Resmi enflasyonun bile yüzde 83’ü aştığı bu devirde personel alacaklarında geçerli olan yüzde 9-20 aralığındaki faiz oranları, iş mahkemelerindeki mağduriyeti büyüttü. Personeller yıllarca çalışıp hak ettikleri alacaklar için dava açıp kazansa bile yeniden patron kârlı çıkıyor.
Yüksek enflasyonun olduğu son periyotta, uzun yıllar süren personel alacak davaları daha da yakıcı bir sıkıntıya dönüştü.
Kıdem ve ihbar tazminatı, yıllık müsaade fiyatı, fazla mesai fiyatı, ulusal bayram ve genel tatil fiyatı üzere çalışanın alacakları için açtıkları davalar hem yıllarca sürüyor hem de yıllar sonra aldıkları bu fiyatlar enflasyon karşısında pula dönüyor.
Çünkü resmi enflasyonun bile yüzde 83’ü aştığı bir periyotta, kıdem tazminatı üzere kimi emekçi alacaklarına işleyen mevduat faizi azamî yüzde 23-25 aralığında. Fakat, birtakım durumlarda bu faiz bile işlemiyor; işlemesi için çalışanın patronu temerrüde düşürmüş olması üzere koşullar isteniyor.
Çoğu durumda ise, personel davayı kazansa da alacağının yarısını bile alamadığı mağduriyetler yaşıyor.
Arabulucu etabında, çalışana, alacağının yarısı teklif ediliyor. Yıllar süren davalarda parasının pul olacağını bilen birden fazla emekçi de bu teklifi kabul ediyor.
30 bin TL alacağı varken 4 bin 500 TL’ye imza atan da var; 114 bin TL alacağı varken, 22 bin TL’ye imza atan da…
‘HİÇBİR TEMİNATI YOK’
Son periyotta daha da artan bu davalar ve mağduriyetlerle ilgili DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu ve Çalışma İktisadı Hekimi Avukat Murat Özveri ile konuştuk.
Av. Özveri, 36 yıllık avukatlık hayatının 34 yılında, ‘işçi alacaklarının hiçbir garantisinin olmadığını’ anlatarak geçirdiğini söylüyor.
“İşçi alacaklarının teminatı az demiyorum, hiçbir garantisi yok” diyen Özveri, bir patron iflas, konkordato üzere takip yollarından birine maruz kalırsa ve alacakları takibe geçerse, personelin yaşayacaklarını şöyle özetledi:
“Büyük bir olasılıkla bir finans kurumuna ipoteğe verilmiş menkul ve gayrimenkullerin tamamı ipotek altında oluyor. İpotekli alacaklar ayrılıyor, emekçi dokunamıyor.
Finansal kiralama yasasının yani Leasing Kanunu’na tabi olan, patronun leasing yoluyla elde etmiş olduğu menkul ve gayrimenkul alacakları da icra memuru ayırıyor ve 5 yıl boyunca kimse dokunamıyor.
Bu ve buna emsal imtiyazlı alacak dediğimiz, vergi alacağı, SSK alacağı üzere 14 kalem imtiyazlı alacak da patrondan alınıyor, kalırsa personele sıra geliyor.”
İŞÇİ DAVA AÇIP KAZANSA BİLE PATRON KÂRLI ÇIKIYOR
Av. Özveri, bir işyerinde 10 yıl çalışan ve alacakları biriken bir çalışanın, alacak davası açıp kazansa bile en uygun ihtimalle alacaklarında yüzde 50 kesinti yaşandığını şöyle anlattı:
“Bir işyerinde 10 yıl çalıştığınızı düşünün. Hafta tatili, genel tatil, fazla çalışma ve fiyat alacaklarınız var. Patron 10 yıldan beri fazla çalışmalarınızı ödemiyor.
Siz dava açtığınızda, patron vakit aşımı itirazında bulunuyor. Bu itiraz nedeniyle dava tarihinden geriye yanlışsız gidiliyor ve 5 yılı patronun cebinde kalıyor.
Kalan 5 yılın hesabı yapılırken de o devir aldığınız fiyat üzerinden hesap yapılıyor. Enflasyonu düşünün, eridi pula döndü.
Faiz de dava tarihinden işlemeye başlıyor. Öncesine bir kuruş faiz işlemiyor.
Yani bir patron, personele çalışırken ödemesi gereken 100 lirayı hiç ödemediğinde, personel dava açıp kazansa bile patron yüzde 50 daha kârlı.”
FAZLA ÇALIŞTIĞINI ŞAHİTLE İSPATLAMAK ZORUNDA BIRAKILIP, YENİDEN FİYATI KESİLİYOR
Mağduriyetin bununla da bitmediğini anlatan Av. Özveri, birinci etapta yüzde 50’si eriyen emekçi alacaklarının, kalan yüzde 50’sinin kıymetli bir kısmının da nasıl eridiğini şöyle anlattı:
“Yasaya nazaran patron, sizin fazla çalışmalarınızı, işin başlangıç ve bitiş saatlerini gösterip puantaj kayıtları tutmak zorunda. Bu puantaj kayıtlarına nazaran fiyat hesap pusulası, fiyat bordrosu düzenlemesi gerekiyor. Bu evrakta sizin fazla çalışma saatlerinizi ve tüm kesintilerinizi göstermesi lazım.
Ancak bu belgeyi düzenlemiyor. Siz de fazla çalıştığınızı şahitlerle ispat etmek zorunda kalıyorsunuz.
Yargıtay da diyor ki, ‘tanıkla ispat edilmiştir.’ Bu sefer de alacaklarınız, hiçbir yasal desteği olmayan, en az yüzde 30’luk bir indirime tabi tutuluyor. Buna ‘hakkaniyet indirimi’ deniliyor. Yüzde 30’u da bu türlü gitti mi… Kaldı yüzde 20!
Bir de üzerine, patronun utanmadan ‘iş mahkemelerinde daima emekçi lehine kara veriliyor’ diye ağladığını görüyorsunuz. Bu türlü bir patron tipimiz var bizim.”
114 BİN TL ALACAĞINDAN 22 BİN TL ALABİLEN VAR
Öte yandan, emekçi alacak davalarında mağduriyet yaratan bir başka şey de arabulucu etabı.
İşveren, arabulucu kademesinde, emekçinin alacağının yarısını teklif edebiliyor.
İşçi ise, esasen yıllarca sürecek davalarda parasının pul olacağını bildiği için, ekseriyetle bu teklifi kabul ediyor.
Av. Özveri, şahit olduğu kimi davalarda, 30 bin TL alacağı varken 4 bin 500 TL’ye imza atan personel de gördüğünü; 114 bin TL alacağı varken, 22 bin TL’ye imza ceddin da olduğunu söylüyor.
DAVANIN SONUÇLANMASI 6 YILI AŞABİLİYOR
DİSK Lideri İstek Çerkezoğlu ise, iş mahkemelerinde personellik alacakları için açılan davaların lokal mahkemelerde ortalama görülme müddetinin 650 gün civarında olduğunu, bu durumun 5-6 yılı aşabildiğini anlattı.
Bu mahkemelerde verilen kararlara itiraz edilmesi üzerine, bu müddetin 3 yıla yaklaştığını aktaran Çerkezoğlu, “Alacak meblağının 107 bin 90 TL olması halinde ise tarafların Yargıtay’da temyiz hakları bulunuyor. Özetle, bir personellik davasının sonuçlanması 5-6 yılı bulabiliyor” dedi ve mahallî mahkeme kararının üst mahkemeler tarafından bozulması ve tekrar yargılama yapılması halinde bu müddetin daha da uzadığını vurguladı.
‘GECİKME FAİZ ORANI ENFLASYONA ENDEKSLENMELİ’
Kıdem tazminatı ve fiyat alacakları bakımından alacaklara uygulanan faizde, en yüksek banka mevduat faizi oranının yüzde 23-25 aralığında seyrettiğini aktaran Çerkezoğlu, başka kimi alacaklara işleyen faizin ise yüzde 9’a kadar düştüğü bilgisini verdi.
“İş kazasından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat, ihbar tazminatı, yıllık müsaade fiyatı, işe başlatmama tazminatı, sendikal tazminat, ayrımcılık tazminatı vb. alacaklara uygulanan yıllık yasal faiz oranı ise yüzde 9” diyen Çerkezoğlu, şu talepte bulundu:
“Enflasyonun yüzde 100’ü aştığı günümüzde, üstte sunduğumuz tablo karşısında dava açan çalışanların alacaklarının enflasyon karşısında eriyeceği, personellerin mağdur olacağı açık bir gerçek.
Bu nedenle, iş mahkemelerindeki gecikme faiz oranları enflasyona enkslenmeli, çalışanların kayıpları önlenmeli.”
NE YAPILMALI?
Özveri, neler yapılması gerektiğiyle ilgili ise şu tekliflerde bulundu:
* “İcra iflas kanununa, ‘işçi alacakları tüm imtiyazlı alacaklardan ve devlet alacaklarından önceliklidir, birinci sıradadır” hususu eklenmeli.
* ‘İşyeri rastgele bir icra takibiyle karşı karşıya kaldığında, personelin alacaklarını karşılayacak menkul, gayrimenkul mallara kimse dokunamaz’ denilmeli.
* Öbür bir yol da şu olabilir: Ticaret Kanunu’nda ‘gemi alacağı’ diye bir tanım var. Bu o denli bir alacak ki, bir alacak gemi alacağıysa, gemi yerin tabanına batıp denizin tabanında yok olmadığı sürece, devredilse, Ali de alsa Veli de alsa, gemi kimdeyse borçlu da o oluyor.
* ‘Gemi alacağı’ yazan o düzenlemenin yerine ‘işçi alacağı’ yazılırsa sorun çözülür. Bu, ferdi iş hukuku alanı.
* Toplu iş hukukunda ise sendikalaşmanın, toplu kontrat ve grev haklarının önündeki pürüzler kaldırılmalı.”