Emeklilikte Yaşa Takılanlar’a (EYT) ait yasa teklifinin gelecek hafta Meclis’e sunulması bekleniyor.
2 milyon 250 bin bireye emekli aylığı bağlanacak. Prim ve müddet açısından eksiği olanlar da tamamlayarak sisteme dahil olacak.
Başvuru öncesi, yanlışlı işe giriş tarihi, primlerin düzeltilmesi, eksik günlerin tamamlanması, yanlış meslek kodların denetim edilmesi ehemmiyet taşıyor.
Çalışılan yıllar, çalışma mühletleri emekli aylığı üzerinde tesirli olacak. Kırkın üzerinde iş kolunda geçerli olan yıpranma hissesi (fiili hizmet müddeti zammı), her bir çalışan için özel olarak oluşturulan meslek kodları da erken emeklilik kapısı açıyor.
Yıpranma hakkı olan bir meslek sınıflandırmasındaki meslek kodunun gerçek girilmesi gerekiyor. Yasa gereği tehlikeli ve ağır işte çalışanlara yıpranma hakkı veriliyor. Ağır bir meslekte çalışanların yıpranma hissesi ile erken emeklilikleri mümkün olabiliyor.
Sabah Gazetesi’nden Hazal Ateş’in haberine nazaran, EYT konusunda merak edilen kimi kritik soruların cevapları şöyle:
-Fiili hizmet mühleti artırımının sigorta girişini öne çekme, emekli aylığını artırmada bir tesiri olur mu?
Yıpranma hissesi fiili hizmetten sayılıyor. Bu kapsamda olan mesleklerde her yıla 90 gün ek fiili hizmet artışı eklenmesi durumunda bir yıl çalışan 15 ay çalışmış kabul ediliyor. Olağanda emeklilikte temel olan 360 gün sayısına fiili hizmet artışıyla birlikte her yıl 60-180 gün ortasında farklı oranlarda prim sayısı ekleniyor. Yıpranma hakkından 45’e yakın iş kolu faydalanabiliyor. Yıpranmaya tabi çalışması olup işe girişi geri çekilebilecek olan şahıslar EYT kapsamına girebilir. Örneğin, basın dalında 212’li olarak 2000 öncesi çalışması olan bir kişi 8 Eylül tarihini bir ayla kaçırıyor. Bu durumda 2000 yılı öncesinde fiili hizmet artırımıyla çalıştıysa yıpranma mühleti başlangıcı geriye çekilebilir. Yaklaşık 1 ay geriye çekeceği için EYT’den yararlanabilir.
-Hatalı kodu nasıl düzeltebiliriz?
Sigortalı işe giriş ekranında bulunan güncelleme butonu kullanılarak kusurlu kod yerine gerçek meslek kodu seçilerek güncelleme yapılabilir. Düzeltme yapıldıktan sonra, muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde hakikat meslek kodunun yer alması gerekiyor.
-1999’dan evvel hizmette bulunan kamu çalışanının yıpranma hissesi emeklilik yaşından düşürülür mü?
8 Eylül 1999’dan evvel hizmette bulunan bir kamu çalışanın yıpranma hissesinin tamamı emeklilik mühletinden düşüyor. Bu tarihten evvel başlayan memurun yıpranma hissesinin yarısı da emeklilik yaşından indiriliyor. Yıpranma hissesi hem emekli aylığını hem de ikramiyeleri olumlu tarafta etkiliyor. Emekçilerde de yıpranma hissesi ise eklenen prim gün sayısının yarısı kadar doldurulması gerekli olan yaştan düşürülür. Emekçinin yıpranma hissesi kapsamında olan işlerde asgarî 3600 gün çalışmış olması gerekiyor.
-Çalışanın öteki bir meslek koduyla bildirimi hak kaybına yol açar mı?
Çalışan gerçek prime temel çıkarı, fiyatı brütü üzerinden kuruma bildiriliyorsa olağanda bir hak kaybına yol açmaz. Fakat, fiili hizmet mühleti artırımı (yıpranma payı) verilen işlerde çalışanlar için hak kaybına yol açar. Zira bu işlerde çalışan kişi gerçek fiyatı üzerinden kuruma bildirilse dahi fiili hizmet mühleti artırımından yararlanacak meslek kodlarından bildirilmeyenler yıpranma hissesinden yararlanamaz.
-EYT başvurusu için bir takvim aralığı olacak mı, yasa çıktıktan sonra borçlanma kapısı açık mı?
Yasayla 8 Eylül 1999 ve öncesinde birinci kere sigortalı olan bireyler için gerekli olup yeni şartların sağlandığı tarihte emekli aylığı müracaatında bulunulabilecek. Bu kaidelerin yasa çıkar çıkmaz sağlanması mecburî değil. Bu şartlara ne vakit sahip olunursa çalışanlar o vakit EYT’den yararlanabilecek. Örneğin primi eksikse yasa çıktıktan sonra borçlanmaya gidilerek buradaki eksik kapatılarak başvurulabilir.
-İlk kez sigortalı olunan tarihi borçlanma dışında nasıl öne çekebilirim?
Bu hususta borçlanma, ihya ve hizmet tespit davası olmak üzere üç seçenek kelam konusu. Toptan ödeme ile primlerini SGK’dan alan yahut Bağ-Kur borcunu ödemediği için silinen hizmetleri olan şahısların bu primleri geri ödeyerek hizmetlerini canlandırarak maddeden yararlanması mümkün. Hizmet tespit davası da sigortasız çalıştırılan bireyler için dava yoluyla bu çalışmaların tespitini, girişin öne çekilmesini sağlayacak.
-Memur olarak çalıştığım periyotta kazandığım yıpranma hissesi hizmet müddetine eklenir mi?
Memurluktan sonra 1260 gün SSK’lı olarak çalışan emekli olurken kamuda kazanılan yıpranma hissesini hizmet müddetine ekletebilir lakin emeklilik yaşından düşülmez. Farklı sigortalılık statüsünde ödenen primler birleştirilerek toplam hizmet mühleti üzerinden emekli olunabilir.
-Sosyal Güvenlik Kurumu meslek kodu primi, emeklilik mühletini etkiliyor mu?
Sigortalı işe giriş, ayrılış bildirgesi, aylık prim ve hizmet evrakı düzenlenirken çalışanın meslek kodunun yanlış, eksik, yanlışlı girilmesi toplumsal güvenlikte hak kaybına yol açar. Birtakım meslekler ruhsal zorluklar, fiziki tartılarıyla başkalarından ayrılıyor. Bu mesleklerde çalışanların yıpranmaya bağlı olarak emeklilik müddeti de kısa oluyor.
Eğer çalışılan iş SGK’ya nazaran yıpranma hakkı olan bir meslek grubundaysa daha kısa müddette emekli olabiliyor. Kodun yanlış bildirimi emekliliği geciktirir. Kamuda belirlenen çerçeveye nazaran yıpratıcı işlerde çalışan kamu ve personellere “yıpranma payı” ismi altında nakit yardımı da yapılıyor.