Percival Lowell hayatında pek çok yanılgı yaptı. 19. yüzyılın inanılmaz güçlü, bıyığından asla vazgeçmeyen, üç kesimli ekip elbiseler giyen iş adamı ve seyahat müellifi, Mars’la ilgili bir kitap okumuş ve gök bilimci olmaya karar vermişti. Yıllarca, birçok uçuk savda bulundu.
İlk olarak, Marslıların varlığından emindi ve onları bulduğunu sandı (bulmamıştı).
Mars’ı uzunluktan boya kat eden garip çizgiler tespit edilmişti. Lowell bunların ölmekte olan bir uygarlığın kutuplardaki buzullardan su elde etmek için inşa ettiği kanallar olduğunu öne sürdü (değildi).
Tüm servetini, yalnızca bu mevzuyu daha güzel incelemek için bir gözlemevi kurmaya harcadı. Sonuçta bu çizgilerin, Mars’taki dağlar ve kraterlere düşük kaliteli teleskoplarla bakıldığında ortaya çıkan bir göz yanılsaması olduğu ortaya çıktı.
Lowell, Venüs’te de gezegenin merkezinden yayılan ince çizgiler gördüğünü sandı (görmemişti).
Yardımcıları bu çizgileri bulmaya çalıştılar ancak onları Lowell’dan diğer kimse göremiyordu.
Bunların da kendi gözlerindeki iris katmanının teleskopa yansıyan gölgesi olduğu sanılıyor.
Lowell en çok da, güneş sistemindeki dokuzuncu gezegeni bulmayı istiyordu. Güneşten en uzakta bulunan Uranüs ve Neptün’ün yörüngelerinin sistemsiz olmasına, X gezegeni denilen bu hayali gezegenin neden olduğu düşünülüyordu.
Varsaydığı bu gezegeni hiçbir vakit görmemesine karşın, ömrünün son yıllarını onu aramakla geçirdi ve birkaç hudut krizinden sonra 61 yaşında hayata veda etti.
Bilmiyordu ki o arayış, 2021 yılında birkaç değişiklikle hala devam ediyor olacaktı.
YANLIŞ İZLER
Ölüm de Lowell’ı dokuzuncu gezegeni aramaktan alıkoyamadı. Vasiyetnamesinde, bu hedefle kullanılması için bir milyon dolar bıraktı.
Dul eşi Constance Lowell ile mahkemede verilen yasal çabaya ayrılan kısa bir ortadan sonra, gözlemevi gezegeni aramaya devam etti.
14 yıl sonra, 18 Şubat 1930’da genç bir gök bilimci, yıldızlarla kaplı gökyüzü fotoğraflarına bakarken, ortalarında bir nokta fark etti.
X gezegeni sanılan Plüto’yu bulmuştu.
Ama Plüto, Lowell’ın aradığı dokuzuncu gezegen olamayacak kadar küçüktü. Bir sefer, Neptün’ü ve Uranüs’ü çekecek kadar gücü yoktu.
1989’da Voyager 2 uzay aracı Neptün’ün yakınından geçti ve gezegenin başlangıçta sanıldığından daha hafif olduğunu ortaya çıkardı.
Bunu da dikkate alan bir NASA bilim insanı, dış gezegenlerin yörüngelerinin baştan beri mantıklı olduğunu hesapladı.
Lowell aslında, hiçbir vakit gerek olmayan bir arayışı başlatmıştı.
Gizli bir gezegen olduğu fikri tam ortadan kalkacakken, bir yandan da tekrar bunu düşündürtecek çalışmalar yapılıyordu.
Yıllardır azimle Neptün’ün ötesinde cisimler arayan iki gök bilimci, 1992’de, Kuiper Kuşağı’nı buldu.
Neptün’ün yörüngesinin çabucak dışında donmuş cisimlerden oluşan bu halka, güneş sistemindeki en büyük kümelerden biri.
O kadar büyük ki, içinde eni 100 kilometreden uzun yüzbinlerce cismin yanı sıra, sayıları bir trilyona ulaşabilecek kadar çok kuyruklu yıldız barındırıyor.
Bilim insanları kısa müddet içinde Plüto’nun güneş sisteminin kenarındaki tek büyük cisim olmayacağını düşünmeye başladı.
Plüto’nun yüzde 40’ı büyüklüğündeki Sedna’yı, yarısı büyüklüğündeki Quaoar’ı ve neredeyse tıpkı uzunluktaki Eris’i buldular. Gök bilimcilerin artık yeni bir tanımlamaya muhtaçlığı olduğu mutlaktı.
2006’da Memleketler arası Astronomi Birliği, keşfedilen bu öteki cisimlerle birlikte Plüto’nun statüsünü de “cüce gezegen”e indirdi.
Kısaca Caltech olarak anılan California Teknoloji Enstitüsü’nden, Eris’i keşfeden gruba başkanlık eden profesör Mike Brown, bugün hala “Plüto’yu öldüren adam” olarak tanınıyor. Dokuzuncu gezegen bir defa daha ortadan kalkmıştı.
HAYALET İZLER
Bu cisimlerin keşfi saklı gezegen arayışlarında değerli bir ipucu ortaya çıkardı.
Sedna’nın herkesin beklediği üzere hareket etmediği anlaşıldı. Kuiper Nesli içinde, Güneş’in etrafında elips bir yörünge izlemiyordu.
Onun yerine, güneş sisteminin merkezinden yaklaşık 11 milyar kilometre öteden 135 milyar kilometre ötesine savruluyordu.
Yörüngesi öylesine dolambaçlıydı ki, tamamlaması 11 bin yıl sürüyordu. Sedna en son şimdiki pozisyonundayken, beşerler daha tarımı yeni keşfetmişlerdi.
Sanki diğer bir güç Sedna’yı tutup, çeker üzereydi.
Bu evrede güneş sistemine, varlığı yeniden varsayıma dayanan bir gezegen “eklendi”.
YENİ VARSAYIM
Plüto’yu öldüren adam olarak ün yapan Mike Brown, 2016’da Caltech’den meslektaşı Konstantin Batygin ile birlikte bir makale yazarak, Dünya’dan beş – on kat büyük dev bir gezegen olduğu varsayımını ortaya attı.
İki bilim beşerinin varsayımı, Sedna ile altı cismin daha tıpkı istikamete çekiliyor olmasına dayalıydı.
Bunların hepsi de kendi eksenleri üzerinde tıpkı tarafa, tıpkı derecede eğilmişlerdi ve bu türlü bir şeyin tesadüf yapıtı olma ihtimali yalnızca yüzde 0.007’ydi.
Batygin, “Bu çok dikkat cazipti. Zira bu türlü bir küme yeteri kadar uzun müddet beklese, gezegenlerin çekim gücüne maruz kaldığı için dağılırdı” diyor.
Brown ile Batygin, bunun dokuzuncu gezegenin çekim gücüyle etrafındaki gezegenlerin yörüngesini bozarak, güneş sisteminin dış kenarlarına izini bırakmış olmasından kaynaklanabileceğini düşündüler.
Birkaç yıl sonra, bu tuhaf yörüngeye ve eksen açısına sahip cisimlerin sayısı da arttı. Batygin “şimdi bu türlü yaklaşık 19 cisim var” diyor.
TEORİLER GERÇEK MU?
Kimse varolduğu düşünülen gezegeni görmedi, fakat hakkında birçok teori üretildi.
Kuiper Jenerasyonu ötesindeki öteki cisimler üzere, yeni dokuzuncu gezegenin yörüngesi o kadar çarpık olmalıydı ki, ulaşabileceği en uzak noktanın, en yakın noktadan iki kat fazla olması bekleniyordu. Bir öteki deyişle 90 milyar kilometre ile 45 milyar kilometre olabilirdi bu aralar.
Bilim insanları ayrıyeten dokuzuncu gezegenin buzla kaplı olduğunu, Uranüs ya da Neptün üzere katı bir çekirdeği bulunduğunu kestirim ettiler.
Tabii bir de, dokuzuncu gezegenin nereden geldiği sorusu vardı. Şimdiye kadar buna cevaben üç fikir ortaya atıldı.
Birincisi, şu anda bulunduğu yerde oluşmuş olması. Batygin bunu pek mümkün görmüyor, zira bunun için güneş sisteminin, erken evrelerde bu aralıklara kadar uzanmış olması gerekiyor.
İkinci teori, uzun vakit evvel Güneş hala doğduğu yıldız kümesindeyken öbür bir yıldızın etrafındaki cismi çekmesi, o cismin de dokuzuncu gezegen olması ihtimaline dayalı.
Batygin’e nazaran bu mümkünlük da fazla güçlü değil, zira “bu halde çekilen bir gezegen, bir diğer yıldızla karşılaşınca kaybedilirdi, yani istatistiksel olarak pek mümkün değil” diyor.
Bir de Batygin’in favorisi olan teori var. Bu senaryoda, dokuzuncu gezegenin, güneş sisteminin erken evrelerinde gaz ve toz bulutundan gezegenler oluşurken, Güneş’e çok daha yakın bir alanda ortaya çıktığı düşünülüyor.
Batygin, bir mühlet dev gezegen oluşum bölgesinin etrafında asılı kalan dokuzuncu gezegenin yörüngesinin daha sonra etrafından geçen yıldızlar tarafından değiştirilmiş olabileceğini söylüyor.
NEREDE O VAKİT?
Peki dokuzuncu gezegen varsa, neden kimse göremedi?
Batygin, “Mike ile birlikte teleskopla aramaya başlayana kadar dokuzuncu gezegeni bulmanın bu kadar sıkıntı olacağını bilmiyordum” diyor.
Gök bilimciler genelde tek bir cismi değil, belli bir gezegen çeşidi üzere kümeleri arıyor.
Yeterince geniş bir alan araştırılırsa, nadiren olsa bile bir şeyler bulmak mümkün. Fakat dokuzuncu gezegen üzere aşikâr bir objeyi aramak çok daha farklı bir iş.
Batygin, “Gezegen gökyüzünün sadece ufacık bir bölümünde” diyor.
Batygin’e nazaran, şu anda dokuzuncu gezegeni bulmak için en düzgün seçenek Subaru Teleskopu, fakat bunun için de teleskopu daha sık kullanma imkanı elde etmesi gerek.
Hawaii’deki hareketsiz bir yanardağ olan Maunakea’nın doruğunda bulunan 8,2 metrelik dev Subaru Teleskopu, uzaktaki gök cisimlerinin zayıf ışığını bile yakalayabiliyor.
Bu da ülkü, zira gizemli dokuzuncu gezegen çok uzakta olacağından Güneş’ten fazla ışık alıp yansıtması pek mümkün değil.
Batygin, “Kullanabileceğimiz tek bir aygıt var ve onu da fakat yılda tahminen üç gece ele geçirebiliyoruz” diyor ve ekliyor:
“İşin güzel tarafı, Vera Rubin teleskopu yakında devreye girecek ve muhtemelen bu gezegen bulunacak.”
Şu anda Şili’de imal kademesinde olan yeni kuşak teleskop Vera Rubin teleskopu, gökyüzünü sistematik olarak tarayacak ve birkaç gecede bir mevcut imgenin tamamını fotoğraflayarak incelenmesine imkan tanıyacak.
İLGİNÇ BİR OLASILIK
Bununla birlikte, gezegenin asla bu biçimde bulunmayacağına dair neredeyse çok tuhaf bir senaryo daha var – sonuçta bu bir gezegen değil, kara delik olabilir deniyor.
Bu fikri birinci ortaya atanlar, Torino Üniversitesi’nden araştırmacı Jakub Scholtz ile Chicago’daki Illinois Üniversitesi’nde fizik profesörü olan James Unwin.
Unwin, “Bir objenin varlığına dair tüm ispatlar yerçekimi ile ilgilidir” diyor ve gezegenlerin güçlü bir yerçekimi kuvveti olduğunu, fakat çekim gücü olan “daha egzotik” öbür şeyler de bulunabileceğini söylüyor.
Buna nazaran, dokuzuncu gezegen yerine, son derece ağır, küçük bir karanlık husus alanı yahut ilkel kara delikler olabilir.
Karanlık husus, varlığı yalnız öteki hususlar üzerindeki çekim tesiri ile belirlenebilen unsurlara deniyor. İlkel kara delikler ise, Büyük Patlama’dan sonra ortaya çıkan görece küçük kara delikler.
Kara delikler, kozmostaki en ağır objeler ortasında yer aldığından, Unwin, bunların güneş sisteminin dış uçlarındaki cisimlerin yörüngelerini çarpıtıyor olabileceğini belirtiyor.
En yeterli bilinen kara delikler, Güneş’in kütlesinin en az üç katı olan ve sönmekte olan yıldızların çökmesiyle oluşan “yıldız kara delikleri”, ya da Güneş’in kütlesinin milyonlarca yahut milyarlarca katı olan “süper kara delikler”.
İlkel kara delikler ise farklı. Hiç gözlemlenmediler, lakin Büyük Patlama’nın birinci saniyesinde oluşan sıcak güç ve bulanık hususlardan kaynaklandıkları düşünülüyor.
Unwin ve Scholtz, ilkel kara delikler değerli ölçüde daha küçük olduğu için dokuzuncu gezegen yerine bu türlü bir kara delik olabileceğini söylüyorlar.
Böyle bir kara delik nasıl görünürdü? Endişelenmeli miyiz? Ve bu, bir gezegen keşfetmekten daha heyecan verici olabilir mi?
İlkel kara delikler bile, hiçbir ışığı geçirmeyecek kadar ağır. Bu nedenle, mevcut teleskoplarla görülemiyor.
Doğrudan bakınca, varlığına işaret eden tek ipucu, gece gökyüzündeki yıldızların ortasında küçük bir boşluk olabilir. Kütlesi Dünya’dan on kat fazla bile olsa, yalnızca bir portakal büyüklüğünde görülebilir.
Unwin, soğuk bir gezegen yerine bâtın bir kara delik keşfedilirse paniğe gerek olmayacağını söylüyor.
“Galaksimizin merkezinde harika kütleli bir kara delik var” diyor ve ekliyor:
“Ancak güneş sistemimizin bu deliğe düşeceğinden endişelenmiyoruz, zira etrafında tertipli bir yörüngedeyiz.”
İlkel bir kara delik önüne çıkan her şeyi içine çekse de, yanına yaklaşmayan Dünya için bu türlü bir tehlike yok.
Unwin “Elektrikli süpürge üzere değil” diyor. Unwin’e nazaran, keşfedilmemiş bir kara delik ya da kapalı bir gezegen bulunması ortasında Dünya açısından pek bir fark yok.
BBC Bilgisayar tarafından üretilen bir kara delik imgesi Eğer bir ilkel kara delik bulunursa, astrofizikçilere daha evvel hiç bulunmayan bu delikleri yakından inceleme imkanı tanıyabilir.
Batygin, uzun müddettir aranan dokuzuncu gezegenin kara delik olabileceği varsayımı için “Gezegen bilimi profesörü olduğum için tahminen taraflı düşünüyorum lakin, gezegenler daha yaygın” diyor.
Günümüzdeki bilim insanlarının çalışmalarının Lowell’ınkinden daha başarılı olup olmayacağını vakit gösterecek.
Ancak yeniden de efsanevi dokuzuncu gezegeni ararken yapılan çalışmalar, daha şimdiden güneş sistemi ile ilgili birçok kanıyı değiştirdi. Kim bilir bu arayış sona ermeden, daha neler bulunacak.