Miladî 2022’yi bitirirken Elif Genç’in Ketebe’den çıkan Düşünsene Hızır Bendim’iyle Yeryüzü Genişlerdi’sini okudum. Dergâh’ın 335. sayısında yer alan Kiraz hikâyesiyle tanıştığımız Genç’in kısa bir künyesi var: 1986, İstanbul doğumlu, öğretmen. Ketebe’den iki kitabı yayımlanmış. Birinci kitabıyla Türkiye Muharrirler Birliği Öykü Mükafatı almış (2018).
Yazarın mutsuzluk, mağlubiyet ve kayıpları merkeze alan çalışmaları iki ayak üzerinde yükseliyor: Hayat ve efsane. Dağılmış, parçalanmış aile yapısına ayna tutuyor. Daima bir giden var. O kadar ki Genç için ‘gidip gelmeyenler hikâyecisi’ desem abartmış olmam. Trajediyi hakkıyla aktarırken bir yandan da yavaşça tebessüm ettiriyor Genç. Bütün bunlara anlatım lisanının akıcılığını eklemek lâzım. Biçimi denemelerden, kurgu oyunlarından uzak duruluyor. Öyküler birbirine eklenerek ilerliyor. Muharrir, güya önünüze bir fotoğraf koyup, başlıyor anlatmaya.
Notlarıma geçmeden evvel bir noktaya değineyim. Kitapların ön kapağında hikaye yazıyor. Art kapaktaki tanıtım yazısında ise öykü.
Öykü serisinde çıkan hikâyeler! Dalgınlığa geldi herhalde.
İlk yapıtla devam edersek, hoş bir cümleyle giriş yapıyorum ‘Hızır’a: Anne bir dua idi… (s. 11). Arebesk Günler, hüzünlü olduğu kadar dramatik bir öykü. Arabesk tanımı muntazam: … gevezeleri değil suskunları anlatıyor (s.18). Sakın Kalbinle Sevme isimli metinde ‘hikâye nedir’ sorusuna dair ipuçlarıyla karşılaşıyoruz: Öyküler kaderimmiş, anlatmasam da birikiyor (s. 25). Anlatıcı tıpkı vakitte yolcudur: Yol benim, mukadderat benim, alır başımı giderim (s. 26). Ulaktır hem de: Ulağım ben, … kıssalarla haber taşırım (s. 28). Ve gelinen nokta: … anlatmak unutturmuyor, hatırlatıyormuş (s. 32).
Son günlerde Türkiye’de çok konuşulan ‘göç’ gerçeğine yabancı kalmıyor: Annem … Musa’nın kulübesine baktı. Savaştan kaçıp gelen bir aile yerleşiyordu (s. 51). İnce bir ironiye sahip muharrir. “Kız bana yürümüyormuş, bana yanlışsız yürüyormuş” (s. 54) yahut “Burslar halleri desteklemiyor” (s. 19) üzere.
İnsana dair, sağlam tespitler var: Şayet insanoğlu yalnızlığa alışmışsa ne kadar güçlü olduğuna inanırsa inansın … zayıf bir mahluktur! (s. 91).
“Bütün kız çocukları bir gün babasını doğurur” (s. 37), “Odasında yılları biriktirmiştir babam” (s. 36), “… hiçbir çocuk tek başına ölmez” (s. 117), “… dünya yuvası olmayan herkese daracık” (s. 127) üzere hoş cümlelerini not almışım muharririn.
İkinci kitaba gelirsek, Genç’in devrik cümleleri dikkat çekiyor. “Hangi öyküde kim olarak var olduğumu bile artık bilmiyorum” (s. 55) yahut “… bir sonbahar fotoğrafı üzere annem belirdi” (s. 58). Veya da, “Erkeklerimizin kanını toprak çarçabuk yutarken…” (s. 105). Bunun yanında noktalama işaretlerini kaldırmış müellif. Konuşmalar tırnakla veyahut çizgi vs ile ayrılmıyor. Bu okumayı güçleştirir üzere gözükse de o denli değil.
Aile değerli: Şayet ailenize tutunamazsanız hayatta tutunacak çok az kolunuz olur (s. 84). Aileniz yanınızdayken herşey kolaydır: Ailem yanımdayken … yeryüzü genişlerdi (s. 98).
Sessizlik bu kadar natürel anlatılır: Sessizlikle boyanan dört duvar (s. 99).
Kendi kıssa lisanı hakkında, “… birinci tekil anlatıcı ‘hakka’l-yakîn’dir benim için. ‘Ben dili’ kıssaya kapılmamı sağlıyor” diyor Genç. Pekala öğretmenlik avantaj sağlıyor mu? Yanıt: Öğretmen olmam daha fazla aile tanımamı sağladı. Daha fazla müşahede yapma, düşünme imkanı veriyor. İnsanı daha düzgün tanımamı katiyen olumlu etkiliyor.
Okuduğum 28 kıssa ortasında, Kiraz başta olmak üzere Arabesk Günler, Nilüferlerin Ortasında, Düşünsene Hızır Bendim, Yazıklar Olsun, Bir Mevtin Anıları…, Gitmek İçin Çok Düşünmedim, Bir Cezadır Her Yadigar, Kulaklarına Kadar, Tırnaklara Laf Yok ve Yeryüzü Genişlerdi öykülerini çok beğendim.
Düşünsene Hızır Bendim’in son öyküsü bize öğütlüyor ki, dünya garip tezatlıklardan ibaret. Kendini bulmak (iyileşmek) için (bir yere) yerleşmek gerekiyor. Meğer yerleşmek gitmeyle mümkün. Aslında ne kadar gidersek gidelim dünya yuvası olmayan herkese dar!
Bizi ‘darlık’tan kurtaracak yeni kıssalar, romanlar bekliyoruz Elif Genç’ten.
Bir söz
‘… Muharrir kim ne der korkusu taşımamalı … Zulmedene zalim diyeceğim, birtakım şeyler çok net zira. Kötülük, sevgisizlik çok net… Kendi kurduğum manayla, koruduğum öz’le, yaşatmak, yarına taşımak istediğim gündemle şekillendiriyorum karakterlerimi. Bıçak üzere keskin gerekirse. … Sartre’ın da dediği üzere, “Yazar konuşan bir kişi’dir: O gösterir, ispatlar, buyurur, reddeder, çağırır, yalvarır, söver, inandırır, aşılar.” Benim de yapmaya çalıştığım bu. … kimi vakit işaret ediyor ya da gösteriyor, kimi vakit hissettiriyor ya da apaçık söylemeyi tercih ediyorum. Hayat gibi! ’
(Elif Genç, Onurhan Ersoy’un söyleşisinden, Post Hikaye, 3 Ocak 2022)
Sahaflar Kitabı
Sahaflarla bağım zayıftır. Kendimi müdavim sayamam. Sahaflık dediğimiz çeşitten kitapları biriktirme alışkanlığım da yok. ‘İnsanla insanın irtibatı’nı anlıyorum sahaf deyince. Moda deyişiyle: Toplumsallaşmayı.
Dergâh Yayınları’nın yayımladığı Sahaflar Kitabı’nı dokuz ay sonra okumak nasip oldu. 12 yıllık bir çalışmayla ortaya çıkan yapıtı, ilahiyatçı Fulya İbanoğlu ile tarihçi Filiz Dığıroğlu, İsmail Kara ağabeyin yönlendirmesiyle hazırlamışlar. Lisana kolay 12 yıl. Bu emeği ayakta alkışlamalı. Kitabı hazırlayan üç isim üzere gözükse de bu çalışmanın ardında kalabalık bir takım var. Yazı yazanlar, fotoğraf, evrak takviyesi verenler üzere.
Fotoğraflar konuşturulmuş güya. Bu da değişik tat katmış yapıta. Kitabın dikişli olması, kağıda, baskıya itina gösterilmesi ayrıyeten hoş.
Yüzlerce insan ve anıya kapı aralayan çalışmada, ‘son İstanbullu sahaflar’dan sekiziyle konuşulmuş. Bunlar: İsmail Özdoğan, İsmail Erünsal, Hilmi Merttürkmen, Lütfü Seymen, Emin Nedret İşli, Asuman Bektaş, Lütfi Bayer ve Bahtiyar İstekli.
Yeni jenerasyon sahafların kıssalarının kayıt altına alındığı yapıtın ‘Sunuş’unda çok hoş bir sahaf tanımı var onunla başlayalım notlara: … bazen bir yelkenli, bazen bir tekke, bazen de şimdi keşfedilmemiş bir kainata dönüşen sahafın… (s. 6).
İsmail Kara ağabeyin girişteki yazısının son cümlesi enfes: Çayın kokusu da içerden geliyor, birazdan kendisi de gelir… Bir ahşap sandalyeye ilişiverin… (s. 26).
Kitabı okudukça derin ve değişik bir dünyaya adım atıyoruz. Aksakalıyla küfürlü, günahlı konuşanlar; 12 ciltlik ansiklopediyi cilt cilt çalmaya kalkanlar; dışarıdan bir eser getirirken ‘kaçakçılık’la suçlanıp tutuklananlar; çöplerin ortasında evrak, kitap arayanlar; “Eve mobilya yaptırdım, sekiz metrelik rafım boş, buraya koyacak kitap istiyorum” diyenler…
İsmail Özdoğan’a nazaran para ezası her vakit sözkonusu: Aybaşı gelince para toplar, kirayı o denli verirdik (s. 34). Asuman Bektaş’ın ise feryadı şöyle: Ülkenin kültürünü, hafızasını hamur olmak üzere olan kağıtlar ortasında arıyorsun (s. 286). Ne berbat.. ‘Hafızanız hamur oluyor, siz bir şey yapamıyorsunuz!
Lütfü Seymen’den not almışım (12 Eylül’le alâkalı): Ses kaydı alıp, röportajlar yaptım, defterler tuttum ancak o defterler maalesef ’80 ihtilalinde başka sol yayınlarla birlikte aile üyeleri tarafından banyolarda yakıldı (s. 166).
Notlar çok, lâkin herkes kitabı okuyup kendi notunu çıkarsın istiyorum.
Sahaflar Kitabı hem okumalık hem seyirlik. Araştırmacılar için de eşsiz bir kaynak.
Koca Râgıb Paşa’ya kulak verelim:
Turfa dükkân-ı hikemdir bu kühen tâk-ı felek / Ne ararsan bulunur kedere devâdan gayrı (s. 9).