Dünkü yazıda Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu’nun Finansal İstikrar Komitesi toplantısına katılmamasının manasına bakmıştım. Bugün sırada Finansal İstikrar Komitesi’nin kısa tarihi var. İktisat idaresinin uyumunu sağlaması gayesiyle kurulan Finansal İstikrar Komitesi’nin tarihçesi, AKP’nin son 10 yılını özetliyor zira.
Finansal İstikrar Komitesi 2011 yılında, 2008 global krizi sonrası dünyada esen istikrar rüzgarlarına uyumlu biçimde kurulmuştu. O periyotta global ölçekte G20 ve memleketler arası Finansal İstikrar Heyeti (Financial Stability Board), finansal istikrar odaklı çalışmalar yürütüyordu. Ülkeler de finansal istikrarın sağlanması ve korunması, sistemik risklerin takibi, düzenlemelerde uyumun sağlanması, kurumlar ortası işbirliğinin artırılması üzere emellerle bu şekil komiteler kurmaya başlamışlardı. Uygulamada farklılıklar olmakla birlikte bu komitelerde Merkez Bankaları ve düzenleyici kurumların yanı sıra siyasi iktidarın temsilcileri de yer alıyordu. Türkiye’de kurulan Finansal İstikrar Komitesi’ne Başbakan Yardımcısı/Bakan başkanlığında Merkez Bankası, Hazine Müsteşarlığı, BDDK, SPK, TMSF üzere kurumlar dahil oldular.
Komite çalışmalarına Ali Babacan periyodunda başladı. IMF ve gibisi kuruluşlar o periyotta Türkiye’deki Komite’nin araçlarının net biçimde tanımlanmadığı, yalnızca bir istişare platformu üzere dizayn edildiği tespitlerinde bulunmuşlardı. Sahiden de o periyotta toplantılar öncesinde tek tek kurumlardan gündem hususları istenir, o mevzular müzakere edilir, sonra ilgili kurumlar kendi kararlarını alırlardı. İrtibat tarafında fazla bir efor yoktu.
Dönemin şahidi olan kaynaklarım başlangıç yıllarını “Finansal İstikrar Komitesi’nin birinci dönemi” olarak tanımlıyor. Bu periyotta Finansal İstikrar Komitesi bir müzakere ve uyum platformuydu, siyaset üretimi açısından merkezi bir kıymeti yoktu. Birebir kaynaklara nazaran Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanı olmasıyla birlikte (2018) Finansal İstikrar Komitesi’nin ikinci periyodu başladı.
Albayrak evvel Komite’nin ismini ve rolünü değiştirdi. Çin’de örneği olan Finansal İstikrar ve Kalkınma Komitesi (FİKKO) oluşturuldu. Kalkınma sözünün eklenmesi aslında Komite’nin finansal istikrardan fazlasını hedeflediğinin açık ilanıydı. “Kalkınma” denince pek çok noktaya dokunabilmek mümkündü zira. Bu yaklaşımın ardında Albayrak’ın müdahaleci, mikro idare modeli vardı. Albayrak öncesinde Finansal İstikrar Komitesi’nde kurumların bağımsızlığı varken artık bağımsızlığının tanınmadığı bir yapıya geçiliyordu.
Bu değişiklik Finansal İstikrar Komitesi’nin kanununda yapılan değişiklikle resmileştirildi. Yeni yasanın en değerli kısmı, 5. husustu. Daha sonra iktidara Merkez Bankası rezervlerinden 128 milyar dolarlık satış yapma imkanı da verecek olan o husus şöyleydi:
“Finansal sistemin bütününe sirayet edebilecek ölçüde olumsuz bir gelişmenin Finansal İstikrar ve Kalkınma Komitesi tarafından tespiti hâlinde, üye kurum ve kuruluşların yetkileri dışında alınması gereken önlemleri belirlemeye kendi misyon, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde Cumhurbaşkanı yetkili olup, ilgili bütün kurum ve kuruluşlar belirlenen bu önlemleri derhâl uygulamakla yetkili ve sorumludur.”
Bu unsur kağıt üzerinde bağımsız FİKKO üyesi kurumları büsbütün Cumhurbaşkanlığı ve siyasi erkin buyruğuna veriyordu.
2020 yazında yaşanan kur krizi sonrasında Berat Albayrak misyonundan apansız istifa ettikten sonra yerine gelen yeni Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, FİKKO’yu tekrar FİK’e, yani Finansal İstikrar Komitesi’ne dönüştürdü. Elvan geçmişte Kalkınma Bakanı olarak misyon yaptığı periyotta vakit zaman Finansal İstikrar Komitesi toplantılarına katılmıştı ve işleyişini biliyordu. Lakin Elvan’ın bakanlığı kısa sürecek, Finansal İstikrar Komitesi’in üçüncü periyodu, Nurettin Nebati’nin Hazine ve Maliye bakanlığına atanmasıyla başlayacaktı.
Nebati’in vazifeye gelmesi sonrasında Finansal İstikrar Komitesi tekrar Albayrak periyodunun FİKKO mantığıyla çalışmaya başladı. Hatta o periyodu de solladı. Nebati Albayrak’tan süratli çıkıp “Politika faizini önemsizleştirdik” demiş ve ortaya daha katı bir uygulama çıkmıştı.
Dünkü yazıda belirttiğim üzere iktisatla ilgili kurumların liderlerinin artık hiçbir değeri kalmadı. Sorsak, BDDK liderini, SPK liderini, TMSF liderini kim tanır? Birden fazla kişi tanımaz. Adeta ortadan kayboldular.
Mevcut haliyle Finansal İstikrar Komitesi siyasi iktidarın talimatlarını ilgili kurumlara ilettiği, kurumların yetkilerinin adeta fiilen devredildiği bir yapıya dönüştü. Bağımsız kurumlardan hoşlanmayan Cumhurbaşkanı Erdoğan iktisat alanında da bağımsız bir kurum bırakmamış oldu.