Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) bu ay siyaset faizini Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın direktifleri doğrultusunda tek haneye yani yüzde 9’a indirdi fakat bu düşük faiz beklendiği üzere piyasalara bir rahatlama getirmedi. Faiz indirimlerinin başladığı Eylül 2021’den bu yana düşeceğine yüzde 19.58’den yüzde 85.51’e yükselen enflasyon Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon sonuçtur” tezini çürütürken, yüzde 9’a inen faize karşın TL mevduat faizi yüzde 25, tüketici kredisi faizi yüzde 30, ticaret kredisi faizi yüzde 18-19 civarında seyrediyor. İş dünyası daima getirilen makro ihtiyati önlemler ve negatif gerçek faiz oranları nedeniyle bankaların kredi vermediklerinden şikayet ederken, bankalar da TCMB’nin getirdiği toplam mevduat içinde TL mevduatın hissesini yüzde 50’nin üstüne çıkaramazlarsa mecburî karşılıklarına uygulanacak kurul oranının yüzde 3’ten yüzde 8’e çıkarılması nedeniyle köşeye sıkışmış durumdalar. Kredi almak isteyen vatandaşlar ise yüzde 30 faizin yanı sıra örneğin konutta 250 bin lira üzere limitlerle karşılaşıyorlar.
‘Politika faizi siyasetçi faizi haline geldi’
Başkent Üniversitesi Memleketler arası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşcu siyaset faizinin artık siyasetçi faizi haline geldiğini belirterek, “Para siyaseti etkisizleştirilmiştir. Siyaset faizi 4 ayda yüzde 14’ten yüzde 9’a indiği halde piyasalar olumlu yahut olumsuz hiçbir reaksiyon vermiyor” dedi. Yüzde 85,51 enflasyon olduğu halde siyaset faizinin yüzde 9’a indirildiği bir ülkede piyasaların reaksiyon vermemesi çok doğal. Siyaset faizi yüzde 9 olduğu halde TL mevduat faizi yüzde 25-26 civarında seyrediyor” dedi. Babuşcu TCMB’nin son getirdiği TL mevduat yaptırımı nedeniyle bankaların döviz mevduatında faiz oranını düşürmeye başladıklarını belirterek, “Bankacılar, bu düzenleme nedeniyle dövizin yastık altına kayacağını düşünüyorlar” diye konuştu.
İktidarın iktisat siyasetlerinin sürdürülebilir olmadığını belirten Babuşçu, şunları söyledi:
“İktidar yeni bir iktisat modeli denediklerini söylüyor. Şayet dışardan para girişini sağlayabilirlerse seçime kadar yani 7 aylık süreçte bu modeli devam ettirebilirler. Bu 7 aylık süreçte Türkiye’nin her ay 10 milyar doları kuru sabit tutabilmek için piyasaya sürmesi gerekecek. Bunu sağlayabilirlerse bu modeli devam ettireceklerdir. Lakin sağlayamazlarsa döviz kurunda yahut faizlerde önemli bir sıçrama olacaktır.”
‘Ekonomi idaresi faiz konusunda algı oluşturmaya çalışıyor’
Finansal danışman ve DEVA Partisi Genel Merkez İdare Şurası Üyesi Ömer Rıfat Gencal da iktisat idaresinin siyaset faizini indirerek faizlerin düşeceği ve faiz masraflarının azalacağı konusunda bir algı oluşturmaya çalıştığını belirterek, “Günümüz siyasetinin en çok kullanılan tekniği olan ‘hakikatin önemsizleştirilmesi’ konusunda muvaffakiyet elde etmeye çalışan iktisat idaresi maalesef gerçeklerin er yahut geç bir gün ortaya çıkma üzere berbat bir huyu olduğunu atlıyor. Üstelik bu gerçekler ortaya çıkmak için de o kadar uzun mühlet beklemiyorlar” dedi. Gencal’ın bildirileri şöyle:
Kaynak: TCMB
- Grafikte ticari kredi faizlerinin yüzde 30’lu düzeylerden yüzde 16.5’li düzeylere düştüğünü ve Sayın Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin söylediği üzere tek haneye gittiğini düşünebilirsiniz.
- Ama gerçek ve rasyonellik onu göstermemektedir. Enflasyonun resmi sayılarda yüzde 85 olduğu lakin hakikatte yüzde 120’lerin üzerinde bir hayat pahalılığı yaşandığı gün üzere ortadayken, tasarruf sahibi yüzde 15’li faiz oranlarından TL mevduat yapmaya hiç niyetli değilken, TCMB’nin döviz mevduatları için bankalara uygulamak üzere çıkarttığı düzenlemeden kaçabilmek için bankaların TL mevduatlara yüzde 25-30’lu faizler vererek TL tasarruflarını kısa müddette olsa cazip kılmak istediği son derece açıktır.
- Özel sermayeli bankalar kâr gayesi ile kurulmuş işletmelerdir. Stratejik olarak birkaç bankanın muhakkak bir müddet büyüme gayesi yahut likidite şartlarını sağlamak için tahminen aksi fiyatlama yaparak mevduata kredilerin üzerinde bir faiz vermesi kelam konusu olabilir lakin bu grafikte görüldüğü üzere tüm bankacılık sisteminin bu türlü bir aykırı spread ile fiyatlama yaparak ziyan etmesi kelam konusu değildir.
- Ticari kredi faizlerinin düşüş nedeni TCMB’nin yaptığı düzenlemeler sebebiyledir. Bu düzenleme bankalara TCMB’nin referans oranının 1.4 katı üzerinde faizle kredi vermeleri durumunda yüzde 20, 1.8 katı üzerinde faizle kredi vermeleri durumunda yüzde 90 uzun vadeli (5-10 yıl) devlet tahvili alma mecburiliği getirmektedir.
- Ekonomideki belirsizliklerin ve makro ekonomik büyüklüklerdeki kötüleşmenin bu kadar ağır olduğu ve dengesizlikler nedeniyle her an faizlerin yahut kur düzeyinin denetimden çıkmasının büyük ihtimal dahilinde olduğu bu ortamda, bankalar da kredileri 3 aydan daha uzun vadede verememektedirler. Verilen kredilerin faizleri TCMB’nin sınırlamalarına uygun üzere görünmekle bir arada art planda mevcut maliyetlerini karşılama ve bu riskleri de hesabı katarak kârlılık sağlayacak uygulamalarla verilen kredilerin faizlerini üst çekecek yollar bulmaktadırlar.
‘Toplumun tüm bölümü bu yıkımdan nasibini alır’
- Bu uygulamaların birinci başladığı devirlerde, “Her işlev manipüle edilebilir” kelamını haklı çıkarırcasına, bu kredi uygulamalarında da bankalar epey yaratıcı eserlerle kredi faizlerini artırmayı başardılar. Bunun yanında TCMB yapılan her uygulamayı engellemek ismine yeni düzenlemelere giderek bu yolları kapatmayı denedi. Ama yeni bir yol tekrar bulundu ve bulunmaya da devam ediyor.
- Piyasanın ve iktisadın istikrarlarını akıl ve bilimin gösterdiği yol dışında zorlama uygulamalarla devam ettirmeye çalıştığınız, her geçen gün istikrarları daha da bozduğunuzun şuurunda olmanız gerekir. Zira istikrar noktasından uzaklaşıldığı her an fiyatların yanlışsız olup olmadığı konusunda başında soru işareti olan şahısların sayısı artmaya ve piyasaya kaynak arzı sunmaktan geri çekilmeye başlarlar.
Sonuç olarak, istikrar noktasına ulaşılması büyük bir yıkım ile kelam konusu olur ve toplumun tüm kısımları bu yıkımdan nasibini alır.
‘Bankalar daha düşük maliyetle para toplayacak ama…’
Bankacılık uzmanı Erol Taşdelen de siyaset faizinin yüzde 9’a indirilmesinin bankaların daha düşük maliyetle para toplayacakları manasına geldiğine dikkat çekerek, “Tasarruf mevduatlarının üçte biri kur muhafazalı mevduatta (KKM). Gösterge faiz yüzde 9’a niyet, KKM’de azamî faiz de yüzde 12’ye düştü. Bu mevduat tarafında bankalar daha düşük maliyetle para toplayacak manasına gelir. Mevduat tarafında KKM’ye ses çıkarmayan bankalar ‘Bu yüzde 85,51 enflasyon ile yüzde 12’den para topluyoruz’ demezken devlet düşük faiz ile kredi vereceksin deyince koro halinde özgür piyasa iktisadını hatırlatmaya başladılar. Her kesim kendi açısından yaklaşıyor olaylara” dedi.
‘CEO’ların uykuları kaçıyor’
Politika faizinin düşürülmesi tahvil fiyatlarını da etkileyeceği için devlet borçlanma faiz oranının da düşeceğini vurgulayan Taşdelen, “Bankalar eski yüksek faizle aldıkları tahvilleri şimdilik yüksek kâr yazıyor ancak 2 gün sonra rüzgar bilakis dönüp faizler arttığında yüzde 10’lardan aldıkları tahviller bankalara önemli ziyan yazacak. Bankalar bunu gördükleri için CEO’ların uykuları kaçıyor” diye konuştu.
‘Sadece faizle kredi kullanımı mümkün değil’
Taşdelen, siyaset faizinin piyasalarda pek karşılığının kalmadığına dikkat çekerek, şunları söyledi:
“Eskisi kadar da merak edilmiyor dikkat ederseniz. Piyasanın hissetmesi için banka faizlerine yansıması lazım. Merkez Bankası karşılıklar ile oynayarak banka ticari kredi faizlerini yüzde 22’lere çekmişti. Buna karşılık bankalar da karşılığında yatıracakları mevduat için kredilerin yüzde 25’lik kısmını bloke etmeye başladı. Bu uygulama medyaya yansıyınca TCMB bankaları uyardı; 3-4 banka dışında bunda ısrar eden kalmadı ancak bu sefer de limit tahsis fiyatı, sigorta ve masrafsızlık paketi üzere komite maliyetleri ile müşterilerin karşısına çıkmaya başladı bankalar. Bir firmanın kaç tane dış ticaret paketi olur bir bankada. Örneğin bir kamu iştirak bankası her ticari kredi için dış ticaret paketi kesmeye başladı. Şu an piyasada kamu bankaları dahil kurul ödemeden yalnızca faiz ile kredi kullanımı mümkün değil. Üstelik siyaset faizinin iki katı faiz uygulanıyor. TCMB’nin bu haksız kurul ve paketlerin önüne geçmesi gerekiyor. Faiz maliyetinin yarısı kadar komite alan bankalar var. Firma açısından maliyete bakmak lazım ismi faiz olmuş, kâr hissesi olmuş, komite fiyat olmuş, sonuçta hepsi finansal masraf firma için. BDDK murakıplarının ve TCMB müfettişlerinin bu bahisleri raporlamaları düzgün olur. TCMB bankalardan kurul gelirleri raporlarını da istemeye başladı lakin bunun içinde örneğin sigorta ve dış ticaret paketi, masrafsızlık paketi satışları üzere bilgileri bankalar bildirmiyor; halbuki bunlar da firmalar için krediye bağlı maliyet sonuçta. Üzerine bir de ihracat taahhüdü isteniyor. TL kredi için ihracat taahhüttü mü olur? Oluyor işte! Firmanın ihracatı yok ise ticari kullanma bahtı bu ortamda çok güç. İhracat yapması da yetmiyor net ihracatçı olması gerekiyor. Şu an banka kredi piyasasında tam bir kaos var. Bankaların kredi vermek isteyip de veremediği firmalar var mesela. Neymiş döviz varlıkları varmış firmanın. Firmanın akreditif ödemesi var ise dövizini bugünden ayarlaması nerede ise kabahat oldu. Bankaları firmalara karşı daha basiretli olmaya davet ediyorum. TCMB karşılıklar yaptırımını gevşetsin, bankalar da makul seviyede maliyetler ile kredi versin. Çünkü mevcut durum sürdürülebilir değil.”