Cumhuriyet müellifi Bilsay Kuruç, “Yüzüncü yılda düşünmek, öğrenmek, öğrenmemek” başlıklı yazısında Cumhuriyet’in kuruluşu ve o günden bu güne geçen vakitte geçirdiği evrimi anlattı.
Cumhuriyet’in 13 milyonluk köylüler ülkesinde kurulduğunu ve ilerleme refleksiyle yol haritasını çizdiğini kaydeden Bilsay Kuruç, “İnsanın vaktin akışında yesyeni bir seyahate çıkabilmesi için. Seyahat “bütünlük” taşımalıydı. Diyalektikle işleyecek bir kurgu diyebiliriz. Bir devlet-toplum diyalektiğinin hareketi seyahatin merkezinde olacaktı.” sözlerini kullandı.
Bilsay Kuruç şunları yazdı:
Önce devleti kurdu. 20. yüzyılın hukuk normlarını, uygarlık ölçütlerini, okuryazarlığını, kurumlarını benimsedi, yerleştirdi. Üretim güçlerini yerinden oynattı. Demiryollarını yaptı. Sanayi getirdi. 1930’ların sonunda bir ‘bütünlük’ içinde devlet ve iktisat kurma kapasitesine erişti. Beğenirsiniz, beğenmezsiniz. Büyük atılımdı. Devleti kuran adım toplumda hareket yaratmalıydı ki toplum kendini aşsın ve devleti yine düzenleyecek bir “momentum”a erişilsin.
Kapitalizmin sanayi yapılarına oturmuş kentli toplumunda bu türlü bir devlet-toplum diyalektiği ‘yeni zamanlar’a erişmenin dinamiğini yaratmaktaydı. Fakat, kolay köylülüğün yüzlerce yıllık yükünü taşıyan ülkede bu dinamik hareketi yaratmak kolay iş değildi.
KIRSALDA DEMOKRATİK DEVRİM
O özel şartlarda kırsalın varlığı birinci ve büyük gerçektir. Kendini aşma atağı de kırsalda olacaktır. Kentlerin küçüklüğü topluma kaldıraç olmaya yetecek gücü yaratamaz. Atak 1940’ın “Enstitü”sü ile başlıyor. Bunu köyde okuma-yazma seferberliği saymak küçümsemektir. “Enstitü” köylü öğretmenin kılavuzluğunda orada üretim münasebetlerini kökten değiştirecektir. Maksat odur. 1945’in toprak yasası ise topraksıza toprak vermekten ibaret değildir. Bizans’tan beri yerleşmiş mülkiyet rejimine son verip orada üretim güçlerinin kılavuzunu, orijinal bir bağımsız çiftçi mülkiyetini temel kılmaktır. Öğretmen ile çiftçinin tarihi vazifesi, birlikte kırsalın eskimiş rejimini hallaç pamuğu üzere atmaktı. Vakti gelmişti.
Olmadı. Kırsalın Bizans/Osmanlı rejimi varisi toprak ağası ile tüccar bir güç bloku idi. Yeni filizlenen sermaye de artlarında durdu. O ileri hareketi kestiler. Kırsalın insanı tarihi haklarını öğrenemedi. Yeni bir köy ve topraktan devlete gerçek başlayacak hareket doğamadan söndü. (Bunları daha evvel yazdım.)
Söndü. Zira o güç bloku köylülük üzerindeki “mutlak vesayet”inin tartısını koydu. Vesayetin aslı sınıfsaldır. 1940’ların atağı ve sonucu bunu belgeleyen örnektir. Bu bir. İkincisi, ileri hareketi durduran “blok” artık karşıdevrimin tohumlarını taşır. İstemeksizin mi? Hayır. Zira maksadı bellemiştir: Cumhuriyet’i eriştiği noktada dondurmak, ileri hareketini kesmek. Şunu görmeliyiz: İleri hareketin “demokratik devrim” taşıdığını, bunun ne demek olacağını karşıdevrimciler Cumhuriyetçilerin çoğunluğuna nazaran daha güzel kavramışlardır. Bu kavrayış farkı o günden bugüne kapanmamış görünüyor!
TOPLUMDA DEMOKRATİK DEVRİM
1945-60’ı anlatmayalım. Sonra 1961 Anayasası geldi. (İlham kaynağı CHP’nin “İlk Maksatlar Beyannamesi”dir: 1959) Anayasa, Prof. Fazıl Sağlam’ın deyişiyle “Çağın ilerisinde bir anlayışı yansıtıyordu”. 1960’ların toplumu artık 1940’larınki değildir. Fabrika çağına ayak basılmıştır. Emekçi sınıfı sahneye çıkıyor. Yeni bir lisanla konuşuyor. Cumhuriyetçiler bu lisanı anlamaya, emekçiler de onları anlamaya başlıyorlar.
Anayasa, devleti 20. yüzyılın kurumlarına, normlarına yerleştiriyor. Bünyesinde işleklik kazanan kontrol ve hesap verme kuralları getiriyor. Devleti, öncelikle toplumun ihtiyaçlarını karşılamaya hazırlıyor. Toplumun da ömür, çalışma, fikir, gelişme haklarını, örgütlenme kapasitesini uygarlık ölçülerine yükseltiyor. Kısaca, topluma devletle ileri yanlışsız bir diyalektik alakayı başlatma, başarma yolu açıyor. Üretim güçlerini ve bağlarını birlikte geliştirecek biçimde Cumhuriyetin tarihi akışı canlanıyor.
Ama unutmayalım, Avrupa toplumu haklar çabasını son 200 küsur yılda yaşayarak öğrenmişti. Maya vakit içinde tutmuştu. Bize ise tarih (sonradan anlaşılacak!) yalnızca 20 yıl vermiş oluyor! 1960-80. O 20 yılda görüldü ki 1940’ların “blok”u sınıfsal eksen olarak, sermaye ile haşır neşir olmuştur. Sermaye birikim ve bir tez kazanmış ve 1961 Anayasası’nı sevmemiştir. Sürpriz miydi? Hayır. 20. yüzyılın giysisi sermayeye bol geldi. Sözcüleri daima onun vücuduna ve bakışına uygun, dar bir anayasa arayışını yansıttılar. O zamanki iş bitirici sözcüsü sayılabilecek general, “Subaylar halk içinde yaşadıkça halk üzere düşünüyor. Lojmana almak lazım!” dedikten sonra niyet anlaşıldı. Diyalektik koparılacaktır!
ÖNCE VE SONRA KARŞIDEVRİM
1980 ile sahne artık karşıdevrimin etkin rolü için açılıyor. Yine anlatmaya gerek yok. En kuvvetli darbe toplumun kendini aşmasında öncü olan gençlik, personel sınıfı ve bilim etraflarına vurulacaktır. Özünde şu var: 1961’den başlayan hareket, mülkiyet sahibi değil emek sahibi olanların örgütlenerek topluma ilişkin kararları etkileme, belirleme gücü kazanmasıyla büyüyordu. Buna son verilmiştir. Devlete el konularak toplum “sessiz”e alınacaktır. Toplumun sesinden mahrum devlet devrine geçiliyor. 1960-80’in haklar dünyasına geri dönülemez. “Demokratik devrim” bitmiştir. Diyalektik aykırı çevrilecektir ki bu rol yeni siyasetindir. (Buna elbette “demokrasiye dönüş” denilecektir!)
‘DOLAR YAĞMURU’
1980-2000 siyasette parçalanmış bir periyottu. Toplum gözünde siyaset anlaşılmaz bir şey oldu. İki nokta dikkat caziptir: Biri, devlet ve toplum etaplarla, doğum sancıları sıklaşan kapitalizme teslim edilecektir. İkincisi, bu bir “geçiş dönemi”dir. Kapitalizme teslimle birlikte ve iç içe “karşıdevrim zamanı”na geçiliyor. Karşıdevrim bunu uygun kavramıştır. Sınıfsal vesayetin tarihi ikramına şükran duyuyor! Cumhuriyetçilerin çoğunluğu kavramamıştır.
1980’i yapanların (sınıfsal vesayetin “ikinci türevi” diyebiliriz!) ileriyi görme yeteneği ne kadardı? Yok üzere. Fakat toplumu “sessiz”e alarak karşıdevrimin yolunu açtılar. Sonra, onları izleyerek gelenler ise “karşıdevrim zamanı”nı dört gözle bekliyorlardı.
1990’larda dünyada kapitalizmin yeni senaryosu başlıyor. Sermaye “küre”yi dolaşarak kendi mülkiyetine tapulayacaktır. Bununla iç içe, dünya parasının (“dolar”) sahibi ağa devlet de ‘küre’yi yönetebilmenin yeni dizaynlarına, uygulamasına geçiyor. “Küre”de siyaset artık sermayenin pratiğine uyumlu olacak, her yerde yine düzenlenecektir. O denli oldu. Sermayenin akını ile siyasetin ahengi bir büyük “dolar yağmuru” ile “kuvveden fiile” çıkmaya başladı. Daha evvel bu türlü şey olmamıştı. Türkiye, sermaye sınıfı ve karşıdevrime en yakın siyaset gruplarıyla en önde koştu. İktisat dünya sermayesinin yeni müşterisi olacak, gittikçe artacak borçlanma ve ithalatla buna nazaran tekrar kurulacak, yeni siyaset bu temelle serpilip topluma kendini kabul ettirecekti. Dolar artık iş görebilmek için bizim ana paramız sayılacaktı. Siyaset topluluğu “kabul!” dedi. (“Efendim, dünya değişti! Eski kafalılığı artık bırakmak lazım!”) Karşıdevrim de birinci “meşruiyet” adımına kavuştu.
Karşıdevrim sınıfsal ittifaklarla perçinlenip yürümüştür. 1940’larda, merkezde ağa-tüccar ittifakı. 1980’de, yeşil ışık yakan sermaye ile yüksek komuta kademesi ve dış takviye ittifakı. 2000’den sonra, hareketli yürüyüş etabında ise dolar yağmuru altında dış ve yeni katmanlarla genişleyen iç sermayenin çekincesiz takviyeli ittifakı. Karşıdevrimin ittifakları Cumhuriyetin “daima ileri” şiarında tabir bulan diyalektiği durdurmayı, geriletmeyi vazife bilerek, buna nazaran kâh geri çekilip kâh ileri giderek varlığını sürdürmüştür. Sonunda, dünya kapitalizmi ona faal vazife vaktinin geldiğini de gösteriyor.
VERİLENE RAZI OLMAK
Toplum boş mu bırakılacak? Hiç olur mu? Tüm makinelerin üstadı bir dostum istikrarı altüst olan bireyler ve haller için, “Sentre’sinden çıkmış!” der. 1980’in karşıdevrimi toplumu “sessiz”e almıştı. Daima o “sessiz”de tutulabilir mi? Kapitalizmin son 20 küsur yıllık dünya ve Türkiye tablosunda siyaset o bilgiyi veriyor, okuyabiliyoruz: Toplum, makinelerin bilakis, “sentre”sinden çıkarılarak yönetilmelidir. Müspet gücü boşaltılmalıdır. 1980’de zorla gelip yerleşen sınıfsal vesayet artık farklı bir maharet istiyor! Toplumsal hak ve sorumluluk şuuru demek olan “sentre”ye bir daha yerleşilmemelidir. Toplum verilene ‘razı’ olmalıdır. Ve o denli oldu.
2023
2023’te nereye geldik? Karşıdevrim aldığı tüm maddi, manevi dayanakla kendine bir “bütün” oluşturabildi mi? Hayır! Cumhuriyete hasar vererek yarattığı çelişkileri çözemiyor. Bir “bütün”e varamıyor. Çelişkiler sıklaşan krizler üretiyor. Daimdir. Bir kriz en az bir oburunu doğuruyor. Yapbozlar son 10 yılın tablosunun kaçınılmaz usulüdür. (Uzun vakittir, tıpkı yıl içinde kaç adet “reform programı” yapıldığını akılda tutabilir misiniz? Yapanlar bir hafta içinde tümünü unutuyorlar!) Yaşanan, bütünlükten uzak, tarifi yapılamayan, ismi konulamayan bir “ara model”dir. Cumhuriyet ile “neyin” ortasında? Meçhul ve çözümsüzdür.
1980’den sonraki 40 yılda nereye vardık? Cumhuriyetin diyalektiğini kesip bilakis işletmenin sonuna. Bu hudutta, 100. yılda Cumhuriyet ile karşıdevrim karşı karşıya geliyor. Tam bu sonda. Sermaye bunu görmüştür. Ve metabolizmasını, yani sınıfsal vesayeti sürdürebilmenin arayışı içine giriyor.
Yineleyelim, karşıdevrim insanın gelişmesini ve içinde yaşadığı, ‘devlet’ denilen yapıyı geliştirmesini durdurmaya ve kabilse saptırmaya çalışır. 1789’dan bu yana bunu öğrenmiş olmak gerekir. Dünyayı öğrenmemişsek, 1923’ten bu yana! Cumhuriyet, tarihin verdiği tüm moral haklılığı ile, 20. yüzyılda toplum olmanın tüm çelişkilerine ve tahlillerine hazır olma zaruriliği ile kurulmuştu. “O kapasiteye sahibim zira bağrımda “demokratik devrim” çekirdeklerini taşıyorum” inancı ile de diyebiliriz. “İnsanın vaktin akışı içinde seyahati daima ileri yanlışsız olmalıdır” diyordu da diyebiliriz. Artık, 100. yılda tekrar o diyalektiği aramaya, bulmaya ve onunla 21. yüzyıla adım atmaya yakın mıyız, uzak mı? Menkıbeden ve hamasetten uzak durarak düşünmeye çalışalım. Zira 2023 başlamıştır ve bu yıl en değerli yıldır.
Odatv.com