Namık Alkan
İZMİR – Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kimin aday olacağı konusu gündemdeki yerini koruyor. Yaklaşan seçimler öncesi muhalefetin elinde CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Lideri Ekrem İmamoğlu ve Ankara Büyükşehir Belediye (ABB) Lideri Mansur Yavaş olmak üzere 3 potansiyel cumhurbaşkanı adayı bulunduğunu söyleyen siyaset bilimci Prof. Dr. Gülgün Erdoğan Tosun, mümkün adayları kıymetlendirdi.
Tosun, Kılıçdaroğlu’nun popülizmden uzak, ölçülü ve uzlaştırıcı, müzakereci kimliğinin geçiş süreci için olumlu özellikler olarak değerlendirilebileceğini söyledi. HDP cephesinde Kılıçdaroğlu yahut İmamoğlu’nun adaylığı konusunda bir tartışma bulunmadığını tabir eden Tosun, Yavaş yahut Akşener’in mümkün adaylığına karşı bir direnç bulunduğunu belirtti.
‘İKTİDARIN MEŞRUİYET TABANI İÇERİDE VE DIŞARIDA ZAYIFLAMAKTA’
Seçimlere bir yıldan daha az bir vakit kaldı. Genel görünüm Cumhur İttifakı’nın oylarının düştüğü Millet İttifakı’nın oylarının da arttığı tarafında. Siz geldiğimiz basamak prestiji ile içinde bulunduğumuz siyasal tabloyu nasıl görüyorsunuz?
Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik kriz ve yüksek enflasyon baskısı nedeniyle toplumsal kümelerden yükselen hoşnutsuzluk anketlere, araştırmalara ve köşe yazılarına da yansıdı. Anlaşılan o ki, 2002’den beri Türkiye’yi yöneten AKP ve devamındaki Cumhur İttifakı’nın yaşadığı metal yorgunluğu yalnızca birtakım bakan yahut bürokratların değiştirilmesiyle giderilemeyecek dereceye ulaştı. Yılbaşından bu yana doların önlenemeyen yükselişi nedeniyle Merkez Bankası, mültecilere yönelik açıklamaları ve uygulamaları nedeniyle İçişleri Bakanlığı, Türkiye’nin en fazla eleştirilen kurumları oldu. İstanbul Sözleşmesi’nden Cumhurbaşkanlığı kararıyla çıkılması konusunda Danıştay’ın vermiş olduğu son karar, bayan cinayetleri ve çocuk tecavüzcüleri hakkında vicdanları yaralayan kararlar, yargı mensuplarıyla ilgili kamuoyuna yansıyan tezler, il-ilçe seçim konseyi lider ve üyelerinin seçimiyle ilgili düzenlemeler nedeniyle yargıya yönelik güvensizliğin arttığını söylemek yanlış olmayacak. İnsan Hakları Derneği’nin 2021 yılında KONDA’ya yaptırdığı Hapishaneler ve Mahpuslar Algı Araştırması sonuçlarına nazaran, araştırmaya katılanların yüzde 69’u adalete güvenmediğini, yüzde 72’si ise insanların haksız yere tutuklandığını düşündüğünü belirtti. Geçen yaz hepimizi yüreklerini yakan ve vaktinde müdahale edilemediği için süratle yayılan orman yangınları yazın başlamasıyla birlikte tekrar gündeme geldi. Yangınlara müdahale konusundaki muvaffakiyet yahut başarısızlık iktidarın hanesine yazılacak değerli bir not olacak.
Kısaca toparlamak gerekirse, Adalet, İçişleri ve Merkez Bankası eksenindeki tartışmalar ve krizler sonucunda Türkiye tipi Cumhurbaşkanlığı rejiminin tek adam imajının son devirde yalnız adam imgesine dönüşmüş olması, iktidarın oy potansiyelinin iktidar muvaffakiyetinden çok cumhurbaşkanının şahsına bağlı görünmesi dikkate bedel. Mevcut iktidarın son periyotta kamuoyunun önüne içeride kutuplaşma (Türk-Kürt, Alevi-Sünni, laik-muhafazakâr vb.), dış siyasette Tahran’daki tepenin çabucak ertesinde Irak’ta yaşanan bayrak krizi, Yunanistan’la tekrar ve yine adalar ve kıta sahanlığı krizi, Avrupa Kurulu ile yaşanan zahmetler ve yeni çatışmalar yerine bir muvaffakiyet ortaya koyamamış olması, tüm dünyada popülist önderlere ve prosedürlere yönelik yükselen ortak reaksiyon, iktidarın meşruiyet yerini içeride ve dışarıda zayıflatıyor. Hal bu türlü olunca, Cumhur İttifakı’nın oyları gerilerken, doğal olarak muhalefet pozisyonundaki Millet İttifakı’nın oyları artıyor.
Bu bağlamda muhalefetin iktidar karşısındaki pozisyonunu nasıl kıymetlendirmemiz gerekir?
Muhalefetin iktidar karşısındaki pozisyonunu değerlendirebilmek için üç ana aksa bakmak gerekir. Birinci olarak muhalefetin lokal idarelerdeki başarılı uygulamalarına, ikinci olarak CHP başkanının, takımlarının ve örgütünün başarılarına, üçüncü olarak ise Türkiye masası yahut demokrasi masası olarak isimlendirebileceğimiz altılı masa etrafında muhalefetin ortak başarılarına.
Yerel idarelerde İBB Lideri Ekrem İmamoğlu ve ABB Lideri Mansur Yavaş’ın başarılı uygulamaları onları birer potansiyel Cumhurbaşkanı adayı olarak öne çıkarırken, CHP önderi Kılıçdaroğlu’nun izlediği zihinlerde önalan (pro-aktif), birçok vakit iktidara yol gösteren siyaset üslubu, halk nezdinde iş yapma kapasitesinin onaylanması manasını taşıyor. Buna örnek olarak daha evvelki periyotta emekli ikramiyeleri, yeni devirde KYK borçlarındaki faizin silinmesi, taban fiyatın arttırılması ve ocak ayında yine gözden geçirilmesi konusunda Kılıçdaroğlu’nun lisana getirdiği siyasetlerin iktidar tarafından uygulamaya alınması muhalefetin muvaffakiyet hanesine yazılıyor. Kılıçdaroğlu, Türkiye masasının kurulmasına öncülük ederek, örgüt olarak CHP’yi milliyetçi ve muhafazakâr tonlara sahip partilerle bir ortaya getirmeyi başarırken, masayı oluşturan tüm önderler yarının Türkiye’si ideali etrafında müzakerecilik temelinde bir siyasal mutabakat metni olarak Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Belgesi’ni ortaya koymayı başardılar. Altılı masayı oluşturan önderlerin mevcut siyasal iktidara yönelik meydan okuması olarak değerlendirilebilecek bu mutabakat metni karşısında iktidarın genel olarak re-aktif savunma durumunda kaldığını söylemek yanlış olmaz. Muhalefetin gündem belirleyici atakları karşısında iktidarın zayıflayan söylemi muhalefetin rekabet yüzünden ortak bir aday çıkaramayacağı, aday çıkarsa da ekonomik program çıkaramayacakları (ekonomik meseleleri çözemeyecekleri), ekonomik program çıksa da muhalefet iş başına gelirse halkın (ve iktidara yakın kümelerin, iş dünyasının, cemaatlerin) kazanımlarını kaybedeceği tezlerine sıkışmış durumda.
ORTAK ADAY VE ORTAK İKTİSAT PROGRAMI
Altılı masanın altıncı toplantısı 7 Ağustos’ta yapılacak. Bugüne kadarki çalışmaları nasıl değerlendiriyorsunuz? Çalışmaları zorlayabilecek en kıymetli hususlar nelerdir?
2023 yılında hem Cumhurbaşkanlığı hem de milletvekili seçimleri bir ortada yapılacağı için altılı masanın seçim stratejisini iki odakta pahalandırmak yerinde olur. Altılı masayı oluşturan başkanlar birinci defa 2021 yılı Ekim ayında TBMM’de bir ortaya gelerek güçlendirilmiş parlamenter sistemle ilgili ortak bir metin oluşturma çalışmalarına başlamıştı. Birinci toplantıdan bu yana masanın asli amacı tek adam idaresine evrilmiş olan partili Cumhurbaşkanlığı sistemini sona erdirmek ve Türkiye’yi demokratik geri kayma sürecinden çekip çıkararak, demokratik hukuk devletinin üstünlüğünü tekrar sağlamak savıdır. Hasebiyle bir anayasal ıslahat teşebbüsü olarak isimlendirebileceğimiz bu süreç 2023 seçimleriyle hudutlu olmadığı üzere, içinde uzunca bir geçiş periyodunu barındıran 2023 sonrasına uzanıyor. Sürecin muvaffakiyetini daha bir yıl bile dolmadan kıymetlendirmek ne yerinde ne de uygundur. Sürecin başlangıcından bu yana en büyük başarısı önderlerin dağılmadan müzakere sürecini yönetebilmiş olmalarıdır. Parti tabanlarından gelen farklılıklar ve farklılıkların korunması tarafındaki taleplerin partilerin önderleri ve üst takımları tarafından şu ana dek hayli uygun yönetildiğini, 28 Şubat 2022’de kamuoyuna açıklanan güçlendirilmiş parlamenter sistem çalışmasının muvaffakiyet hanesine yazıldığını söyleyebiliriz. Altılı masanın evvelki toplantılarında ele alınan seçim güvenliği, parlamenter sisteme geçiş yol haritası, siyasi ahlak yasası ve ekonomik krizin aşılmasına yönelik olarak Kurumsal Islahatlar Komitesi’nin hazırladığı raporda yer alan Ekonomik ve Toplumsal Konsey’e işlerlik kazandırılması, Merkez Bankası’nın güçlendirilmesi ve bağımsızlığının teminat altına alınması, Strateji ve Planlama Teşkilatı’nın kurulması teklifleri uyumlu bir çalışma ortamının sürdürüldüğü izlenimi veriyor. Altılı masanın devam eden çalışmaları mevcut hükümet sisteminin ziyan verdiği, devletin idare modeli, kurumsal yapısı, hukuk, temel hak ve özgürlükler, iktisat başta olmak üzere tüm alanlardaki yıkımı durdurmak, hukukun üstünlüğünü tekrar hakim kılmak odaklıdır. Büyük Türkiye fotoğrafına odaklanılarak tahlil teklifleri geliştirilerek iktidarın elinden gündem belirleme gücü alınıyor. Sürecin muvaffakiyetle ilerlediğine dair bir diğer gösterge, iktidar kanadının seçimlerde muhalefete avantaj getirecek mevcut düzenlemeleri ortadan kaldıran yeni seçim kanunu Meclis’ten geçirmesine karşın masanın dağılmamış olmasıdır.
Masanın çalışmaların zorlayabilecek temel nokta 2023 seçimlerine odaklı sorulardır. Cumhurbaşkanlığı seçimine yönelik masadan ortak aday çıkacak mı, çıkacaksa bu kim olacak? İktidarın ana stratejisi tartışmanın ana odağını Türkiye’nin düzgün yönetilememesinden çıkarak, seçimlerde ortak bir adayın gösterilip, gösterilemeyeceği noktasına çekmek. Şu ana kadar muhalefetin iktidarın bu oyununa düşmediğini görmekteyiz. Cumhurbaşkanlığı seçimi kıymetli bir sorundur, fakat asıl kıymetli olan seçimlerden sonra da altılı masanın müzakere yerinin devam etmesidir.
Liderler üzerinde zorlayıcı baskı ögesi olabilecek ikinci değerli bahis kamuoyu araştırma sonuçlarının tartışılmasıdır. İktidar kanadını oluşturan AKP ve MHP’nin oy kaybı anketlere altılı masa içindeki başka partilerin hanesine oy yararı olarak yansıyacak. Sürecin bu halde işlemesi çok doğaldır. İktidar hanesinden kopan seçmenler kendi ideolojik bagajlarıyla uyumlu parti arayışında olacaklardır. Muhalefet partilerine kayan seçmenlerin muhalefetin kendi içindeki rekabeti değil, iş birliğini desteklemesi gerekir.
İlerleyen süreçte masanın içinden ortak bir cumhurbaşkanı adayı çıkaracağını, hatta kamuoyunun önüne bir ekonomik programla çıkacağını düşünüyorum. Ortak aday ve ortak iktisat programı masanın en kıymetli misyonlarından biri. Seçim takviminin resmen açıklanmasına kadar geçecek süreyi önderlerin en güzel biçimde kullanması beklenir.
Cumhurbaşkanlığı seçimleri dışında TBMM milletvekili seçimleri açısından olabilecek en yüksek sayıda sandalyenin kazanılması için ittifak içinde ittifakların yapılması olasıdır ve doğaldır. Masanın üyelerinden Saadet Partisi Genel Lideri Temel Karamollaoğlu da daha evvel “ittifak içinde bir ittifakın” gündeme gelebileceğini ve emsal geleneklere benzeri siyasal duruma sahip partilerin tek bir listeyle seçime girebileceğini belirtmişti. Millet İttifakı çatısı altında siyasi pahalar paydaşlığı üzerinden kurulacak küçük ittifaklar rekabetten çok, TBMM’de sandalye sayısını arttırmaya ve muhafazakâr seçmenin temsiline yönelik stratejik teşebbüsler olarak değerlendirilmelidir.
‘LOKOMOTİF GÜÇ KILIÇDAROĞLU VE AKŞENER’
Kuşkusuz altılı masanın en değerli mevzularından biri cumhurbaşkanı adayını belirlemek. Kılıçdaroğlu’nun adaylığı daha çok öne çıkıyor. Bu noktada bir uzlaşı sağlanır mı? Sizin aday konusundaki öne çıkan iddianız nedir?
Bugüne kadar yapılan toplantılarda -kamuoyuna yansıdığı kadarıyla- rastgele bir cumhurbaşkanı adayının ismi konuşulmamış olmakla birlikte, cumhurbaşkanlığı seçiminin kazanılmasına yönelik stratejilerin konuşulduğunu söyleyebiliriz. Tekrar kamuoyuna yansıyan görüşlere nazaran, Saadet Partisi önderi Temel Karamollaoğlu’nun aday olmayı düşünmediği, DÜZGÜN Parti başkanı Meral Akşener’in ise “başbakanlığa talibim” açıklaması akıllarda. Altılı masayı oluşturan başkanların her biri ittifak içinde karar alma konusunda eşitler ortasında birinci pozisyonda olmakla birlikte, hem oy oranları açısından hem de ittifakın kurucu ögeleri olması açısından lokomotif güç CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ve ÂLÂ Parti Genel Lideri Meral Akşener’dir. Meral Akşener’in başbakanlığa talip olması bir manada ittifak içinde Kılıçdaroğlu’nun cumhurbaşkanı adaylığı konusunda elini rahatlatıyor. Ayrıyeten Akşener’in, “13’üncü Cumhurbaşkanı Millet İttifakı’nın adayı olacak” görüşünü dikkate aldığımızda, adayın ittifak tarafından belirleneceğini söyleyebiliriz. Akşener’in bu açıklaması, 2018’deki Cumhurbaşkanlığı seçim sonuçlarına bakılarak yapılmış bir çıkarımın sonucu olarak okunabilir. Birinci çeşitte bütün partilerin kendi adaylarını çıkardıkları seçim stratejisi mağlubiyetle sonuçlandığı için, ittifakın belirleyeceği ortak adayla seçime gidileceği, yani tek tur-tek aday stratejisinin uygulanacağına işarettir. Münasebetiyle burada kişisel bir açıklama değil, altılı masa toplantılarından birinin sonucunda adayın açıklanacağı izlenimi edinmekteyim. Bardağın dolu tarafını görmek gerekirse, muhalefetin elinde 3 potansiyel cumhurbaşkanı adayı bulunuyor: Kemal Kılıçdaroğlu, Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş. Muhalefet blokunun adayı olarak öne çıkacak ismin ekonomik, toplumsal ve siyasal haklar/sıkıntılar alanındaki iyileştirmeleri içeren yarının Türkiye’si programı ve takımıyla başarılı olacağı konusunda halkı ikna etmesi değerlidir.
Kulislerden yansıyan bilgilere nazaran Millet İttifakı’nın ortak adayının kim olacağını öğrenmek için 29 Ekim’e kadar beklemek gerekiyor. Ağustos ayında Saadet Partisi mesken sahipliğinde yapılacak yedinci toplantıda aday belirleme stratejisinin görüşülebileceği söylenebilir. Kılıçdaroğlu’nun popülizmden uzak, ölçülü ve uzlaştırıcı ve müzakereci kimliği geçiş süreci için olumlu özellikler olarak kıymetlendirilebilir. Adaylık sürecinde iktidarın kutuplaştırma siyasetinin bir kesimi olarak başvurduğu Alevi-Sünni kutuplaştırmasını Kılıçdaroğlu’nun adaylığı aleyhine kullanabileceği bir kart olarak cebinde tuttuğunu belirtmek gerekir. Bu noktada belirleyici faktörler olarak, ekonomik buhranlardan sıkılmış olan halkın ve inançlı bir gelecek öngörüsünden mahrum (işçiler, emekliler, gençler, bayanlar, tabipler, avukatlar, mühendisler gibi) bölümlerin bu kutuplaştırma siyasetine prim vermemesi ve altılı masa içinde muhafazakâr bölümlerin temsilcisi olan Saadet Partisi ile Gelecek Partisi önderlerinin halkı ikna etmesi iktidarın beklentilerini boşa çıkarabilir. Aday isminin mutlaklaştırılması sürecinde partilerin ortak yahut farklı olarak yaptıracakları kamuoyu araştırmalarının da belirleyici olacağını düşünüyorum.
‘HDP CEPHESİNDE YAVAŞ YAHUT AKŞENER’İN MUHTEMEL ADAYLIĞINA KARŞI DİRENÇ VAR’
Selahattin Demirtaş ve Mithat Sancar, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ortak aday fikrine açık olduklarını lakin olmazsa kendi adayları ile seçime gireceklerini açıkladılar. HDP’nin aday çıkarması seçimleri nasıl tesirler?
Selahattin Demirtaş ve Mithat Sancar’ın cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ortak aday niyetine açık olduklarını açıklamaları hayli kıymetlidir. TBMM’de temsil edilen bir Türkiye partisi olarak ülkenin içinde bulunduğu ekonomik krizden, siyasal krizden, iktidar eliyle yürütülen kutuplaştırma siyasetinden, demokratik gerilemeden ve yargı bağımsızlığına düşürülen gölgeden etkilenen toplumsal kümelerin temsilcileridir. Bu nedenle içinde yer almamakla birlikte altılı masanın savunduğu yarının Türkiye’si mefkuresine ve Türkiye’nin yine demokratik hukuk devleti unsurlarına geri döndürülmesi fikrine uzak olduklarını düşünmek mümkün değildir.
Siyasi yasaklı olması nedeniyle Cumhurbaşkanlığı adaylığı hukuken mümkün olmayan Selahattin Demirtaş, 4 Temmuz 2022 tarihinde T24’de yayınlanan yazısında, “Altılı masa ile HDP ortasındaki işbirliğinin önündeki en büyük pürüzler olarak iktidarın ürettiği algıları ve muhalefetin bu algılara cesaretli bir değişim atılımıyla karşılık verememesi”ni göstermişti. Bu istikamette HDP’nin bir Türkiye açılımı yapmasını, özgüvenli bir halde tüm Türkiye’yi kucaklaması gerektiğini belirtmişti. HDP Eş Genel Lideri Mithat Sancar da “müzakere ile açık diyalog ve mutabakatla ortak aday fikrine açık olduklarını” duyurmuştu. Her iki açıklamayı dikkate aldığımızda aşikâr adaylık şartlarının sağlanması halinde ortak adaya oy verilebileceği ima ediliyor. Kamuoyuna yansıyan haberlerden izleyebildiğim kadarıyla HDP cephesinde Kılıçdaroğlu yahut İmamoğlu’nun adaylığı konusunda bir tartışma bulunmuyor. HDP cephesinde Yavaş yahut Akşener’in mümkün adaylığına karşı bir direnç bulunuyor.
Altılı masa bileşenleri tarafından HDP tabanın direnç göstereceği bir adayın belirlenmesi durumunda, HDP’nin kendi adayıyla seçime gitmesi cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci tıpta kazanılmasını zora sokabilir. Bilhassa belirtmek gerekir ki, HDP’nin kendi adayını çıkarması durumunda Cumhur İttifakı adayı olarak Erdoğan’ın da kazanması da garanti olmayacaktır. Çünkü mevcut ekonomik ve siyasal şartlar altında seçmen dağılımı 2018’dekinden çok farklı olacaktır. Lakin bu noktada HDP’li siyasetçilere yönelik baskı ve HDP’nin kapatılması kartını cebinde tutan ve ortada masaya getiren iktidarın bundan ne üzere bir siyasal çıkar peşinde olduğunu HDP’nin çok uygun tahlil etmesi gerekir.
Muhalefete düşen misyon, iktidarın yarattığı algıyı aşarak Türkiye’de demokrasinin yine kurgulanması sürecinde HDP’nin TBMM bileşenlerinden biri olduğunu kabul ederek diyalog kanallarını açması ve önceliğin demokrasiye geri dönüşe verilmesidir.