GÖKHAN KARAKAŞ İstanbul – Şimdi Türkiye Cumhuriyeti 3 yaşındayken 2 Ağustos 1926 günü Midilli adası açıklarında Fransız bayraklı Lotus gemisi ile Türk bayraklı Bozkurt gemisinin çarpışması sonucu 8 Türk denizcisi hayatını kaybederken yaşanan siyasi gerginlik milletlerarası uyuşmazlığa dönüşmüştü. Fransız kaptanın İstanbul’da tutuklanması üzerine başlayan dava Lahey Adalet Divanı’na taşınırken, dava Türk heyetinin kesin zaferiyle sonuçlanmıştı. Adalet Bakanı Mahmut Esat Bey’e Bozkurt soyadının verilmesine neden olan Bozkurt-Lotus olayını uzmanlar Milliyet için yorumladı.
8 Türk can vermişti
İstanbul Kuruçeşme’den Mersin’e yanlışsız yola çıkan Türk kömür nakliye gemisi Bozkurt ile Fransız ticaret gemisi Lotus 2 Ağustos 1926 gecesi Midilli Adası’nın 5 mil açığındaki çarpışmışlardı. Bozkurt ikiye bölünerek batarken 8 Türk vatandaşı hayatını kaybetmişti. Lotus’un Fransız kaptanı 10 Türk denizciyi alarak İstanbul’a gelirken hakkında 5 Ağustos günü soruşturma başlatılmıştı. Fransız Kaptan Jean Demons ile Bozkurt’un kaptanı Hasan Kaptan tutuklanırken Fransa’nın büyük protestoları başlamıştı.
Türkiye, Türk Ceza Yasası’nın 6. unsuru uyarınca davaya Türk mahkemelerinin bakacağını ileri sürerken, Fransa ve Kaptan Demons’un itirazları milletlerarası krize yol açmıştı. Dava İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi’nde devam ederken Türkiye ile Fransa ortasında kıymetli uyuşmazlıklar yaşanmıştı. Fransa hükümeti, Türkiye’yi yetkisiz görerek yargılamanın Fransa’da olmasında ısrar edince mevzu Lahey Adalet Divanı’na taşındı. Dava, Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt’un başkanlığındaki heyetin eforuyla 1 yıl sonra Türkiye’nin kesin zaferiyle sonuçlanırken milletlerarası arena da elde edilen birinci hukuk zaferi olarak tarihe geçmişti.
Olayın 96’ncı yılında Lahey’den çıkan sonuçları Milliyet’e pahalandıran deniz hukuku uzmanı avukat Ahmet Bozkurt, şunları anlattı: “Fransız basını Osmanlı İmparatorluğu vaktinde sahip oldukları kapitülasyonlarla hareket ederek küstahça davrandı. Türkiye için inkılapların yerleştirilmeye çalışıldığı sıkıntı vakitlerde büyük bir hukuk zaferi kazanıldı. Lahey’de yargılamanın Türkiye tarafından yapılmasına karar verildi. Türk adalet sisteminin çağdaş medeniyet düzeyine ulaştığı yorumları yapılmıştı. İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi, davada yoluna nazaran yargılamasını yaptı ve dikkatsizlik ve tedbirsizlikle vefata sebebiyet verdikleri gerekçesiyle Fransız kaptana 2 ay 22 gün, Türk gemisi kaptanına 4 ay ağır mahpus cezası verdi. Bozkurt-Lotus davasına dair Lahey Adalet Divanı’nda çıkan karar Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci büyük hukuk zaferidir.” dedi.
KARARDA LOZAN VURGUSU
Emekli Deniz Albay Mümin Kır ise, “Dava sürecinde Avrupa’nın tüm ilgisi Türkiye üzerindeydi. 29 Ağustos’ta İstanbul’da başlayan dava Fransız kaptan Jan Demons, tercümanı aracılığıyla verdiği sözlerde daima kazanın açık denizde meydana geldiğini bu yüzden milletlerarası hukuk kurallarına dayanarak yargının fakat Fransa devletinin mahkemesi tarafından görülebileceğini tez etti. Adliye Vekili Mahmut Esat Bey’in başarılı Fransızca savunmasıyla yargılama 7 Eylül 1927 günü çoğunluk kararıyla Türkiye lehine sonuçlandı. Lahey Memleketler arası Adalet Divanı, Türkiye’nin milletlerarası hukuka, Lozan Barış Konferansı’nın 28 ve İkamet ve İsimli Yetki Sözleşmesi’nin 15. hususlarına karşıt hareket etmediğini belirtti.
Genç Cumhuriyet’in birinci yıllarında Fransa’ya karşı davanın kazanılması tüm yurtta heyecan ve sevinç uyandırdı. Atatürk, Mahmut Esat Bey’e ‘Ateş Eden Adam’ soyadını vermek istedi fakat Mahmut Esat Atatürk’ten af dileyerek Türk gemisi Bozkurt’u soyadı olarak seçti.” değerlendirmesini yaptı.
Deniz Emniyet Derneği Lideri Kaptan Cahit İstikbal de, “Kaza yöntem açısından Memleketler arası Hukuk Literatürüne denizlerin hürlüğü prensibinin (mare nostrum) bir istisnası olarak geçmiştir. Milletlerarası bir hukuk zaferidir” diye konuştu.