Getty ImagesNickie Latham
Dinazor fosillerinin birinci bulunduğu günden beri beşerler prehistorik (tarih öncesi) hayvanlara çok büyük bir ilgi duyuyor, onlarla yaşamanın nasıl olacağını merak ediyor.
Dev bir kertenkelenin sizi sokakta kovaladığını hayal edebiliyor musunuz? Yahut yolda yürürken yanınızdan geçen bir Stegosaurus’a el salladığınızı?
Ama beşerler aslında günümüzde dünyayı dinazorlar kadar yaşlı olan, ya da direkt dinazor soyundan gelen hayvanlarla paylaşıyor. Bu hayvanların birtakımı milyonlarca yıl boyunca hiç değişmemişken birtakımı da artık tanınamayacak hale gelmiş bulunuyor.
Günümüzde yaşayan ve prehistorik kökenleri olan 10 prehistorik hayvanı yakından inceleyelim.
1. TİMSAH
İlk timsah 95 milyon yıl evvel, geç Kretasa devrinde ortaya çıkmış. Günümüz timsahları ise prehistorik Deinosuchus ailesinden geliyor. Yani yere yakın, suda bulunabilen, uzun burunlu, güçlü kuyruklu ve çok dişli yırtıcı hayvanlar.
Soyu bugüne kadar gelen bir öteki arkozor ise günümüzdeki kuşlar. Yani timsahlarla ördekler aslında yakın akrabalar.
BBC2. ZİRVELİ DEVEKUŞU (CASSOWARY)
Tepeli devekuşunun devasa bir pençeye benzeyen ayağına bakıldığında bir dinazor cinsinden geldiğinden kuşku etmek sıkıntı.
Dünyadaki üçüncü büyük kuş tipi olan zirveli devekuşları, ekseriyetle Avustralya’nın kuzeyinde, Papua Yeni Gine’de ve Endonezya’da yaşıyor.
Tepeli devekuşunu dinazor ailesine bağlayan bir başka özellik ise başındaki ibiği. Kimi uzmanlar, tüy üzere uzanan bu sert deri kaskın ısı denetimi için kullanıldığını düşünürken öbürleri de insan kulağının duyamayacağı kadar derin bir sesi çıkarmaya yardımcı olduğuna inanıyor.
Mavi boyunlu bu kuşlar hem çok güzel yüzüyor, hem de yeşil yumurta üretiyorlar.
Getty Images3. TUATARA SÜRÜNGENİ
Tuatara sürüngeninin soyu erken Triyas devrine kadar uzanıyor.
Rhynchocephalia ailesinden gelen bu sürüngenler Yeni Zelanda yakınlarında bir adada yaşıyor ve böcek, örümcek, solucan ve küçük kuşlar yiyerek besleniyor.
Sivri dişli bu sürüngenler neredeyse 100 yaşına kadar yaşayabiliyor ve şaşırtan bir formda daha soğuk iklimlere de dayanabiliyorlar.
Tuatara sürüngenine bilim dünyasında ‘yaşayan dinazor’ deniyor lakin bir cins olarak büsbütün izole olmuş durumdalar.
‘Amniyot omurgasızları’ ailesinden günümüzde yaklaşık 30 bin canlı yaşıyor ve bunlar 6 kümeye ayrılıyor. Kuşlar kümesinde en az 15 bin tıp, kertenkele ve yılan kümesinde yaklaşık 10 bin çeşit, memelilerde 5 bin 400 cins, timsahlarda 25 cins ve Tuatarada ise sırf bir cins bulunuyor.
Getty Images4. KÖPEK BALIĞI
Köpek balıklarına günümüzün dinazorları demek yanlış olur, zira onlar aslında dinazorlardan çok daha yaşlılar.
İlk köpek balığı çeşidi 450 milyon yıl evvel, Silüryen Dönemi’nde varoldu ve günümüze kadar birçok çeşidin yok olmasına yol açan katastrofları atlatarak hayatta kaldı.
Bu kadar uzun vakittir dünyada olan bu hayvan tipi ortasında elbette çok fazla çeşit ortaya çıktı. Örneğin bugün soyu tükenmiş olan Megalodon üzere dev köpek balığı bir vakitler denizlerde yüzüyordu. Yahut spiral bir çene yapısına sahip Helicoprion da artık dünyada olmasa da çok farklı bir beden yapısına sahipti.
Bazı köpek balıkları karanlıkta parlama yeteneğini bile geliştirdi.
Getty Images5. KERTENKELE
Kertenkelelerle dinazorlar milyonlarca yıl boyunca kimi genetik özellikleri paylaştılar. Ama iki hayvanın bir noktada yolları ayrıldı. Bunu anlamanın en kolay yolu bacaklarına bakmak. Dinazorların bacakları yere dik bir biçimde inerken, kertenkele ve timsahların bacakları yana gerçek açılıyor.
Arkozor ailesine epeyce uzak olan kertenkeleler yıllarca ömür şartlarına nazaran evrimleşti ve harika yetenekler geliştirdi.
Günümüz kertenkeleleri suda yüzebiliyor ve yürüyebiliyor, havada süzülebiliyor, ağaç tırmanabiliyor ve tavandan asılı bir halde sallanabiliyorlar. Kertenkeleler birebir vakitte kuyruklarını kaybettiğinde onu tekrar büyütebiliyor.
Uzmanlar bu harikulade marifetler sayesinde kertenkelelerin birçok yok oluş senaryosunda hayata tutunmayı başardığına inanıyor.
Getty Images6. YENGEÇ
Yengeçler dinazor soyundan gelmiyor, kertenkele de değiller, ve kuş tipine yanlışsız evrimleşmediler.
Ama yengeçleri uzun yıllardır varolmanın sonucu kendileri için geliştirdikleri güçlü zırhı takdir etmek için bu listeye ekledik.
Istakozlar, yengeçler ve öteki kabuklular aslında dinazorlardan milyonlarca yıl evvel ortaya çıktı.
At nalı yengeci diye isimlendirdiğimiz ve günümüzdeki yengeçlerden çok örümceklere yakınlığı olan bir yengeç çeşidi 450 milyon yıl evvel var oldu.
Günümüz yengeç ailesi ise dinazorlar vaktinde, yani yaklaşık 150-200 milyon yıl evvel yaşıyordu.
Yengeçler bu periyotta o kadar çoğaldı ki bilim insanları ‘yengeç devrimi’ ismini kullanmaya başladı.
Yengeçler çoğaldıkça farklı bölgelere hakikat yayılmaya da başladı ve böylelikle bitki ve hayvanlar ortasında kitlesel yok oluş olaylarından da sağ kurtulabildiler.
Getty Images7. DEVEKUŞU
Devekuşları, zirveli devekuşları, kivi kuşları ve emular, uçamayan, büyük, uzun boyunlu ve uzun bacaklı kuşlardan oluşan ratit isimli hayvan kümesine ilişkin.
Devekuşlarının dinazorlarla alakasını kuş bilimcisi Peter Houde anlatıyor. Houde, dinazorlar vaktinde küçük dinazorların evrimleşerek küçük kuşlara dönüştüğünü ve uçarak bölgelere yerleştiğini öne sürüyor. Houde, bu kuşların yeni hayat alanlarında hayatta kalabilmek için büsbütün yere bağlı bir formda yaşamak zorunda kaldıklarını, uçmayı unuttuklarını ve böylelikle “geriye gerçek bir evrimleşme” yaşadıklarını düşünüyor.
Bu evrimleşme sürecinde uzmanlar, devekuşlarının sürüngen çeşidine emsal bir çene yapısı ve kabarık tüy geliştirdiğini düşünüyor, tıpkı vakitte da yırtıcı hayvanlardan korunmak için büyümüş olabileceklerini öne sürüyor.
Getty Images8. DENİZ KAPLUMBAĞASI
Deniz kaplumbağası çok başarılı bir hayvan tipi ve Antarktika hariç dünyanın her kıtasında yaşıyor.
Dinazorlarla akbrabalıkları olan deniz kaplumbağaları yaklaşık 230 milyon yıl evvel ortaya çıktı ve dinazorları yeryüzünden silen Kretase Dönemi’ni atlatmayı başardı.
Olağanüstü güçlü bir kabuğa sahip deniz kaplumbağalarının arkozor ailesinden olup olmadığı ve aslında yılanlara ve kertenkelelere daha yakın olduğu konusunda bilimsel tartışmalar devam ediyor.
Birmingham Müzesi’nden Dr. Terri Cleary, “Henüz bunu kanıtlamak için gereğince fosil bulamadık ancak deniz kaplumbağalarının kaburgaları giderek genişleyen ve sonunda kabuğa dönüşen öteki bir sürüngenden evrimleştiğini düşünüyoruz” diyor.
Getty Images9. TAVUK
Dinazorlar ile kuşlar ortasında evrimsel bir bağ olduğu artık âlâ biliniyor. Lakin yakın bir vakitte şaşırtan bir keşif daha yapıldı. Bilim insanları, Tyrannosaurus rex’in (T-Rex) günümüz tavuğuyla birtakım moleküler yapıları paylaştığı tespit etti.
2003 yılında paleontologlar Jack Horner ve Mary Schweitzer hafriyat esnasında fosilleşmiş dev bir T-Rex kemiğini kaldırmaya çalışırken kemiği ikiye bölmek zorunda kaldı. Uzmanlar kemiğin içinde buldukları protein kolajen moleküllerini çeşitli hayvanlarla karşılaştırdılar ve en büyük benzerliği tavuklarda, devekuşlarında ve timsahlarda buldular.
Getty Images10. YILAN
Yılanlar da uzun yıllar boyunca evrimleşirken birtakım beden kısımlarını kaybeden hayvanlar ortasında. Bilhassa bacaklarını ve baş tasındaki birtakım kemikten kurtulan yılanlar büsbütün esnek bir hale gelmeyi başardı.
Yılanların bedenleri tıpkı vakitte o kadar dar ki böbrekleri artık yan yana değil, art geriye duruyor. İki akciğeri olan yılan tek bir akciğerle de yetinebiliyor.
Getty Images