Küresel iktisatta durumun pek parlak olmadığı bir kere daha teyit edildi. Gelen datalar de aslında bu istikamette… Geçen hafta neler olduğuna göz atalım. Memleketler arası Para Fonu (IMF) son güncellemesinde, merkez bankalarının enflasyona karşı çabasını sürdürmesini söylerken, artan hayat maliyetleri, Ukrayna Savaşı ve Çin’in yavaşlamasından ötürü “en berbatın şimdi gelmediğini” ve gelecek yıl dünyanın üçte birinin resesyonda olacağını bildirdi.
IMF’nin baş ekonomisti Pierre-Olivier Gourinchas, fırtına bulutlarının toplanmakta olduğunu, merkez bankalarının enflasyonu yenmek için “lazer yoğunluğunda odaklanmaları” gerektiğini, üst taraflı fiyat baskıları devam ederse daha sert aksiyon gereksinimi riskinin doğacağını vurguladı.
ENFLASYONİST BASKILARIN GÜCÜ HAFİFE ALINDI
ABD, AB ve Birleşik Krallık’ta enflasyonun 1980’lerin başından beri yaşanmamış düzeylere ulaştığını, enflasyonist baskılarının “oldukça inatçı” olduğunu söyleyen Gourinchas, ayrıyeten IMF’nin, merkez bankaları üzere, 2021’de birinci ortaya çıktığında enflasyonist baskıların gücünü hafife aldığını belirtti.
Peki ekonomik datalarda ve piyasalarda durum ne?
En değerlisi, ABD’de enflasyon faiz artırımlarına karşın beklendiği üzere düşmüyor. Eylül’de tüketici enflasyonu aylık yüzde 0.4 ve yıllık bazda yüzde 8,2 ile beklentilerin üzerinde gerçekleşti. Beklenti yıllık enflasyonun yüzde 8,1’e gerilemesi tarafındaydı. Aylık enflasyonda beklenti ise yüzde 0,2 seviyesindeydi. Ağustosta yıllık enflasyon yüzde 8,3 seviyesinde gerçekleşmişti.
ABD’DE FAİZ ARTIRIMLARINA DEVAM
ABD, Merkez Bankası’nın (FED) faiz artırımlarını bir müddet daha sürdüreceğini netleştirdi. Kasım toplantısında 75 baz puanlık faiz artırımı ihtimali güçlendi. Enflasyon verisi ve bir sefer daha faiz artırımı (yıl içinde beş kere artırım oldu) ihtimali hayal kırıklığı yaratırken borsalar dalgalandı, altın ve Bitcoin geriledi, dolar ve ABD 10 yıllık tahvilleri yükseldi.
Enflasyon verisiyle “FED savaşı kaybediyor mu?” sorusu gündemdeki yerini güçlendirirken, Dow Jones Endeksi 29.500 düzeyinden 28.666 puana kadar indi. Lakin, Perşembe günü gelen reaksiyon alımlarıyla endeks yüzde 2.8 yükselerek 30 bin puanın üzerine çıktı. Cuma günü de yüzde 1.3 düşüşle 29.643 puandan kapandı.
Enflasyon verisi öncesinde hafta başında onsu 1.707 dolara kadar çıkan altın, haftayı 1.649 dolardan kapatırken, dolar endeksi 112 düzeyinden 113.17’ye yükseldi. VIX Dehşet endeksi 31 düzeyine kadar gerilemişken tekrar 32’nin üzerine çıktı.
Eylül ayı perakende satış verisi de beklentilerin altında gelirken bankacılık bölümünden de makûs haberler geldi. Dünyanın en büyükleri ortasında yer alan J.P. Morgan, Wells Fargo, Morgan Stanley ve Citigroup’un zayıflayan iktisat ve yatırım bankacılığının makûs günler geçirmesi nedeniyle üçüncü çeyrek yılda kârları azaldı.
ALTIN FİYATLARININ DÜŞMESİNİN GERİSİNDEKİ DEĞERLİ NEDEN
Burada bir orta parantez açalım; altın fiyatlarının bu düzeylere gerilemesine bir bakalım. Böylesine enflasyonist bir devirde, gelişmiş Avrupa’nın yanı başında savaşın sürdüğü, nükleer kıyametin gündeme geldiği bir vakitte altın fiyatlarının yine 2020 başındaki düzeye dönmesi, Mart ve Nisan’da ons başına 2 bin dolara yaklaşmışken; 1.650 dolarlara düşmesi yalnızca ABD’de faiz artırımları, doların çok güçlenmesi ile açıklanabilir mi? Kimi uzmanlar bir ülkenin ağır biçimde altın rezervi sattığını savunuyor.
Bu ülke doğal ki, son yıllarda dayanılmaz altın stoklayan ve artık de savaşı finanse etmek için altın satmak zorunda kalan Rusya… Uzmanlar, Rusya’nın savaşı finanse etmek, bütçe istikrarlarını korumak ve memleketler arası tahvil piyasalarında ödeme yükümlülüklerini yerine getirmek için altın rezervlerine ağır biçimde “müracaat ettiğini” ve altın fiyatlarının gerilemesine kıymetli ölçüde katkı sağladığını belirtiyor. Bu mevzuya sonraki yazılarda detaylı biçimde döneriz.
İNGİLTERE FİNANSAL KAOSUN EŞİĞİNDEN DÖNDÜ
Geçen haftanın bir öbür kıymetli gelişmesi de finans piyasaları alt üst olan, maliye bakanı değişikliğine giden İngiltere’de yaşandı. 24 milyar sterlinlik vergi indirimi kararı maliye bakanının başını yerken, Sterlin bedel yitirdi, tahvil piyasası altüst oldu, ülke bir finansal krizin eşiğinden döndü. Merkez Bankası 65 milyar sterlinlik tahvil alımı başlatarak istikrar sağlamaya çalıştı. Olan milyarlarca sterlin ziyan eden emeklilik fonlarına oldu.
Ülkenin bu yılki dördüncü maliye bakanı olan Jeremy Hunt, “önümüzde sıkıntı kararlar var” diyerek kimi vergi oranlarının yine artırılacağını söylerken, muhalefetteki Emekçi Partisi’nin önderi Keir Starmer ise hükümetin tarihte gibisi olmayan feci bir kaosa yol açtığını savunarak erken seçim davetinde bulundu.
ÖNÜMÜZDEKİ HAFTA NELER OLACAK?
Önümüzdeki hafta, ABD’de Bank of America, Goldman Sachs, Netflix, IBM, Tesla ve American Express üzere büyük şirketler üçüncü çeyrek yıl bilançosu açıklarken, İngiltere’deki gelişmeler ve bilhassa hükümetin vergi indirimleri konusunda bir U-dönüşü yapıp yapmayacağı, Merkez Bankası’nın piyasaları ne ölçüde sakinleştireceği yakından izlenecek.
İngiltere, Japonya ve Kanada üzere büyük ekonomiler enflasyon verisi açıklarken, Euro bölgesinde tüketici itimat endeksi izlenecek. Bu bilginin tüm vakitlerin en düşük noktasına gerilemesi beklenebilir.
ÇİN’DE Xİ JİNPİNG İLE ÜÇÜNCÜ PERİYOT BAŞLIYOR
Aslında, önümüzdeki hafta tüm gözler Çin’de olacak. Zira bir hafta boyunca Çin Komünist Partisi’nin 20. Ulusal Kongresi var. Ben de bu yazıyı Çin ve üçüncü beş yıllık periyotta liderliğini ilan ederek, Mao Zedung’tan bu yana en güçlü yönetici olarak yerini sağlamlaştıracak Xi Jinping üzerine yazacaktım, global iktisat ve piyasalarla laf uzadı.
Çin’e geçelim…
Başkan Xi Jinping, Pazar günü yaptığı açılış konuşmasında, devrinde Çin’in kaydettiği ekonomik başarılardan ve Tayvan’ın anakaraya bağlanması gayesinden bir kere daha kelam etti. Merkeze kendisini koyarak “ortak refah” maksadı için davette bulundu. Sıfır Covid siyasetinin süreceğini, Çin’in etraf müdafaaya ve yeşil hayat usullerini teşvik etmeye öncelik vereceğini ve tabiatın korunmasının çağdaş bir sosyalist ülke inşa etmenin değerli bir kesimi olduğunu söyledi. Malumunuz; Çin, ABD ile birlikte dünyayı en çok kirleten, en fazla sera gazı salınımı yapan iki ülkeden biri…
ÖMÜR UZUNLUĞU DİKTATÖR MÜ?
Peki, bu kongre neden değerli? Zira, Xi Jinping ikinci devrinin sonunda istifa ederek yumuşak bir liderlik geçişi sağlayacaktı. Lakin 2018’de parti birdenbire bu mevzudaki anayasal sonların kaldırıldığını duyurdu ve Xi Jinping’e birtakım uzmanların “ömür uzunluğu diktatör” olarak isimlendirdiği liderlik imkânını verdi.
Kendisine karşı rastgele bir kamuoyu muhalefeti zayıflamış durumda ve muhaliflerinin birden fazla, son yıllardaki geniş yolsuzlukla uğraş atılımı sayesinde tasfiye edildi.
Uzmanlar, üçüncü periyotta Xi Jinping’in Çin’i daha totaliter bir tarafa gerçek hareket ettirmesini ve beş günün sonundaki kapanış konuşmasında bu istikamette sinyaller vermesini bekliyor.
EKONOMİ YILLAR SÜREN PARLAK PERİYOTTAN SONRA GÜÇLÜ GEÇİTTE
Ekonomiye dönelim, zira Çin’in de sert bir biçimde yavaşlaması nedeniyle dünya şiddetli bir 2023 ile karşı karşıya. Çin’deki yavaşlamanın boyutu büyük ölçüde Xi Jinping’in Parti Kongresi’nden sonra Çin iktisadında ne kadar kararlı bir halde vites artıracağına bağlı.
Dünyanın en büyük ikinci iktisadı güç bir yıl geçirdi. En büyük sorunu, çökmekte olan emlak piyasasıydı. Zira gayrimenkul kesimi Çin’de GSYİH’nın beşte birini oluşturan klasik büyüme motoru denilebilir. Krizin finans dalına sıçraması ve yatırımları baltalaması meşakkat yarattı. Xi Jinping’in çok katı sıfır Covid siyasetinden kaynaklanan şoklar da iktisada ziyan verdi.
IMF, son raporunda Çin’in GSYİH’sının 2021’deki yüzde 8.1’den bu yıl yalnızca yüzde 3.2 oranında artacağını varsayım ediyor. Lakin, 2023’te birçok ülkede resesyon beklerken, Çin’in 2023’te yüzde 4.4 büyüyeceğini öngörüyor. Çin gelecek yıl toplam global büyümenin yüzde 30’unu oluşturacak. IMF’ye nazaran dünya iktisadı 2023’te yüzde 2.7 büyüyecek.
Çin’in global büyümeye katkısı ABD’den üç kat daha fazla olacak. Amerika dünyanın en büyük iktisadı olmaya devam etse de, IMF yalnızca yüzde 1 büyümesini, Euro bölgesinde bu oranın yalnızca yarısı olmasını bekliyor.
Xİ JİNPİNG, YENİ PERİYOTTA EKONOMİK DEĞİŞİMİ SAĞLAYABİLECEK Mİ?
Xi Jinping’e büyük umutlar bağlanmış durumda… Lakin büyümeyi canlandırmaya karar verse bile, başarılı olacağı çok açık değil. Çinli önder, insan hayatında bir sefer görülen ekonomik zorluklar ve ülkenin 1,4 milyar beşerinin ömrünü kıymetli ölçüde şekillendirecek kararlarla karşı karşıya.
Genç işsizliğinin rekor düzeylerde olması, büyümenin tarihi düşük düzeylerine yaklaşması, emlak krizi ve göz kamaştırıcı borç oranları nedeniyle son kırk yılda etkileyici büyüme oranlarını destekleyen lakin artık sürdürülemez olan ekonomik modeli de yine gözden geçirmesi gerekiyor.
GÖZ KAMAŞTIRICI BÜYÜK YATIRIMLAR DEVRİ BİTTİ
Çin’in son 10-15 yıldaki büyümesi inşaat ve yatırıma çok fazla dayandırıldı ve bunun sonucunda borçlanma çok süratli arttı. Çin bu devirde dünyanın en büyük yüksek süratli demiryolları ağını, dünyanın en uzun 10 köprüsünün birçoklarını, dünyanın en işlek limanlarını ve kimi varsayımlara nazaran Fransa’nın tüm nüfusunu barındırmaya yetecek kadar boş bina inşa etti. 2010-20 ortası ABD’den neredeyse 25 kat daha fazla çimento tüketti.
Uzmanlara nazaran, artık Çin’in GSYİH’nın yüzde 40-45’i oranında yatırım yapma siyaseti yerine çok daha yavaş ancak sürdürülebilir bir büyümeye hazırlanması gerekiyor.
TÜKETİME DAYALI YENİ BİR MODEL KURULABİLİR Mİ?
Ancak, Çin iktisadı üzerinde pek çok belirsizlik var: Sıfır COVID siyaseti, teknoloji ve öbür bölümlere, şirketlere yönelik baskılar, jeopolitik tansiyonlar ve ihracat pazarlarında artan daralma ile yüksek borçlanma maliyetleri.
Uzmanlar, bu nedenlerle hedeflenen tüketime dayalı yeni büyüme modelinin çok yakın olmadığını söylüyor. Hükümet danışmanları, “Tüketimi orta ve uzun vadeli bir perspektiften değerlendirmeliyiz” kelamlarıyla bu görüşü onaylıyor.
Yeni periyotta Xi Jinping’in yöneticilerinin seçenekleri ortasında satış vergilerinin düşürülmesi, fiyat artışının teşvik edilmesi, emekli maaşlarının ve işsizlik yardımlarının artırılması, tıbbi tedavi ve başka toplumsal hizmetlerin sübvansiyonu yer alıyor.
Ekonomistler ise, hane halklarına daha fazla siyaset dayanağı verilmesinin tüketime dayalı büyümeye geçişi daha az sancılı hale getireceğini fakat azalan yatırım ortamında bu olasılığın düşük olduğunu söylüyor. İşte bu noktada, Kongre’de sunulacak öncelikler, Çin’in önümüzdeki beş yıl yahut daha uzun bir mühlet için gidişatını belirleyecek.
Kaynaklar: www.reuters.com, www.forbes.com, www.cnn.com, www.theguardian.com, www.wsj.com, www.bbc.com, www.investing.com