Kathryn Waddington | Westminster Üniversitesi
Getty ImagesDedikodu dünyanın her yerinde berbat bilinir. Lakin kısa sohbetlerin insan hayatında büyük tesiri var.
Temelsiz söylenti olarak bir kenara itilse de dedikodunun siyasette da dünyanın genel işleyişinde de kıymetli bir yeri var.
“Dedikodu” sözünü Google görsellerinde arattığınızda, karşınıza çıkan görsellerin yüzde 62’sinin yalnızca bayanları, yüzde 7’sinin erkekleri, yüzde 31’inin ise bayan ve erkekleri kapsadığını görürsünüz.
Bu durum erkeklerin dedikodu yapmadığı mitini güçlendiriyor. Lakin araştırmalar erkeklerin de bayanların da birebir derecede dedikodu yaptığını gösteriyor.
Dedikodunun kökeni, lisanın ortaya çıkışına kadar gidiyor.
Evrim psikolojisi uzmanı Robin Dunbar, insanların dedikodu yapmasını sağlamak için lisanın geliştiğini bile ileri sürüyor. Birinci çıkışından bu yana dedikodu, kimlere güvenip güvenemeyeceğinizden tutun da kimlerin “beleşçi” olduğunu, kimin palavra attığına kadar toplumsal olarak yararlı bilginin toplum içinde iletilmesini sağlamıştır.
Bu tıp konuşmalar toplumsal bütünleşmeyi sağlamış ve çatışmayı önlemiştir. Ortaçağda dedikodu (“gossip”) sözü (kökeni “godsibb”den gelir ve isim annesi/babası manası içerir), gebe bayana doğum sırasında takviye olan bayanlar için kullanılmıştır.
Zamanla yazılışı da kısmen değişikliğe uğrayan bu söz ‘tanıdık’ yahut arkadaş manası kazanmış, daha sonra da “bildik bir hususta yahut boş konuşan kişi” manasına gelmiştir. Bugünkü dedikodu sözünün İngilizcesi de hem bu hareketi hem de onu yapan kişiyi söz etmektedir.
16’ncı ve 18’inci yüzyıllar ortasında Avrupa’da süren cadı avı devrine kadar dedikodu sözü olumsuz mana içermiyordu. Bu devirde ise büyücülük suçlamalarına katalizör olmuş ve cadı avı kapsamında bayanlar azaba uğramış ve öldürülmüşlerdi.
Getty ImagesKadınları cezalandırmak ve konuşmalarına pürüz olmak maksadıyla özel bir dizgin geliştirilmişti. Böylelikle dedikodu bayanlar ortasında konuşmaya dair negatif bir mana kazanmıştı.
17’nci ve 18’inci yüzyıllarda ise dedikodu, İngiliz kahvehanelerinde erkekler ortasındaki konuşmalar halinde yaygınlaştı.
Bu kahvehaneler varlıklı ve eğitimli erkeklere hastı ve eğitimli erkekler ve öğrencileri birbirlerine entelektüel marifetlerini sergiliyordu (kadınlar ise buralara fakat hizmetçi olarak girebiliyordu).
Böylelikle bayanların dedikodu, erkeklerin ise önemli sohbetler yaptığı miti doğmuş oldu.
Dedikodu ve örgütlenme konusundaki araştırmam, dedikodunun bayanlar ortasında kıymetsiz ve tehlikeli konuşma olduğuna dair yanılsamayı yerle bir ediyor.
İşyerinde dedikodu deneyimine ait mülakatlarda erkekler çoklukla “Ben dedikodu yapmıyorum ama…” diye başlayıp, dedikoduyu stratejik ve politik olarak nasıl kullandıklarını uzun uzun anlatıyorlardı.
Dedikodu yerine kullanılan ‘iş sohbeti’, ‘toplantı sonrası bilgilendirme’ ve ‘koridor sohbetleri’ üzere birçok farklı tabirle karşılaştım.
Erkekler bu tabirlerle kendilerini daha rahat hissediyor üzere görünüyor. Tatil dönüşünde “Son dedikodular ne?” diye sormak yerine, “Neler oluyor?” diye sormaları daha muhtemeldir.
Sorunun gerisindeki niyet birebirdir, fakat ikinci soru dedikoducu olmakla alakalı utancı yumuşatabilir. Birebir biçimde, dedikodu yapan bireyleri tanımlamak için “iyi bir dinleyici” yahut “insan münasebetleri iyi” üzere sözler kullanıldığını duydum.
Getty ImagesİŞYERİNDE DEDİKODU
İşyerinde dedikodunun ortadan kaldırılması daveti içeren çok sayıda gerecin yanı sıra, dedikoduya direnmenin manevi nedenlerini sıralayan kitaplar da var.
Dedikoduya ait tanınan klişelerde dedikodu sırasındaki olumsuz yargılara çok vurgu yapılsa da, dedikodu merhamet, empati ve acıyı fark etme ile de ilişkilendirilebilir.
Dedikodu, hem olumlu hem de olumsuz hisleri söz etmenin bir yolu, bir ‘stres atma’ yolu ve algılanan toplumsal adaletsizliğe karşı duygusal bir reaksiyondur.
Etik yahut profesyonel olmayan davranışlarla ilgili kaygılar de dedikodu yoluyla tabir edilebilir. Örneğin cinsel istismarla ilgili ‘yaygın bilgi’ olduğu halde kimsenin konuşmaması üzere.
Dedikodu, kuruluşlardaki berbat uygulamalarla ilgili olduğunda, görmezden gelinmek yahut önemsenmemek yerine dikkate alınması gereken bir erken ikaz sinyali olarak fonksiyon görebilir.
Tüm dedikoduların uygun olduğu söylenemez. Dedikodunun şahısların ve kuruluşların prestijine ziyan verebileceği vakitler vardır. Olumsuz dedikodu, insanlara ziyan veren bir tıp zorbalıktır. Dedikodu yapma ya da yapmama kararı her vakit etik bir karardır.
Getty ImagesYENİ BİR ANLAYIŞ
Dedikodu, 25 yılı aşkın bir mühlet evvel bu hususta araştırma yapmaya ve yazmaya başladığımdan bu yana yavaş bir rehabilitasyon sürecinden geçti.
Son kitabım “Dedikodu, Örgüt ve İş”in (Gossip, Organization and Work) de gösterdiği üzere dedikodu, irtibat ve iş dünyasında bir araştırma konusu olarak ciddiye alınıyor.
Küresel olarak, #MeToo (Sen De Anlat) hareketi dedikoduya ait algıları değiştirdiği üzere, ‘ses çıkar’ kültürünün yükselişi ve suçlanma korkusu olmadan gerçeğin söylenebileceği inançlı ortamların yaratılması da dedikoduya ait algıları değiştirdi.
Bilgi sızdırma, suiistimallerin yahut bâtın tehditlerin ortaya çıkarılması ve açık bir toplumun sürdürülmesi için hayati ehemmiyet taşıyor.
Odak noktası artık dedikodunun sorun olması değil, onun, halının altına süpürülen yapısal problemleri açığa çıkaran ‘sorunun ardındaki sorunu’ söz etmenin bir yolu olarak görülmesidir.
Pandemi birebir vakitte dedikodunun yararlarına da ışık tuttu. Neredeyse bir gecede, sokağa çıkma yasakları, dedikoduyu oluşturan gündelik konuşmalar, kahve kuyruğunda ve toplantılardan evvel yahut sonra yapılan konuşmalar için fırsatları ortadan kaldırdı.
Birçok insan ofise döndüğünde, bu küçük dedikodu anlarının toplumsal bağlar ve işbirliği için ne kadar kıymetli olduğunu fark etmiştir.