Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi, eski İktisat Bakanlarından Prof. Dr. Işın Çelebi, Türkiye’de geçen yıl eylülde başlayan iktisat mantığına karşıt kararlarla gelir dağılımının bozulduğunu, nüfusun 4- 5 milyonluk kısmının karı artarken 80 milyonun zahmet içinde yaşadığını söyledi. Çelebi, “Dünyada içe kapanılan yeni bir tertibe geçiliyor. Türkiye döviz talebini baskılayan değil artıran siyasetlere bir an evvel yönelmeli. Birinci yapılacak iş ise verilen kelamlara inancın sağlanması. Bütün bunlar yapılırsa Türkiye iktisadı uyguna gidebilecek potansiyele sahiptir” dedi.
– Türkiye iktisadı problemli bir süreçten geçiyor. Yüksek enflasyon sarmalına girmiş durumdayız. Bu noktaya nasıl gelindi?
Ekonomide 1 Eylül 2021’den sonra iktisat siyaseti mantığına zıt işler yapma anlayışı ve ısrarı nedeniyle bozulma hızlandı. Zati yüksek olan enflasyon yüzde 30’lardan yüzde 50’lerin üzerine çıktı. Yurtiçinde uygulanan yanlış bütçe siyaseti gelir-gider istikrarını darmaduman etti. Öncelikli olmayan projelerin maliyetlerindeki büyük artışlar kaynakların haksız dağılımına, hasebiyle gelir dağılımının süratle altüst olmasına neden oldu. Dolar kuru Haziran 2021’de 8.5 TL iken bu yıl haziran ayında yüzde 98 artarak 17.3 TL’ye çıktı. Yıllık kur artış oranları Güney Afrika’da yüzde 18, Brezilya’da yüzde 4, Arjantin’de yüzde 33 oldu. Türkiye’de yüzde 98. Döviz kuru açısından Türkiye negatif ayrışıyor. Halbuki, döviz arzının artışı enflasyonun aşağı çekilmesinde çok olumlu rol oynuyor.
– Hükümet her seferinde altı ay sonra enflasyon düşecek diyor. Adım atılmıyor…
Gerçek enflasyonun düşeceği ve hayat pahalılığının azalacağı ortam, üretim-verimlilik artışının olduğu ve kur artışının dengelendiği bir süreçte gerçekleşebilir. Hayat standartlarının, satın alma gücünün arttığı bir ortamda yükselebilir. Aksi takdirde matematiksel hesaplama taktikleri, sayıların eğilip bükülmesiyle gerçekler değişmez. Son 24 ayda enflasyonun düşeceği sekiz tarih verildi ve ne yazık ki düşme gerçekleşmedi.
ORTA SINIF ERİDİ
– Enflasyon başta olmak üzere açıklanan sayılara kimse inanmıyor. Kurumlara inanç kalmadı. Gelir dağılımı büsbütün bozuldu. Minimum fiyat neredeyse genel fiyat oldu. Bu dengesizlik nasıl düzelir?
Ne yazık ki belirsizlik ve güvensizlik ortamının yükselmesi ile beklentiler negatife dönüştü. Hayat pahalılığı yüzde 78’in üstüne çıktı. Sayılara ve söylenenlere inanç kalmadı.
Enflasyon ile birlikte gelir dağılımı çok bozuldu. Üst gelir kümeleri, durumlarını korurken alt gelir kümelerinin satın alma gücü çok düştü. Orta sınıf eridi. Meğer, orta sınıfın güçlü olması bir toplumun sıhhati için çok çok değerli. Esnaf, hür meslek sahipleri, küçük ve orta ölçekli endüstriciler büyük sorun içindeler. Alt gelir kümelerinin, gençlerin, bayanların ve emeklilerin yaşama standartları, hayat pahalılığı nedeniyle çok geriledi. 85 milyon nüfusun 4- 5 milyonluk kısmının karı artarken, 80 milyon kasvet içinde yaşıyor.
– Şapkadan tavşan çıkarma oyunu olarak yorumladığınız bu yeni Türkiye modelinin sonu nasıl gelir?
“Şapkadan Tavşan Çıkarma Modeli’ ile kastettiğim bilimsel gerçekliklerin dışında hareket edilmesi. Her ay enflasyonun düşeceği söylenmesine karşın artarak devam ediyor. Hayat pahalılığı yükselerek sürüyor. Kelamlara ve sayılara inanç kalmadı. Örneğin Türkiye’de 9 milyon emekli var. 65 yaş üstü emekliler taban fiyatın altında maaş alıyorlar. Bu insanlara durmadan enflasyon düşecek, hayat pahalılığı azalacak denilerek fiyatları en az ömür seviyesi olan minimum fiyatın altında tutuluyor.
DÖVİZ YARARI ARTMALI
– Türkiye bu krizden nasıl çıkabilir? Neler yapılması lazım?
Öncelikle sayılar doğruyu gösterecek. Gerçekler ortaya konacak, bütçe disiplini sağlanacak. Dövize talebi baskılayan siyasetler yerine döviz kazandırıcı süreçlere muhtaçlığımız var. Türkiye’nin milletlerarası rekabette daha güçlü olması, dışa açık büyüme ve yabancı sermaye girişi yoluyla sağlanacak. Bunun tahlili öncelikle üretimi ve verimliliği artırmaktan geçiyor. Türkiye’nin memleketler arası rekabet gücünün artırılması kural. Bütün bunlar yapılırsa Türkiye iktisadı düzgüne gidebilecek potansiyele sahiptir.
– Dünyada da çok kıymetli düşünceler kelam konusu. Türkiye’yi bekleyen tehlikeler neler?
Dünyada pandemi süreci sonrası likidite genişlemesinin yarattığı ortam ABD ve Avrupa Birliği’nde (AB) enflasyonun yükselmesine neden oldu. Bu süreç tüm dünyayı negatif etkiledi. Gelir dağılımı bozuldu. Nisan 2022’den bu yana bir resesyon ve sakinlik sürecine girildi. Teknoloji şirketleri paha kaybetmeye başladı. Bu durumun tesirlerini 6-18 ay içinde daha net hissedilecektir. Dünyada yeni bir sisteme geçiliyor. İçe kapanma periyodu. Ayrıyeten besin arz ve güç arz güvenliği sorunu ortaya çıktı. Petrol- doğalgaz fiyatları süratle artarken buğday tedariği önemli sorun oldu. Bu süreç, Türkiye’deki enflasyonu ek olarak yüzde 20-25 üst çekti. Bugün geldiğimiz enflasyon seviyesi yüzde 78, üretici fiyat endeksi yüzde 138 civarında. Yeni bir açılım ve yeni bir öyküye muhtaçlığımız var. AB tam üyelik yolunda yürümeliyiz. AB de sorumluluklarını yerine getirmeli.