1936 yılında Birleşik Krallık’ın mandası pozisyonundaki Filistin’in Akka kentinde doğar. Orta sınıf, Hıristiyan bir ailenin oğludur. Fransız Katolik Misyoner Okulu’nda eğitim görür. 13 yaşında ‘sürgün’ yılları başlayana kadar Akka’da yaşar. Babası bir hukukçudur ve ülkesinin üzerine çökmekte olan karanlığın farkındadır: Yaşamak bir haysiyet sıkıntısına dönüşmüştür onlar için. Aile olarak yükselen tehlikenin akabinde Lübnan ve Suriye’ye masraflar.
Politik hayatının birinci yıllarında Cemal Abdulnasır’ın tesirindeki Arap milliyetçilerle hareket eder, akabinde Marksist-Leninist çizgideki Filistin Halk Kurtuluş Cephesi’nde (FHKC) etkin rol alır; sözcülüğünü üstlenir. Gazetecidir, romancıdır, oyun müellifidir, FHKC’nin parti programını kaleme alan bir ideologtur birebir vakitte. 36 yaşında katledilerek ölümsüzleşen bir devrimci, bir gayret insanıdır. Herkesin anısı önünde hürmetle eğildiği bir isimdir Kanafani…
SUSARAK KAVRULAN ‘GÜNEŞTEKİ ADAMLAR’
36 yıllık ömründe, tüm dünyada tesir yaratacak ve bir halkın çabasını yasal yere taşıyacak çok sayıda hareketliliğin içinde yer alan Kanafani, devrimci tutumunu hayatının çabucak her alanında koruma eder. Onun için edebiyat da yayınladığı gazeteler de bu çabanın bir kesimidir. Çok sayıda gazetede yayımlanan makaleleriyle dünya kamuoyunda tartışmalara yol açar. Kimi kümelerin fikirlerini yerle bir eder, kimi kümelerin uğraşına güç olur ve bu noktada bildiği, uğruna tüm hayatını kurduğu Marksist çizgide hareket eder. Kalem erbabıdır ve kısacık ömründe bir sefer olsun yere düşürmemiştir kalemini; sözlerin gücüyle hareket eder. Sözleri sırtlanır, sözlerle çabasını örer, sözler pratiğidir, sözler yoldaşıdır…
Yaşamı boyunca çok sayıda makale, roman, hikaye ve tiyatro oyunu kaleme alır. Edebiyatını kurduğu ana izlek her daim halkıdır. Aynadır Kanafani; kiri de gösterir, ‘kara’ çocukları da… Kimsenin görmediği, unutulan, üstüne her gün bombalar atılan, güneşi çalınan halkın güneşidir; bazen yakar, bazen aydınlatır.
Tarihin şahidi olmakla yetinmez, şahsen öznesi olur. Uzaktan izlemez olup biteni; kimi vakit parti organlarının gazetelerinde, kimi vakit burjuva medyasının uzattığı mikrofonlar karşısında gayretini kamuoyuna taşır. Sanatın gücünün farkındadır; durmaz, ülkesiyle ilgili kanılarını kanata kanata müellif. Acıyı öfkeye dönüştüren, öfkeden çaba devşiren bir şuurla müellif.
1963 yılında kaleme aldığı ve yayınladığı birinci günden bu yana bir klasik haline gelen ‘Güneşteki Adamlar’ da bu şuurun ete kemiğe bürünmüş halidir. Kanafani, bir mevt seyahati anlatır. Yüzü halkına, öfkesi dünyaya dönüktür: Yıkımın, talanın ve insanlık onurunun tarumar edilişinin bir gün gitmekle çözülemeyeceğini lisana getirir. ‘Filistin’ demenin yasak olduğu vakitlerde, ‘dil’in ‘halk’ olabilmenin ve tahlilin gitmekte, çaresizliği kabullenmemekte olduğunun romanıdır ‘Güneşteki Adamlar’. Fakir, çaresiz ve kimsesiz bir halkın yazgısı olarak okuyabileceğimiz roman, Kanafani’nin gerçeklikle kurduğu bağın ne kadar kuvvetli olduğunun da göstergesidir. Roman, Basra’da bir kaçakçıda yolları kesişen üç Filistinlinin suretinde bir halkın tarihidir. Kaçmak ve yaşamak mı yoksa kalıp ölmek mi sorusu üzerine konseyi roman, birebir vakitte tarihî problemlerin bir izdüşümü ve tenkididir. Bu noktada roman, Altı Gün Savaşları’nın bir halk üzerinde yarattığı tahribatı gün yüzüne çıkarır. Birebir vakitte ‘Güneşteki Adamlar’da gördüğümüz, birbirine benzemez, farklı dünya tahayyülleri olan karakterler Ebu Kays, Esad ve Mervan, özünde üç temel krizi tartışmaya açar: Yıllardır süren kimsesizlik, gençliğe kalan çaresizlik ve bitmeyen yoksulluk… Bir de tüm bunların müsebbibi olan faşizm.
Güneşteki Adamlar, Gassan Kanafani, çeviri: Mehmet Hakkı Suçin, 80 syf., Metis Yayınları, 2023.
‘SUSANLAR’ VE ‘ANLATANLAR’
Tarihteki yol ayrımının değerli kavşaklarından biridir: Susanlar ve anlatanlar… Kanafani, bu noktada devrimci ahlakla hareket eder. Sadece ‘sustuğu’ için ölen insanlarda bir halkın lisanı vardır. ‘Susanlar’dan geriye ‘anlatanlar’ kalır. Kanafani bu noktayı kanırtan tenkidinde, halkın içinde olmanın verdiği haklılıkla sessiz kalan ve bu ölümcül sessizliğe sebep olanları işaret eder. O’nun yakıcı sözleri, bir halkın kavrulan acısı olmanın ötesinde; körlerin, sağırların hükümran olduğu dünyaya karşı bir isyanı da ortaya koyar.
Hayatla vefat ortasında adaleti arayan devrimci uğraşın bugün tüm dünyada Kanafani ve onun üzere mücadeleci insanların ismiyle anılmasının nedeni tahminen de bu yüzdendir.