Avrupa Kurulu Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO) Türkiye’ye yönelik tavsiyelerin yer aldığı Dördüncü Basamak Kıymetlendirme Raporu yayınlandı.
Türkiye’ye ait 22 tavsiyenin ele alındığı raporda, kelam konusu tavsiyelerden yalnızca 2’sinin ‘tatmin edici şekilde’, 9’unun ‘kısmen’ yerine getirildiği; 1’nin ‘kısmen’ yerine getirilmediği kaydedildi. Raporda, 10 tavsiyenin ise yerine getirilmediği belirtildi.
Raporda, GRECO’nun tavsiye edip Türkiye’nin uymadığı tavsiyeler şöyle sıralandı:
“-Yasama sürecinin şeffaflığı konusunda sivil toplum kümeleri ve vatandaşlar bakımından kamuoyunda istişarelerde bulunulmasına yönelik kurallar geliştirilmeli. Kamuoyunda manalı seviyede istişare edilmesine ve Meclis’te tartışılmasına imkân tanınması gayesiyle, yasa taslaklarının uygun bir biçimde (örneğin çok sayıda birbiriyle ilgisiz yasal düzenlemenin tek bir paket olarak hazırlanmasından kaçınılması) ve kâfi vakit dilimi içerisinde sunulması sağlanmalı.
-Çeşitli çıkar çatışması durumlarını kapsayacak biçimde (hediyeler ve öteki avantajlar, yan faaliyetler, vazife müddeti bitimi sonrasında çalışma durumu, lobi faaliyetlerinde bulunan şahıslar dâhil olmak üzere üçüncü taraflarla irtibat kurma, vs.), milletvekillerine yönelik etik davranış prensipleri kabul edilmeli.
-Milletvekillerinin mal beyanında bulunma rejimine; kuralların ihlal edilmesine karşı faal, orantılı ve caydırıcı yaptırımlar getirilmesinin yanı sıra mal beyanının doğruluğu ve gerçekliğini teyit eden bir sistem eklenmeli. Meclise sunulduktan çabucak sonra bu mal beyanlarının içeriği kamuoyuna açıklanmalı.
-Yasama dokunulmazlığının kaldırılması süreci öncelik sırasına nazaran ele alınmalı ve milletvekilleri hakkında rüşvet suçlamasıyla yürütülen ceza soruşturmalarının engellenmemesi gayesiyle kararlı önlemlerin alınmalı.
-Hâkim ve savcı adaylarının seçim ve mesleğe alım süreçleriyle ilgili olarak yargı erkinin müdahilliği ve sorumluluğu değerli ölçüde artırılmalı.
-Adalet Bakanı’nın, hâkim ve savcıların vazife dokunulmazlıklarının kaldırılabilmesine ait müsaade verebilme yetkisi yargıya (örneğin, üst seviye yargıçlardan oluşan bir heyete yahut HSYK’ya) devredilmeli ve bu konu mevzuatta açık bir formda belirtilmeli.
-Yürütme erkinden ve siyasi tesirden bağımsız olmasına yönelik olası tehditlerle ilgili Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) bağımsızlığının güçlendirilmesi için kararlı önlemler alınmalı.
-Hâkim/savcıların etik davranış ve dürüstlük konusundaki değerlendirmeleri kamuoyuna açık ve Avrupa standartlarıyla uyumlu kesin ve objektif kriterlere dayalı olmalı.
-Hâkim/savcıların yerlerinin isteklerine alışılmamış olarak değiştirilme mümkünlüğü azaltılarak yargı mensuplarının misyon mühletlerine ait teminat kıymetli oranda güçlendirilmeli, bu cins süreçler objektif kriterler baz alınarak yönlendirilmeli ve bir inceleme sistemine (temyiz) tabi olmalı. Adalet Bakanlığı’nın süreksiz görevlendirmelerle ilgili sürece müdahil olma yetkileri kaldırılmalı.
-Yürütme makamları ile Adalet Akademisi ortasındaki kurumsal ilişkiler, yargının Akademi’nin temel muhatabı olarak iştirakini güçlendirmek için tekrar incelenmeli.”
Kısmen yerine getirilen tavsiyeleri de sıraladılar
GRECO’nun Türkiye tarafından kısmen yerine getirildiği sonucuna vardığı tavsiyeler şöyle:
“-Meclis çalışmaları esnasında ortaya çıkabilecek çıkar çatışmaları durumunda özel olarak bildirimde bulunma şartının getirilmesi ve bu çeşit durumlar için kurallar belirlenmeli.
-Milletvekillerinin vazife ve sorumluluklarıyla uyumlu olmayan yan faaliyetlerin gözden geçirilmesini ve bu faaliyetler sonucunda ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarına tahlil bulmak maksadıyla kapsamlı ve uygulanabilir bir yasa hazırlanmalı.
-Meclis yetkililerinin rüşvetin önlenmesi, çıkar çatışmaları ve etik davranışlar ile ilgili olarak milletvekillerine yönelik intibak ve hizmet-içi eğitim programları hazırlanmalı. Misyon ve sorumluluklarıyla ilgili olarak milletvekillerine yönelik etik sıkıntılar ve mümkün çıkar çatışmalarıyla ilgili zımnî danışmanlık sistemi kurulmalı.
-Tüm hâkim ve savcı adayları, kamuoyuna açık ve Avrupa standartlarıyla uyumlu kesin ve objektif kriterlere dayalı olarak etik davranış ve dürüstlük hususlarında denetlemeye tâbi olmalı.
-Çıkar çatışmaları ve dürüstlükle alakalı öteki konularda (hediyeler, reddi hâkim, üçüncü tarafla münasebetler ve bâtın bilgilerin ele alınması, vs.) kâfi ölçüde rehberlik sunan uygulamalı örnekler de dâhil olmak üzere yargıçların belli vazifeleri için etik davranış prensipleri belirlenmeli. Bunlar halka açık olmalı ve her sınıftan hâkimin eğitiminde kullanılmalı.
-Hâkim ve savcılara karşı disiplin soruşturması sistemi, yürütme erklerinin yöntemsiz tesirinde kalmaksızın objektif kriterlerin yönlendirdiği bir süreç tesis etmeyi amaçlayan geniş çaplı bir değerlendirmeye bağlı olmalı. Bu süreç, önlemler ve yaptırımlar yargı makamlarının incelemesine tabi olmalı.
-Hâkim ve savcılar için geliştirilen özel hizmet içi eğitim, bu birbirinden başka iki meslek bakımından tesis edilecek etik norm ve davranış kurallarıyla tıpkı doğrultuda yolsuzluğun önlenmesi ve yargı etiği mevzularında tertipli eğitimlerin de verilmesi halinde genişletilmeli.
-Özellikle çıkar çatışmaları ve dürüstlükle alakalı öbür bahislerde (hediyeler, reddi hâkim, üçüncü tarafla münasebetler ve zımnî bilgilerin ele alınması vs.) kâfi rehberlik sunan, uygulamaya dönük örnekler de dâhil olmak üzere, savcıların belli vazifeleriyle ilgili etik davranış prensipler tesis edilmeli. Bu kamunun erişimine açık olmalı ve her sınıftan savcının eğitiminde kullanılmalı.
-Bu çeşit durumları savcılık kuruluşunun hiyerarşik yapısı içerisinde bildirme yükümlülüğü de dâhil olmak üzere, savcılar tarafından reddi hâkime ait açık kurallar/kılavuz unsurlar geliştirilmeli. Savcıların bu standartlara uymaması halinde başvurulacak önlemler sağlanmalı.”
Kısmen yerine getirilmeyen tavsiye
“-Tüm hâkim ve savcı adayları, kamuoyuna açık ve Avrupa standartlarıyla uyumlu kesin ve objektif kriterlere dayalı olarak etik davranış ve dürüstlük hususlarında denetlemeye tâbi olmalı.”
‘Tavsiyelerinin yerine getirilmesine yönelik somut rastgele bir gelişme kaydedilmedi’
Raporun, sonuç kısmında şu tabirler yer aldı:
“Milletvekilleri ile ilgili olarak, İkinci Orta Ahenk Raporu’nun kabul edilmesinden bu yana GRECO tavsiyelerinin yerine getirilmesine yönelik somut rastgele bir gelişme kaydedilmemiştir. GRECO, Kıymetlendirme Raporu’ndan bu yana hiçbir gelişme kaydedilmemiş olmasını ıstırapla karşılamaktadır. Milletvekillerine Yönelik Etik Davranış Unsurları Kanun Tasarısı, evvelki yasama meclisi tarafından incelenmemiş olup, mevcut yasama meclisinde görüşülmeyi beklemektedir.
‘Bildirge epeyce soyut’
Hâkimler ve savcılar ile ilgili olarak, Yargı Etiği Bildirgesi ayrım yapmaksızın hem yargıçları hem de savcıları kapsamaktadır. Bununla birlikte, daha evvel GRECO tarafından belirtildiği üzere, bildirge bir dizi genel unsur içermekle birlikte, hayli soyuttur; bildirgeye, tercihen başka dokümanlarda, hâkim ve savcılara mahsus vazifelerin hususiyetlerini dikkate alan ve her bir mesleğe ait somut örnekler sunan bir kılavuz eklenmesi gerekmektedir.
Yargı bağımsızlığını zayıflatan ve tıpkı vakitte yargının Kıymetlendirme Raporu’nun kabul edildiği periyoda kıyasla yürütme ve siyasal erklerden daha az bağımsız görünmesine yol açan temel yapısal değişiklikler, GRECO’nun tavsiyelerinin altında yatan münasebetler olmaya devam etmektedir.”