Fehmi Koru*
İmparatorluk iken ulus devlet halini almış, monarşi iken cumhuriyet ile tanışmış tek ülke biz değiliz; dünyanın dört bir tarafında birebir değişim sürecinden geçmiş sayısız ülke bulunuyor.
Değişimini yarıda bırakmış ülkeler de var ve hala ‘monarşi’ yapısına sahip olan, başında kral yahut kraliçe bulunan ülkeler Avrupa’da da varlıklarını sürdürüyor.
Kralları varken cumhuriyet usulü idareye geçmiş ülkelerde -hiç değilse bazısında- tekrar monarşi dileği içerisinde bulunan bireyler, kümeler, örgütler hatta partiler olduğu görülebiliyor…
Peki ya bizde durum ne?
Bir yıl sonra Cumhuriyet’in 100. yıldönümünün kutlanacağı ülkemizde, yine padişahlı nizam isteyenler olduğunu sanmıyorum. Cumhuriyet tarihimizin kıymetli bir kısmını zarurî sürgünde geçirmiş olan Osmanlı ailesinin fertleri bile, Cumhuriyet ile bir sorun yaşamadıklarını muhakkak ediyorlar.
Cumhuriyet ile sorunu olanlar yok mudur?
Varsa, ya cahilliğinden öyledir ya da kendisini o denli göstermekten çıkar sağlayacağını umuyordur.
AK Parti’de kıymetli pozisyonu bulunan bir siyasetçinin geçen hafta tartışma gündemini işgal eden kelamlarını lakin bu türlü değerlendirebilirim.
Zaten kendi partisi de o kelamlara sahip çıkmadı. Partisinin iktidar ortağı ise o kelamları ve sahibini kınadı.
Cumhuriyet konusunda bugünün tablosu budur.
Dünün tablosu da farklı değildi.
Osmanlı’nın son devrinde, imparatorluğun içine düştüğü iç ve dış meseleleri keder edinen devrin aydınları ortasında, çıkar yolun cumhuriyet olduğunu gören ve o görüşünü günün baskıcı koşullarına karşın savunanlar hiç de az değildir.
Doğal olanın monarşi -krallık, padişahlık yönetimi- değil cumhuriyet olduğu, krallıkla yönetilen İngiltere’de, bugün bile, cumhuriyet (republic) isteği taşıyan oldukça kalabalık bir küme var. Toplumsal Araştırmalar Ulusal Merkezi (National Centre for Social Research) isimli kurumun anketine nazaran, monarşinin ‘önemli’ yahut ‘çok önemli’ olduğunu söyleyenlerin oranı %55. Ipsos kurumunun son anketi, hiç de azımsanmayacak bir kitlenin orada da monarşiye karşı olduğunu gösteriyor.
İngiltere’de, III. Charles ismiyle tahta geçen yeni hükümdarın 6 Mayıs’ta yapılacak taç giyme merasimi öncesinde, monarşiye karşı olanlar ülke çapında protesto şovları planlamış durumdalar. Başşehir Londra dahil 18 kenti yeni hükümdarın kocaman bir fotoğrafına eşlik eden, her yerden görülecek büyüklükte harflerle ‘#BenimKralımDeğil-Alternatifini Keşfedin’ yazılı dev panolarla donattı cumhuriyet taraftarları. [Yandaki fotoğraf evvelki gün çekildi.]
70’li yaşlarını sürdüren Charles’ın mı yoksa onun yerini aldığında oğlu William’ın mı ülkenin son hükümdarı olacağı tartışma konusu.
Charles’ın annesinde bulunmayan birtakım olumsuz özellikleri sebebiyle kraliyetin onun hayatında sona ereceğine argümana girenler az değil.
Neyse, hususumuz bizim cumhuriyetimiz…
‘Cumhuriyet’ dediğimizde ne anlamamız gerekiyor?
Her esaslı değişim akabinde yaşananlar genç Cumhuriyet’te bizde de varlığını gösterdi. Eskiye karşı bir hava ülkeye hakim oldu, geçmişe ilişkin özellikler yerine yeni periyoda daha uyan yenileri tercih edildi.
Yine esaslı değişim süreçlerinde daima karşılaşıldığı üzere, yeniye yönelik reaksiyonlara müsamaha ile yaklaşılmadı.
O periyoda has uygulamalar sonraları da temelde varlıklarını sürdürdüler, lakin onların varlıklarının korunmasına dönük önlemler demokrasinin benimsenmesiyle vakit içerisinde yumuşatıldı.
Günümüzde durum ne?
Döneme mahsus anlaşılabilir, lakin demokrasilerde sürdürülemez olan uygulamaların günümüzde de varlıklarını sürdürmesini gerekli görenlerimiz bulunduğu biliniyor.
Dünkü ve bugünkü gazetelerde çıkan kimi köşe yazıları ile birtakım kanallarda lisana getirilen yorumlar o hasretin varlığının ispatı.
Yukarıdaki “Cumhuriyet dediğimizde ne anlamamız gerekiyor?” sorusunu işte bu sebeple sordum.
Kralın, sultanın, padişahın kelam konusu olmadığı, halkın seçtiği takımların ve en zirvede de bir cumhurbaşkanının ülkeyi yönettiği sistem olarak cumhuriyet, en geniş kabule sahip bugün Türkiye’de.
Bu sebeple de ebediyen payidar olacaktır.
Özellikle de demokrasiyle tanıştığı ve barıştığı için bundan emin olabiliyoruz.
Cumhuriyet’in geniş kitlelere benimsetilmesi ve yeni nizamın gerektirdiği değişikliklerin kök salabilmesi için periyodun kaidelerini zorlayarak göze alınmış uygulamaların vakit içerisinde yumuşatılması ve kimilerinin terk edilmesi kaçınılmazdı.
Nitekim o denli de oldu.
Şimdilerde kimilerinin o yumuşamalar öncesine ve terk edilenlere hasret duymaları da anlaşılabilir; fakat o kadarla kalındığı takdirde…
Atatürk ve ona takviye verenler, cumhuriyet idaresini getirir ve yeni idare şeklini yerleştirmeye çalışırken, az vakitte büyük işler yapma emeli güdüyorlardı ve üstlendikleri vazife neyi gerektiriyorsa onu yaptılar ve başarılı da oldular.
İlk periyottan sonra gelenler de, bir mühlet daha birebir çizgiyi sürdürseler de, kendi devirlerinin getirdiği kuralları görmezden gelemezlerdi ve onlar da cumhuriyet idaresine demokrasi boyutunu kazandırdılar.
Onların mirasına sahip çıkma savında olanlar ise, bugün, şuurlu yahut bilinçsiz, demokrasisiz bir cumhuriyet hasreti içerisinde olduklarını aşikâr ediyorlar.
Bu olabilir mi?
Gördüğüm kadarıyla, Cumhuriyet’i benimsemekte fazla zorlanmamış kitleler, demokrasiye de tıpkı güçle sahip çıkıyorlar.
Demokrasisiz Cumhuriyet olmaz, olabileceğini düşünenler hayal görüyorlar.
*Bu yazı fhmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.