Fransa Afrika’da makyaj tazeliyor: Kolonyal dönemin hesabını vermeli

Fransız L’Opinion gazetesi 27 Şubat 2023’te değerli bir haber yayımladı ve Fransa’nın Afrika’daki yeni askeri stratejisinin ipuçlarını verdi. Haberin başlığı “Sürpriz! Fransa Afrika’daki askeri üslerini kapatmıyor” idi.

Burada, Fransa’nın devlet lideri ağzından daha evvel yaptığı ve “Fransa’nın, Afrika’nın Sahel bölgesindeki üslerini 2022’de kapatacağı” açıklamasına atıf vardı.

Macron 10 Temmuz 2021’de “Sahel bölgesinde tüm askeri üslerini, ülkesinin Afrika’daki askeri angajmanını yine yapılandırmak üzere 2022 yılında kapatacağını ve asker azaltmaya gideceğini” Paris’te yapılan G5 Sahel doruğu esnasında Nijer Lideri ile birlikte yaptığı basın toplantısında açıklamıştı.

Bu yeni süreç aslında Fransa’nın “dini aşırılıkçı örgütlerle mücadele” mazeretiyle bölgede yürüttüğü ve gözlemciler tarafından “denizaşırı bayrak gösterme operasyonunun aşağılayıcı sonu” olarak nitelediği Barkhane Operasyonu’nun Haziran 2021’de Macron tarafından bitirileceğinin açıklanması ile gündeme gelmişti.

Yine de Fransa, Barkhane Operasyonu’nun daimî merkezi Çad başşehrinde hava ve kara ögeleri bulundurmaya devam edecek, Nijer, Mali, Moritanya ve Burkino Faso’ya hudut ötesi operasyonlar yapabilecekti. Ocak 2021’de BM soruşturma misyonu, hava atakları düzenleyen Fransa ordusunu silahlı terör küme üyeleri yerine sivilleri öldürmekle suçlamıştı.

L’Opinion haberi Fransa Lideri Macron’un dört Afrika ülkesini (Gabon, Angola, Kongo ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti) ziyareti arifesinde gelmişti ve ordu baskısı altındaki Macron’un bu kelamda ‘sürprizi’ birebir gün açıklayacağı aktarılıyordu.

Nitekim o denli de oldu ve Macron tıpkı gün Fransa’nın Afrika stratejisi ile ilgili değerli açıklamalarda bulundu.

Açıklamasında “yeni güvenlik ortaklığı” altında Afrika’da asker sayısını azaltacaklarını, tezli ekonomik açılımda bulunacaklarını dillendiren Macron bir devir kolonyal güç olarak yönettikleri bölgelere müdahaleden kaçınılması gerektiğini tabir etti ve Kara Kıta’nın artık ‘arka bahçeleri’ olmadığının altını çizdi.

“Geçmişin bir mirası olarak duran askeri üslerin kapatılmayacağını ancak Afrikalı partnerlerin gereksinimlerine nazaran Fransız ve Afrikalı askeri işçiyle okullar/akademilere dönüştürüleceğini söyleyen Macron Afrika’nın artık bir “rekabet alanına dönüştüğünü” itiraf etti. Macron açıklamasında “bu tekrar organize oluş, bir çekilme niyeti taşımıyor, kalacağız fakat ayak izimiz daha az görünecek” diyerek asıl niyetini de muhakkak etmiş oldu.

L’Opinion’un haberinde sav ettiği üzere Macron’un askeri üsleri kapatmaktan vazgeçmesi sürpriz oldu mu? Hiç de sürpriz olmadı.

Pek dillendirilmese de İngiltere’ye misal bir halde lakin ondan daha küçük ölçekte bir “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” kuran Fransa kolonyalizminin çok kirli bir geçmişi vardır, bilhassa de Afrika’da.

Aslında bütün kolonyal güçlerin günah galerisinin açılması ve ne çeşit soykırımlar, insanlık dışı katliamlar, yağmalar yaptıkları öbür bir yazının konusu lakin burada Fransa’nın Afrika’daki kolonyal geçmişi ile ilgili biraz bilgi vermekte yarar var.

Günümüzde 29 Afrika ülkesi kolonyal Fransız ordusunun cinayetlerinin tazmini ve topraklarından yağmalanan zenginliklerin iade edilmesini beklerken Fransa bunlara aldırmıyor. “Fransız ve Afrikalı tarihçiler ciltlerle kolonyal periyot cinayetlerini ortaya koymuş olsalar da Fransız başkanlar ısrarlı bir biçimde inkâr siyasetini sürdürdüler ve tarihin bu kara kısmını gizlemeye çalıştılar.”

Fransız cinayetleri, özgürlük savaşında “1,5 milyon şehit veren” Cezayir’den Senegal’e, bağımsızlık savaşında 40 bin kişinin öldürüldüğü Madagaskar’dan, Bamileke-Kamerun’da (‘Kamerun: Fransız Afrika’sının kökeninde bir saklı savaş’ kitabına göre) yok edilen dört yüz bin Kamerunluya birçok bölgeye uzandı. Askerlerin kestiği başların kafatasları kelamda ‘Paris İnsan Müzesi’nde sergilendi.

Fransa’nın kolonyal periyot cinayetleri yalnızca soykırım, katliam, savaş hataları ve insanlığa karşı işlenmiş cürümlerle hudutlu değil.

Kendi ana karasından uzakta, Cezayir ve Fransız Polinezya’sındaki atollerde düzenledikleri nükleer bomba denemeleri ile tüm canlılara ziyan verdiler, tabiatı tahrip ettiler. Fransa’nın hata şeceresi uzar sarfiyat. Bunlarla iktifa etmiş olalım.

Kolonyal devir bittiğinde ise Frankofoni Milletlerarası Örgütü (Organisation internationale de la Francophonie ‘OIF’) üzere yeni enstrümanlarla ve işbirlikçileri üzerinden uzaktan kumandalı olarak sömürülerini devam ettirdiler. Motamot ABD üzere darbeler de Fransa’nın istemediği idareleri yıkmada kullandığı faal enstrümanlarından birisi oldu.

Barkhane Operasyonu sonrası bilhassa Fransa-Sahel ülkeleri ortasında bir kırılma yaşandı. Mali’den ve Burkina Faso’dan kovulmaları, Rusya, Çin ve Türkiye’nin devreye girmesi ve etkinliklerinin Fransa nüfuz bölgesinde artması alarm zilleri çaldırdı. Güvenlik siyasetleri mazeretiyle artık adım atmalarının sıkıntı olduğunu anladılar ve bir kabuk değiştirip ilgilerde makyaj tazeleme muhtaçlığı hissettiler.

Biraz da Fransa’nın son periyot hareketlerinin nedenlerinin ne olabileceği üzerinde durmakta yarar var.

Öncelikle, Fransa’nın evvelce kolonileştirerek sömürdüğü bölgelerde Fransız aksiliği yükseliyor, Fransa işbirlikçisi yönetici seçkinler saf dışı kalıyor ve Fransız boyunduruğundan kurtulmak isteyen ülkeler Fransa, askerleri ve üslerini ülkeleri dışına itiyor. Mali ve Burkina Faso bunun en canlı örnekleri. Bu çeşit ve bu potansiyeli taşıyan ülkelere imaj tazeleyip yine angajmana girme uğraşları hem domino tesirini frenleme ve hem de Fransız zıtlığını azaltma gayesi da taşıyor. Ancak unutmamak gerekir ki Fransa’nın kadim enstrümanlarından askeri darbeleri kullanması her vakit geçerlidir.

Sadece Frankofoni Afrika’da değil, tüm Afrika’da rekabet kızışıyor. Kolonyal sömürü periyotlarının birçok Avrupa devleti yerine Afrika ülkeleri kendilerini sayan ve kazan-kazan siyaseti ile kendilerine yaklaşan devletlerle iş tutmaya başlıyor.

Macron, Afrika’nın artık bir “rekabet alanına dönüştüğünü” boşuna söylemiyor. Yumuşak gücün tesirini anlayan ve alandaki nüfuz kaybı ile şiddetli bir biçimde hisseden Fransa da “kaba kuvvet”ten “yumuşak güce” evrilme refleksleri gösteriyor. Böylelikle, Afrika’da gittikçe kızışan rekabette ayakta kalabilmeyi hesaplıyor.

Frankofoni Afrika (eski tabiriyle Françafrique) çoktan Fransa’nın art bahçesi (pré carré) olmaktan çıktı. Son devirde de süratle nüfuz alanından kaymaya başladı. Halihazırda bölgede birçok askeri üsse sahip Fransa’nın yumuşak güç üzerinden bölgede kazan-kazan aslı uyarınca tutunabilmesi için olmazsa olmaz kapsamlı bir hesap vermesidir.

Kolonyal periyot için resmi özür dilemeler, tazminat ödemeler, iade-i prestijler, yağmalanan servetler ve tarihi yapıtların geri verilmesi ve gibisi icraatlar bu cümledendir. Yoksa, bu gelinen noktada kimse, süslü sözler ve makyaja aldanmıyor.