Türkçenin usta şairi, İkinci Yeni’nin sıkıntılı ağabeyi Turgut Uyar’ın 95. doğum günü bugün. 4 Ağustos 1927’de doğan Uyar 1985’te, tekrar bir ağustos gününde, 58 yaşında ortamızdan ayrıldı. Arkasında bıraktığı dizelerse her yeni kuşakla birlikte yine doğmaya devam ediyor. Okurların onu bu kadar sevip, çağdaşı şairlerden başka bir yere koymalarına dair pek çok yorum yapılabilir elbette, lakin iş dönüp dolaşıp tıpkı sıkıntıyla dertlenme problemine gelip dayanır. Bu çok değerli ve bir o kadar da sıkıntı kurulan bir iştiraktir. Çünkü dünya değişir, teknoloji değişir, insan değişir, ancak “aşkın, şiirin, mevtin en kolayına gitmek” değişmez.
‘ÇARESİZ KUŞANIYORUM BAŞKALARINI’
Ankara’da doğar Uyar. Hayri Bey’le Fatma Hanım’ın beşinci çocuğudur. Hayri Beyefendi subay olduğu için işi gereği bu yıllarda ailesinden farklı yaşamak zorunda kalır. Uyar da bu yüzden baba hasreti çekerek büyür ve kendi tabiriyle “hüzünlü, neredeyse daima ağlamaya hazır” bir çocukluk geçirir. Tahminen de bu yüzden edebiyata olan ilgisi erken yaşlarda başlar. Okuma yazmayı öğrendikten sonra birinci şiirlerini muharrir. Sonra hikayeler, romanlar gelir. Fakat kimselere tek söz etmez, tahsil hayatı boyunca büyük bir mahremiyet içinde müellif durur.
“Daha ilkokulda vezin ve kafiyeden haberim olmadığı çağlarda manzumeler yazardım. Sonra ortaokul ve lise devresinde uzunluğuna yazdım. Günde üç beş şiir, haftada on beş, günde bir roman yazıyordum. Lakin ne şiirler, ancak ne romanlar. Bazen bir romanı bitirmeden sıkılır, öbürüne başlardım. Sonra ikisini birden yazardım. Bu yüzden o güzelim romanların birçok yarım kaldı. Roman yazarken sıkılırdım. Şiire daha diğer bir tutkunluğum, sâdıklığım, hürmetim vardı. Rahmet versin o bölümlerde artık hayırla yad ettiğim arkadaş bana Alain Fournier’nin o güzelim İsimsiz Köşk’ünü verdi. Sonra bir Dostoyevski okudum da gücüm kesildi. İsteğim kalmadı roman yazmakta. Bu suretle bugünün Türk romancıları da benim rekabetimden kurtulmuş oldular. Dua etsinler İsimsiz Köşk’e, Netoçka Nezvanova’ya, Eugenie Grandet’ye.”
Pek natürel bu yıllarda yazdıkları, sevdiği muharrir ve şairlere çokça öykünmeler içerir. O da bunun farkındadır. Lakin kendini arayan bir kalemdir Uyar, uzun süre de yılmadan aramaya devam eder. 1947’de Yedigün mecmuasında yayınlanan birinci şiirinin ismi ‘Yâd’dır, ancak onun hayatını Kaynak mecmuasının 1948’de açtığı şiir yarışı değiştirir. Uyar bu müsabakaya ‘Arz-ı Hal’ şiiriyle katılır ve ikinci seçilir. Bilhassa memuriyet hayatına atıldığı genç yaşında tamamıyla içine kapanık bir hayat sürerken bu sonuç onu çok heyecanlandırır ve daha çok yazması için ona güç verir.
‘BANA BAKTIKÇA YALNIZLIĞIN GELİYOR AKLINA’
İlk kitabının çıkışı da bu yarıştan bir yıl sonra olur. Yarışın üçüncüsü Çetin Tezcan’la bir arada ‘Arz-ı Hal ve Akşam Üzeri Türküsü’ isimli kitaba imza atar. 1952’de ise Nurullah Ataç’ın önsözünü yazdığı, Varlık Yayınları’ndan çıkan ikinci kitabı ‘Türkiyem’ onun edebiyat ortamındaki bilinirliğini arttırır. Lakin bütün bunlar Uyar’a kâfi gelmez. Yeni bir lisanın, yeni bir şiirin peşindedir o. Kendini tam manasıyla söz edebilmek için söz biçimini de değiştirmesi gerektiğini düşünür ve 1959’da pek çok okuru tarafından en düzgün kitabı kabul edilen ‘Dünyanın En Hoş Arabistanı’nı yayınlar.
Şiirindeki değişim o kadar barizdir ki bu onu biri dizi tartışmanın içine sokar. Lakin bu yeni şiir geleneği, yalnızca Uyar’ın şiirinde bir değişime sebep olmaz. O devirden sonra, İkinci Yeni diye isimlendirilecek şairlerin birçoğu emsal bir süreç yaşarlar. 1956’da Oktay Rıfat ‘Perçemli Sokak’ı yayınlar. 1957’de Edip Cansever ‘Yerçekimli Karanfil’i, 1958’de İlhan Berk ‘Galile Denizi’ni, Cemal Süreya ‘Üvercinka’yı müellif. 1959’a geldiğimizde Ece Ayhan’ın ‘Kınar Hanımın Denizleri’, İdeal Tamer’inse ‘Soğuk Otların Altında’ isimli kitapları birbiri gerisine basılır…
‘BEN YOKUM DESEM KİMSE BIRAKMIYOR’
“Beni yazdığım şiiri yazmaya iten neden, etrafımın değiştiğini görmemdi. Apansızın kentleşen dünya, apansızın karşılaştığım neon lambaları, büyük oteller, birtakım yeni gelişmeleri haber veren durumlar beni artık Orhan Veli şiiri yazmakla kurtaramıyordu.
Sonraki yıllarda birbiri arkasına kitaplar yayınlamaya devam eder Uyar. Her kitabıyla bir arada de yüzü daha bir asılır, daha da yalnızlaşır güya. Hatta Sennur Sezer bir kezinde ona, “Neden bu derece karamsarsın?” diye sorar. Uyar’sa, “Gördüm, denedim, karamsar olmakta haklıyım,” yanıtını verir. Memuriyetten 1967’de emekli olduktan sonra birinci eşinden ayrılıp İstanbul’a yerleşir, burada edebiyatla iç içe bir hayat sürmeye başlar. Tomris Uyar’la gerçekleştirdiği evliliğinin de onun şiirine tesiri büyüktür. İki kalem erbabı farklı çalışma disiplinlerine sahip olsalar da daima bir ortada okuyup muharrirler.
1962’de ‘Tütünler Islak’, 1968’de ‘Her Pazartesi’, 1970’de ‘Divan’, 1974’de ‘Toplandılar’, 1982’de ‘Kayayı Delen İncir’ yayınlanır…
İçkiye ve sigara çok düşkün olduğu için sıhhat problemleri da erken yaşta çıkagelir ve 1985’te siroz sebebiyle dünyaya veda eder, ancak yalnızca kendi neslini değil, kendinden sonraki jenerasyonları da tesirler; şiir yazmaya niyetlenen pek çok kişi bir yerde ona öykünürken bulur kendini.
Uyar dün olduğu üzere bugün de müellifiyle şairiyle okuruyla pek çok insanı etkilemeye devam ediyor. Ona da bu türlü bir ölümsüzlük yakışır zati.
Yaşamanın bu türlüsünü en hoş belledik,
Çıplak topuklarımız üşümüş ya aldırmayın
Bir ayna verin saçlarımıza bakalım,
Çocuklarımızı kurdelelerle süsleyelim,
Pembe yanaklarını kokulu sabunlarla ovalım,
Oramı öp oramı biraz daha sevmeliyim artık
Gel birlikte aradığımız şeyleri bulalım.