Becky Ferreira
İçinde yaşadığımız cihan, gaz ve milyarlarca ışık yılını kapsarken şu ana dek ne olduğu açıklanamayan gizemli bir unsur olan karanlık unsurdan meydana gelen geniş bir filamentler (ipliksi yapı) ağı olan ‘kozmik ağ’ ile birbirine bağlıdır.
Şimdi ise, bilim insanları bu filamentler boyunca daha evvel hiç görülmemiş kalıplarda hizalanmış haldeki galaksileri tespit ettiler; yayınlanan yeni araştırma, kozmosun büyük ölçekli mimari yapısı içinde yer alan galaksilerin evrimine ışık tutan bir keşif niteliğinde. Araştırma, kozmik ağın uzay-zaman içinde yer alan galaksilerin evrimi üzerindeki tesirini gözler önüne seren ve günden güne artan bir ispat kümesine katkı sağlıyor.
EVRENİN ÖRÜMCEK AĞI
Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde astronom olan Stefania Barsanti’nin öncülüğünde çalışan araştırmacılar, Avustralya’da şurası Siding Spring Gözlemevi’nde sürdürülen SAMI Galaksi Araştırması dahilinde gözlemlenen yüzlerce galaksiyi inceledi. Kraliyet Astronomi Derneği’nin Aylık Bülten’inde yayınlanan yeni bir araştırmada aktarıldığı kadarıyla, takım, bir galaksinin (balon gibisi global bir yapıdaki) merkezi çıkıntısının kütlesinin, kozmik ağ içindeki yönelimiyle kontaklı olduğu ve galaksilerin meydana geldiği “hale” yapıları içeren “galaksi oluşumuna dair bir hafızayı” ortaya çıkardığını duyurdu.
Barsanti ve meslektaşları, yayınladıkları makalede, “Galaksilerin kozmik ağ içerisinde açısal momentumlarını nasıl kazandıkları, galaksi oluşumunu ve evrimini manaya noktasında büyük kıymet taşıyan bir unsur” diyor: “Galaksiler Evren’de rastlantısal biçimde dağılmadıkları ve sistemli filamentler ve duvarlar boyunca konumlandıkları için, özelliklerinin mesken sahibi halelerinden ve bu halelerin gelişim gösteren kozmik ağdaki şimdiki pozisyonundan ve geçmişinden etkilenmesi beklenir.”
Daha evvelki araştırmalar, bir galaksinin kozmik ağ içerisinde bulunduğu pozisyonun kimyasal içeriği üzerinde tesirler yarattığını ve galaksilerin, başka pek çok akıl almaz keşiflerin yanında, kozmik filamentlerin dönüşünü izlemek hedefiyle kullanılabileceğini gözler önüne sermişti.
OLUŞUMU ETKİLEYEN GÖRÜNMEZ ETKEN
Bu esnada Barsanti ve meslektaşları, bir galaksinin merkez çıkıntısının kütlesi ile filamentle hizalanması ortasındaki beklenen bir münasebet üzerinde çalıştılar. Yaptıkları simülasyonlar, daha büyük çıkıntılara sahip galaksilerin, içinde gömülü oldukları filamente dik olan eksenler üzerinde dönme eğiliminde olduklarını, daha küçük çıkıntılar barındıran galaksilerin ise ağa paralel döndüğünü, buna rağmen şimdiye kadar hiç kimsenin gerçek uzaydaki bu eğilimi fark etmediğini ortaya koyuyor.
Araştırmacılar makalelerinde, “Ortaya çıkan ilgi alımlı bir soru, çıkıntıların özellikleri ile gözlemlerdeki dönüş–filament hizalanma eğilimleri ortasında bir bağıntı tespit edip edemeyeceğimiz” diyorlar.
“Galaksilerin, çıkıntıların ve disklerin dönüş eksenlerini tanımlamak için SAMI Galaksi Araştırması’ndan ve kozmik ağı yine yapılandırma maksadını taşıyan derin ve son derece eksiksiz (Galaksi ve Kütle Birleşimi) GAMA araştırmasının spektroskopik çalışmalarından faydalanıyoruz” diye devam ediyorlar: “Bu tahliller galaksilerin, çıkıntıların ve disklerin oluşum düzeneklerine ışık tutmaya yardım edecek.”
Gözlemler, büyük bir çıkıntıya sahip olan galaksilerin kozmik filamente kıyasla dik bir eksende dönme eğilimi gösterdiğini, daha küçük çıkıntılara sahip galaksilerin ağa paralel döndüğünü ortaya koyarak simülasyonlarla uyumlu bir görünüm sergiledi. Bu model, galaksilerin oluşabileceği farklı yollara bağlanabilir. Düşük kütleye sahip galaksiler temelde filamentten akan gazlardan bir ortaya gelirler; bu nedenle daha büyük olan kozmik yapı ile tıpkı hizada konumlanırlar. Buna karşılık, yüksek kütleye sahip galaksiler, büyük ihtimalle, bir ortaya gelme sürecinde dik bir yönelim gösteren galaksiler ortasındaki çarpışmaların eserleri olabilir.
DAHA FAZLA ARAŞTIRMAYA MUHTAÇLIK VAR
Ekip, makalelerinde, “Galaksi dönüş–filament hizalanmaları ile çıkıntının büyümesi ortasında gözlemsel bir temas keşfettik” diyor. “Bu irtibat, galaksi oluşum simülasyonlarında görüldüğü üzere, dönme ve çıkıntı oluşumuna neden olabilecek birleşmelerle izah edilebilir.”
Araştırma, kozmik ağ ile ona dolanık haldeki galaksiler ortasında var olan ilişkiye dair öteki bir çarpıcı bakış sunuyor. Buna emsal detayların gözlemsel bağlamda saptanması çok güç olabilir; yeniden de SAMI Gökada Araştırması üzere integral alan spektroskopisi (IFS) projeleri, bu detayları git gide daha fazla gözler önüne seriyor. Bu doğrultuda, Barsanti’nin grubu, on binlerce galaksiyi gözlemleyebilecek olan Hector Galaksi Araştırması üzere yeni jenerasyon IFS çalışmalarını sabırsızlıkla bekliyor.
Barsanti ve meslektaşları, “En yakın kozmik filamente nazaran dönüş hizalamasını değiştirmeyle bağlantılı süreçlere dair ek ipuçları, çıkıntılar ve diskler üzere galaksi bileşenlerinin başka dönüş–filament hizalanmaları incelenerek keşfedilebilir” diyor.
“Analizlerde kullanılan görece az sayıdaki galaksi ve sonuçların istatistiksel değerinin zayıf olması sebebiyle, simülasyonlarla ahenk sergileyen dengeli bir görünüm sunsalar da, şimdilik yalnızca galaksi oluşum senaryoları bağlamında düşündürücü ipuçlarına ulaşabiliyoruz” sonucuna varıyorlar: “Hector araştırması üzere yakında başlayacak olan IFS galaksi araştırmaları, galaksilerin, çıkıntıların ve disklerin oluşumunun yolunu açan fizikî sistemlerle ilgili dönüş–filament hizalanmalarından daha güçlü sonuçlar çıkarmanın yanı sıra galaksi dönüşlerini belirlemede mahallî ve global ortamların rollerini sınırlayabilecektir.”
Yazının yepyenisi vice.com sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)