 525 sayılı kararı ile Kayı Mahallesi ve etrafının 01 Ocak 2019 – 31 Aralık 2019 tarihleri ortasında Süreksiz Askeri Güvenlik Bölgesi ilan edildiği, Kayı Mahallesi sakinlerinin dönüşlerinin can ve mal güvenlikleri açısından riskli olabileceği, mahalleye dönüş taleplerinin uygun görülmediği” gerekçesiyle talebi reddetti.
????Kayı köyü nüfusuna kayıtlı 16 köylü, 11 Mayıs 2019 tarihinde kapatılan Kayı köyünün yolunun açılması talebiyle Dicle Kaymakamlığı’na başvurdu fakat Kaymakamlık, “Askeri yasak bölge içerisinde kalması niyetiyle bölgenin kapatılması, yolun tekrar açılmasının uygun olmayacağı” gerekçesiyle köy yolu açılması müracaatlarını reddetti.
????Kayı köyü Muhtarı Recep Kalkan 11 Ağustos 2020 tarihinde köylülerin köye giremediğini, köy halkının badem, üzüm, fıstık ve ceviz üzere yemişlerin hasatlarının yapılması ve süreksiz bir müddet için denetimli biçimde müsaade verilmesini talep etti lakin Dicle Kaymakamlığı, “Mahalle halkının süreksiz bir müddetle de olsa mahalleye giriş ve çıkışına müsaade verilmeyeceğini” belirterek talepleri reddetti.
????Kayı Mahallesi Muhtarı Recep Kalkan 24 Kasım 2020 tarihli dilekçesinde, Kayı köyüne bağlanan ana yola dökülen hafriyatın kaldırılmasını talep etmiş fakat mahalle muhtarının talepleri de yönetime bağlı kolluk kuvvetleri, “mahalleye dönüş taleplerinin uygun görülmediği” gerekçesiyle reddetti.
Dicle Kaymakamlığı güvenlik gerekçesiyle köylülerin köye girmesine, köyde mesken inşa etmesine, yemiş hasadını toplamalarına, tarlalarını sürmesine müsaade vermiyor lakin köyde İ.Y.’nin maden arama faaliyetine müsaade verip güvenliğini de sağlamış.
‘KUYULAR KAZILMIŞ, AĞAÇLARA ZİYAN VERİLMİŞ’
Köyde inceleme yapan avukatlar, hazırladığı keşif raporunu mahkemeye sundu. Raporda maden çalışması yapan şirketin sahibi olan İ.Y’nin tespit edilmesini talep eden avukatlar, İ.Y ve çalışanların köylülere ilişkin olan yerlere müdahale ettiğine yer verdiği raporda, şu tespitte bulundu: “Her bir taşınmaz üzerinde deri kuyular açılmış, ağaçlara ziyan verilmiş ve verilen ziyan doğayla uyumlu bir şekilde rehabilite edilmemiştir. İ.Y her ne kadar maden ruhsatı sahibi olduğunu tez etmiş ise de bu durum ruhsat sahibine ruhsata mevzu alan üzerinde doğrudan madencilik faaliyetlerinde bulunmak konusunda bir yetki vermemektedir. Çünkü Anayasa’nın 35/2 uyarınca mülkiyet hakkı sadece kamu faydasını gerçekleştirmek maksadıyla kanunla sonlandırılabilir. Hasebiyle tipik bir idari işlem olan ruhsat işlemi ile müvekkillerin mülkiyet haklarının sonlandırılması mümkün değildir. Maden yasası ve uygulama yönetmeliği uyarınca müvekkillerin taşınmazları hakkında alınan bir kamulaştırma kararı bulunmamaktadır. 3091 sayılı yasanın uygulama yönetmeliğinin 7. unsuru uyarınca taşınmaz mala sahip müvekkiller o malın altına ve üstüne de sahiptir. Bu taşınmaz mal içerisinde yeraltındaki madenler de bulunmaktadır.”
‘TARİHİ ÇEŞME ZİYAN GÖRDÜ’
Köyde maden araması sırasında tarihi bir çeşmeye de ziyan verildiğinin tabir edildiği raporda, şu tabirler kullanıldı: “Köy tüzel kişiliğine ilişkin alanlar müsaadesiz yollar geçirilmiş ve köyün tarihi çeşmesine ziyan verilmiştir. Köy muhtarı ve ihtiyar heyeti üyelerinin alınan beyanlarından da anlaşılacağı üzere çalışanların köye ilişkin yapıtlara tecavüz ettiği de açıktır. Köylülere ilişkin taşınmazlara yapılan tecavüz nedeniyle İ.Y. ile çalışanları hakkında Türk Ceza Kanunu’nun 154’üncü unsuru uyarınca cezai işlem yapılmak üzere durumun Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirilmesi gerekmektedir. Kaymakamlığınızca bu durumun Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirilmemesi halinde ilgililer hakkında görevi kötüye kullanma suçunun oluşacağını bilinmesini isteriz. 3091 sayılı Kanun, emniyet ve asayişi, tasarrufa ilişkin güvenliği ve kamu düzenini sağlamaya yönelik bir kanundur. Münasebetiyle her biri farklı şehirlerde yaşayan müvekkillerin hak ve menfaatinin korunması kanun koyucunun maksadıdır. Bu yüzden Kayı Mahallesindeki haksız tecavüz ve müdahalelerin önlenmesine karar verilmesi talep ederiz.”
MAHKEME DAVAYI REDDETTİ
Diyarbakır 4. Yönetim Mahkemesi, 14 Haziran 2022 tarihinde kararını açıkladı. Mahkeme heyeti, güvenlik münasebeti nedeniyle davanın reddine karar verdi. Köylüler ve avukatlar kararın ‘hukuksuz’ olduğunu belirterek itiraz etti. Belge Diyarbakır Bölge Yönetim Mahkemesi’ne gönderildi.