Sol Gazetesi muharriri Orhan Gökdemir, “Zındık Yazı” başlıklı köşe yazısında, çalınmış miras konseptini ele aldı.
İşte o yazının tamamı:
George Granville Monah James, artık ismi unutulmuş bir mantık profesörü. Geride lakin meraklılarının arayıp bulabildiği bir kitap bırakmış; başlığı “Çalınmış Miras…” James’in kitapta söylediği şu; Bugün Yunan ideolojisi diye bildiğimiz şey çabucak hemen Büyük İskender’in Mısır’ı fethi ve akabinde İskenderiye Kraliyet Kütüphanesi’nin talan edilmesinden sonra ortaya çıkmış bir külliyat. Yani Yunanlı filozofların yaptığı aslında o yağmada ele geçirilenler üzerinde yapılan bir tıp çeviri faaliyeti. Yunanlılar, İskenderiye Kütüphanesinde bulduklarını kanıları, bilgileri yettiğince kendi lisanlarına çevirdiler yalnızca. Sert ve sarsıcı bir sav.
Bu hususla ve bu devirle ilgili bilgimizin çok az olduğunu, ilgilenenlerin de bu az sayıdaki bilgiyi yok sayma eğiliminde olduğunu biliyorum. Yunanlıların dehası, tarihin ve doğal ideoloji tarihinin büyük tabularından biridir. Buna karşılık, Yunan dehası dediğimiz şey yarım yüzyıl üzere kısa sayılabilecek bir vakit aralığında parladı ve söndü. Bunun neden ve nasıl olduğu üzerinde pek çok düşünür akıl yürütmüş. Marx, Yunanlıların bu ışığı toplumsal gelişimlerinin şimdi çocukluk kademesinde olmalarına bağlıyor örneğin. İskenderiye Kütüphanesinden alınan dayanak, bu türlü bakınca, daha makul geliyor. İlla bir hırsızlık olması da kural değil ayrıyeten.
Bir de hatırlatma. Mısır seferinde Büyük İskender’e eşlik eden Aristotales, seferden sonra Yunanistan’a dönüp sayısız kitap “yazdı”. Hocası Platon’un ona “okuyucu” dediği söyleniyor. Okuyan elbette muharrir da!
James’e nazaran, Aristotales’in askeri kitap seferinden evvel Pisagor, Thales, Ksonofanes, Parmenides, Zenon ve Melissus üzere birçok Yunan filozofu da Mısır’a eğitim hedefi ile gitmişti. Bu filozofların bir kısmı Mısır’da eğitimlerini tamamlayıp ülkelerine döndükten sonra ağır ithamlarla karşılaştı ve ağır cezalarla yargılandı. Zira Mısır’dan dönüşte beraberlerinde Yunanlıların alışık olmadığı inançlar ve rabler da getirmişlerdi. Mısır kültüründe uzak yıldızlar değerli yer tutuyordu. Muhakkak ki Güneş’in yanan bir küre olduğunu ve uzak yıldızların da birer güneş olduğunu biliyorlardı. Mısır’ın kadim ilahlarından Tot’un hünerlerinden biri Güneş, ay ve yıldızların hareketlerini hesaplamak ve mevsimleri düzenlemekti. Tarihi Yunanlılarla başlatan uygarlığımızın bunu keşfetmesine daha binlerce yıl vardı.
James’in “Çalınmış Miras”ı bize alışık olduğumuzdan epey farklı bir fotoğraf gösteriyor. Haliyle ortalama bakışın da epey dışında. Biliyoruz bu karşıtlık, bir müellifi önemsememek yahut unutmaya terk etmek için kâfi sebeptir.
2013 yılında yitirdiğimiz Martin Bernal’in “Kara Atena”sı da emsal bir direnişle karşılaşmıştı. Türkçesini arkadaşım Özcan Buze’ye burçluyuz. Aklıselim dünya, tarihimizin ve ideolojimizin tek kaynağının Yunanistan olamayacağı fikrini duymaya hazır değildir şimdi.
***
Bu çeşit sarsıcı savlardan birinin sahibi ile soL’da kapsamlı bir söyleşi yapıldı birkaç ay evvel. Truva’nın tarihteki rolünü tekrar tartışmaya açan Dr. Eberhard Zangger’e nazaran “Truva savaşı” diye bildiğimiz destansı olay bir “sıfırıncı” Dünya Savaşıydı. Truva’da, aslında, Yunanlıların başını çektiği koalisyon güçleri ile Truvalıların başını çektiği koalisyon güçleri karşı karşıya gelmişti. Truva safında savaşanlar Anadolu’daki site devletlerin askeri güçleriydi. Sonunda Truva yenildi ve savaşı Yunanistan koalisyonu kazandı. Ama savaşın yol açtığı yıkım o kadar güçlü oldu ki, Bronz Çağı sonunda Ege’yi o güne kadarki tüm uygarlık birikimini yok eden 300-400 yıl sürecek büyük bir karanlığa sürükledi. Homeros’un İlyada ve Odysseia destanları aslında Ege’deki bu harikulade yıkımı anlatıyordu.
Bu karanlık çağ yeni bir tarih yazımı için de imkanlar yaratıyordu. “Kendi kendisinin babası olan Yunan uygarlığı” tezi de bu imkanı kullanmıştı. Yani Avrupa merkezli tarih anlayışı “Sıfırıncı Dünya Savaşının” yol açtığı o karanlığın içinden çıkıp geliyordu. Dr. Eberhard Zangger şöyle devam ediyor; “Avrupalı arkeologlar uzunca bir mühlet Batı uygarlığının doğuşunu M.Ö. 776’daki birinci Olimpiyatla ve Homeros destanlarının derlenmesiyle eş vakitli gördüler ve bu türlü bir algı yarattılar. Bu model, kabul edelim ki, 150 yıl evvelki tek gerçeklikti ve insanların başlarına bu biçimde yerleştirildi. Ancak Yunan kültürü yoktan var olmadı herhalde, kesinlikle bir önceli vardı. Benim üzerinde durduğum da bu. Soru şu: Ege’de, Erken Demir Çağı’nda, M.Ö. 1200’den 800’e, hatta daha öncesinde, Orta ve Geç Bronz Çağı’nda, M.Ö. 2000’den 1200’e ne yaşandı?”
Ne yaşandığı farklı ancak o tarihlerdeki siyasi haritanın yapılmak istenen kurguya aksi olduğu açıktı. Zira karanlık çağda bölgede Anadolu kültürlerinin hâkimiyeti kelam konusuydu. Kökleri Anadolu’da olan bir Yunan Uygarlığı ise bu tarih yazımı için uygun bir materyal değildi. Görmezden gelmek en güzel yoldu. Dr. Zenger’in Troya’nın aslında kayıp “Atlantis” kenti olduğunu sav etmesi bu yok saymayı kolaylaştırdı. İnsanlığın hayallerini süsleyen kayıp uygarlığın köklerinin Anadolu’da ve merkezinin Troya’da olması kabul edilemez bir tezdi.
***
Felsefeden giderek uzaklaştığımız ve “kör inancın” içine giderek daha fazla battığımız bugünlerde zındıklık ederek soralım: Bize dayatılmış tepetaklak alemlere bu kadar kolay alışmamız ve inanmamız nasıl mümkün olabiliyor? Örnek olsun, uzaya binlerce uydu göndermiş ve kesintisiz dünyayı izleyen bir uygarlığın ahfadı olarak, duvarlarımızı süsleyen haritaların çarpıtılmış projeksiyonlar olduğu söylense şaşırmaz mısınız? Dünya haritalarına kaynaklık eden “Merkatör Projeksiyonu”nundan kelam ediyorum.
Özetleyeyim: Merkatör Projeksiyonu, Gerardus Mercator’ün silindirik projeksiyona verilen isim. Birinci Merkatör Projeksiyonlu Dünya haritası Mercator tarafından 1569’da çizildi. Bu teknikle yapılan haritalarda meridyen ve paraleller birbirini dik kesiyordu. Yani merkezinde bir ışık kaynağı bulunan global dünyanın, ekvatoruna teğet olarak geçirilen bir silindir vasıtasıyla harita elde edilmesini sağlayan bir projeksiyondu bu. Orantılı bir projeksiyondu ve biçim bozulmaları minimumdu. Lakin ekvatordan uzaklaştıkça süratle artan alan bozulmaları kelam konusuydu. Haliyle Merkatör projeksiyonuna sahip olan haritalarda yalnızca ekvatora yakın olan bölgelerde gerçek sonuçlar alınıyor, kutuplara hakikat gitgide biçimler bozuluyordu. O denli küçük bozulmalardan da kelam etmiyoruz. Örneğin 7.700.000 mil karelik bir alana sahip Güney Amerika ile 800.000 mil karelik Grönland adası tıpkı büyüklükte görünüyordu. Afrika ile Grönland’ın büyüklükleri bu projeksiyona nazaran birebirdi, meğer Afrika Grönland’ın 14 katı büyüklüğünde bir kıtaydı. (Grönland’ın yüzölçümü 2 milyon kilometrekareden biraz fazla. Afrika Kıtası’nın yüz ölçümü ise çabucak hemen 30 milyon kilometrekare.) Antarktika kıtası kıtalar ortasında büyüklükte beşinci olmasına rağmen bu haritayla birlikte birinciliğe zıplamakta, Grönland Afrika kadar olmakta, Kuzey Avrupa ülkeleri ekvatordaki ülkeleri toprak ölçüleri bakımından sollamaktaydı. Yani bu projeksiyonla elde edilen haritalar gerçekte “yalan bir dünyanın” haritalarıydı.
Bu palavra dünya, 1973’te, Alman sinema imalcisi ve tarihçi Peters’in itirazına kadar sorgusuz kabul edilmişti. Peters, bu projeksiyonun yanlış olmaktan öte, ırkçı niyetlerle hazırlanmış olduğunu argüman etti. Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinin olduklarından çok daha büyük görünmelerinin gerçek nedeni buydu. Tuhaf bir tesadüf, Martin Bernal de tarihte Yunanistan’ın öne çıkarılması ve Mısır’ın tesirinin görmezden gelinmesinde bu ırkçılığın rolüne dikkat çekiyordu.
Bugün kullandığımız pek çok haritanın merkezinde Avrupa’nın olması da bu türlü bir çarpık bakışın eseri. Meğer Dünya globaldir, kürenin ne merkezi vardır ne de altı üstü. Merkatör projeksiyonunun emperyalizmin bir simgesi haline geldiğini söyleyenler ortaya güçlü kanıtlar sürüyor haliyle. Örneğin Büyük Britanya’nın “topraklarında Güneş batmayan imparatorluk” olduğu periyotlarda İngiliz üretimi Dünya haritaları diğer alternatifleri olmasına rağmen Merkatör izdüşümünden asla vazgeçmemişlerdi. Zira bu projeksiyon hem İngiltere’yi hem de dominyonları olan Kanada ile Avustralya’yı olduğundan daha büyük gösteriyordu. Ekvatora yakın olan İngiliz sömürgeleri gereksinime uygun olarak daha küçüktü ve İngiltere de Dünya’nın tam merkezindeydi. Yani Merkatör haritaları İngiltere’nin sömürge siyasetlerinin ve yaratmak istediği algının görsel coğrafik tabanını oluşturuyordu.
***
İnancı, bilimi, tarihi, sanatı, edebiyatı yaratanlar bizleriz. Haliyle kendi sınırlılıklarımızı, hayallerimizi ve isteklerimizi de katıyoruz bu yaratının içine. Hepsi baştan sona insani işlerdir. Demek ki herkes üzere iki göze sahip olmanız, gerçeği olduğu üzere göreceğiniz manasına gelmiyor. İnsanın görme hareketi şahit olduğumuz en ideolojik iştir. Tarih de saf bir bilim değildir, tam bilakis iktidar ve sınıf savaşlarının müsabaka alanıdır. Başından beri sınıflara yaslanıyor, ideolojiye dayanarak yol alıyor. Hâkim sınıf hükümran bir tarih kurgusu da oluşturuyor haliyle. Mevcut bakış açımızda kapitalizmin, natürel emperyalizmin tartışılmaz bir tesiri var demek bu. Bu durumda gerçeğe yaklaşmanız için kuşkuyu daima beslemeniz, daima öğrenip yeni sorular sormanız gerekir. O denli ya, bu kadar çarpık olan bir dünya neden çalınmış bir mirasın üzerinde duruyor olmasın!
Başka türlü bir tarihe ve öteki türlü bir dünyaya ulaşmak için pek çok işaretler belirdi. Kâfi ki, her ne olursa olsun gerçeğin peşinden gitmekten korkmayın. Unutmayın, bu tavrın size yapabileceği tek şey aklınızı özgür kılmaktır.