Dünyaca ünlü ressamlar Leonardo da Vinci, John Constable, Picasso, Vincent Van Gogh ve Claude Monet de etraf örgütlerinden nasibini aldı. Birinci sefer geçtiğimiz Mayıs ayında iki etraf aktivistinin 16. yüzyıldan kalan ve kurşun geçirmez camla korunan Leonardo da Vinci’nin “Mona Lisa” tablosuna pasta fırlatmasıyla başlayan sanat yapıtlarına yönelik akınlar devam ediyor. Etraf ve iklim aktivistlerinin “İnsanlığın ortak mirasını korumak için gösterdiğimiz ihtimamı gezegenimizin korunması için de gösteriyor muyuz?” argüman ile düzenlediği akınlar ekim ayına gelindiğinde ise dozunu düzgünce artırdı. “The Hay Wain”, “Kore’de Katliam” “Ayçiçekleri”nin akabinde aktivistlerin son maksadı Claude Monet’in 2019’da 110 milyon dolara satılan “Tahıl Yığını” isimli tablosu oldu.
İklim krizinin eşiğinde bir dünyada yaşadığımızı ve birlikte tabiat için bir şeyler yapmamız gerektiği konusunda hemfikiriz. Fakat mevzuya dikkat çekmek için seçilen formüller, başta müzeler ve sanatkarlar olmak üzere pek çok kişiyi huzursuz ediyor. Biz de sanatkarlara “Sizin yapıtlarınıza bu türlü bir hücum olsa ne düşünürsünüz?” diye sorduk. Sanatkarların kimi bu tıp aksiyonları kabul edilemez bulurken kimisi “Neden olmasın?” diyor. Kelam artık sanatkarlarda:
SALDIRIYI YAPITIMA HAKARET GÖRMEM
Ben aktivistlerin, çevreci bir anlayışla harekete kalkışmalarını ve savundukları şeyi gerçek buluyorum. Alışılmış ki doğayı korumak, daha az tüketmek ve bu bahiste hassas olmak gerekiyor. İklim krizinin eşiğinde olduğumuz bugünlerde büyük bir duyarsızlıkla karşı karşıyayız. Herkes şikâyet ediyor lakin kayda paha bir adım atılmıyor. Zira büyük ve kapital güçler bu durumu değiştirmek istemiyor. Burada vatandaşların ve aktivistlerin yapabilecekleri şeyler de hudutlu.
Benim yapıtıma bu türlü bir hareket yapılsa, patates püresi yahut domates sosu fırlatılsa sanıyorum çok büyük bir reaksiyon vermem. Bir elime bezi alır ve temizlemeye başlarım. Bu durumu kendime yahut yapıtıma bir hakaret olarak görmem. Bilinen ve tanınan bir ressam olduğum sebebiyle bu türlü bir aksiyon için seçilmiş olduğumu düşünürüm. Dikkat çekmek maksadıyla yapılmış olabileceğini anlarım. Bu hareketler sanat yapıtını imha noktasına gelmemiş ise bir noktaya kadar anlaşılabilir.
Monet2in yapıtı metalaştırıldı
Kaldı ki günümüzde kimi yapıtlara çok biçimde kıymetler biçiliyor. Sanat yapıtı olmaktan çıkarılarak metalaştırılıyor. Yüksek fiyatlarla satılıp alınan metalar olarak kapitalist bir çarkın dişlilerinden biri oluyor. Claude Monet’nin 110 milyon dolara satılan “Tahıl Yığını” tablosu buna bir örnek olabilir. Demek ki bu reaksiyonlar de yerini bulmuş ki bu kadar ses getiriyor.
Saldırıların sebebi kültürel yoksunluk
Çağımızın yoğunluklu olarak gündeme getirdiği ve tartışmalı hususlardan biri bu. Çok seçenekli düşünememenin ve sıkışmanın getirdiği bir sonuç olduğunu düşünüyorum. Onun için bu çeşit aksiyonları şaşırtan biçimde mazur gören görüşler de var. Tabiata sahip çıkmak bizim vazifemiz, tabiat olmadan olmaz. Esasen başımıza gelenlerin çabucak hemen hepsi tabiatla olan alakamızın daha sanayiye dönüşmesiyle şekillendi. Biz aslında doğayı yönetebilirsek insan için daha hoş bir gelecek olduğunu düşünüyorduk. Lakin bunun istikrarını kaçırdık ve yok etmeye yöneldik. Bu durum karşısında öncelikli olarak söyleyebileceğim şu: Bir güzel için öteki iyiyi kullanmamak gerekiyor, hele ki onun tabiatına ters olarak hiç kullanmamak gerekiyor.
Bu aksiyoncular hastalıklı kimlikler
Bu üslup aksiyonların nedenlerinden bir tanesi, hastalıklı kimliklerdir. Bu kimlikler her koşul altında dikkat çekmek isterler. Ancak ben tabiata dikkat çekmek için sanat yapıtına saldırmayı öbür bir manada “tahripçilik” olarak isimlendiriyorum. Bu hareketin sebebi tabiat bile olsa hiçbir insani ve müspet bir yanı yoktur. Ben hareketin gerisinde kültürel derinlikten mahrumluk görüyorum, tek boyutluluk görüyorum. O teklik esasen bizi, çoğulcu toplumdan ve derinlikli bir kültürden yoksun ediyor diye düşünüyorum. Buradaki husus, patates püresi yahut pasta olabilir, ayrım yapmak gereksiz. Eninde sonunda sanat yapıtı tabiatı ve derinliği dışında bir grup davranışlarla rahatsız ediliyor. Üstelik bunu da müzede yapıyorlar. Sağlıklı bir bünyenin bu çeşit pahalara daha hassasiyetle yaklaşması gerekir. Dikkat çekmek çağımızın hastalığı. Bu örgütlerin kullandığı prosedür biraz daha anarşistçe bir prosedürdür. Bunun nesnesi de öznesi de sanat yapıtı olmamalıdır. Bu problem yapıtların güvenlik probleminden çok kültürel bir sorun. Sanattan yeteri kadar sevgi ve barış çıkaramayan insanların cehaletinden kaynaklanan bir durum. Onun için bence öncelikli olarak sorgulanması gereken “Niçin sanat yapıtının olduğu bir yerde bu türlü bir davranışta bulunulur?” sorusudur. Sonra güvenlik aşma sorunu tabi ki tartışılacaktır. Fakat her şeyi büyük güvenlik tedbirleriyle de koruyamayız. Keşke dünya o denli bir hale gelse ki sanat yapıtları hayatımızın ayrılmaz bir bütünü olsa.
Onların da yaptıkları aslında bir sanat
Söyleyecek fazla bir şey yok. Bütün bu yapılanlar aslına bakarsanız sanatın bir modülünü oluşturuyor. Bana nazaran bu performansı yapanlar da sanat yapıyorlar ve bu sanatı yeniden bir sanat yapıtı üzerinden yapmaları da hoş. Tabloları neye nazaran belirlediklerini bilemiyorum. Ancak şuurlu tercih ediyorlarsa bu da çok âlâ. Üstelik yapıta ziyan vermeyecek unsurlar kullanmaları kıymetli. Hedef yapıta ziyan vermek ise elbette durum farklı olurdu. Bu aktivistler, “İnsanlığın ortak mirasını korumak için gösterdiğimiz itinası gezegenimizin korunması için de gösteriyor muyuz?” sorusu ile yola çıkıyor ve yapıtlara ziyan vermeyecek hususlarla bu işi yapıyor. Bu manada iklim gayretine karşı en dikkat cazibeli hareketlerden birine imza attılar. Bu şekil hareketlerle mutlaka yapıtın de yaşadığını ve daha gür bir sesle bir şeyler söylemeye devam ettiğini düşünüyorum. Bana nazaran hiçbir sanat yapıtı bitmemiştir. Evet, birtakım egosu güçlü sanatkarlar var ve yapıtlarının bıraktıkları üzere kalmasını isteyebilirler. Ancak eser standa çıktıktan sonra izleyicinin yani alıcınındır.
Bu üslup aksiyonlardan biri benim yapıtlarıma yapılsa şayet benim yapıtımın bir modülü olabilecek bir müdahaleyse kalabilir. Lakin patates püresi ya da pasta üzere bir şey ise temizlenmesini isterim. Zira eser, orada o aksiyonla bir şey daha söylemiş olarak görülür. Telaffuz bittiğinde evvelki var olduğu haliyle kalmasını isterim.
Sanata değil beşere saldırı
Bu stil aksiyonların sanat yapıtına değil, beşere taarruz olduğunu düşünüyorum. İnsan dediğimiz yaratığın her çeşidi var. Bir çeşidi de kötülük yapmak için. Bu makus beşere aksiyonunun nedenini sorduğunuz vakit tahminen bin tane sebep sıralayabilir. Örneğin güzel fotoğraf yapamıyor, ilgi göremiyor ise bu durumun doğurduğu bir kıskançlık ya da insanların müzeyle münasebetine dair bir kıskançlık olabilir. Bu durum her ne sebeple olursa olsun elbette bizim, yani sanatkarların kabul edebileceği bir durum değil. Benim yapıtıma birisi saldırsa elbette üzülürüm. Tıpkı formda benim dışımdaki bir sanatkarın yapıtına saldırmaları da tekrar beni üzecektir. Ki burada bahsettiğimiz isimler dünya çapında kıymetli sanatkarlar.
Ruh sıhhati bozuk insanlar
Sanat yapıtlarının pek güzel kurallarda korunması ve sergilenmesi ile etrafa karşı duyarsız davranılması birbiri ile karşılaştırılabilecek şeyler değil. Bu türlü bir niyetin bir mantık taşıması mümkün değil. Her şeyin ötesinde insanların bir diğer bireye olan yahut onun yapıtına olan saldırısı, ruh sıhhati bozuk insanların yapabileceği şeyler. Geçmişte bu stil hareketler birtakım dini sebeplere dayandırılarak yapılıyordu. Bilhassa Orta Doğu’da fotoğraf, heykel üzere sanatların put sayılarak engelleniyor, yok ediliyordu. Bugün bu beşerler tahminen öbür bir sebeple bunu yapıyorlar lakin her ikisi de kabul edilir değil.
Saldırdıkları yapıtların sanatkarları bugün yaşamıyor. Lakin bana sorarsanız sanatçı öldükten sonra yapıtlarıyla yaşayan, ölümsüz olan bir kişilik. Bu ölümsüzlükleri de tahminen birilerini rahatsız ediyor olabilir. Ne yazık ki ülkemizde bu kadar büyük müze yok, onun için bizde olacak bir olay değil. Bu manada da seviniyorum.
Patates resme yeterli gelir
Bir sanatçı olarak sanat yapıtlarına yapılanlar beni üzdü fakat bir yandan da şöyle bir şey düşündüm: Demek ki sanat yapıtları toplumun çok gözü önünde. Bu aksiyonlar için sanat yapıtlarının araç olarak kullanılması aslında toplumun dikkatinin sanat yapıtlarında olduğunu gösteriyor. Evvelce beşerler devlet kapılarına giderek bir şeyleri protesto ederlerdi. Lakin demek ki bugün sanat yapıtları toplumların göz önünde. Ve kültürel varlığı tabiattaki toprak kadar, su kadar, hava kadar kıymetli. Vincent Van Gogh’un yapıtının önünde bir cam var bu nedenle atılan husus yapıta ziyan vermedi. Yalnızca az ölçüde çerçevesine gelmiş. O da tamir edilemez bir şey değil. Bir öteki harekette de patates püresi kullanıldı. Patates, yeterli gelir fotoğraflara. Biz fotoğrafları patatesle temizleriz. Alışılmış ki aktivistlerin yaptıkları çok da alkışlanacak şeyler değil, o denli de algılanmasın. Sanat yapıtlarını araç olarak kullanmaları eğitim seviyelerini gösteriyor. Demek ki onlar da biliyor ki sanat yapıtları dikkat çekiyor. Bu türlü bir durum benim yapıtımın başına gelse ne düşünürüm. Şöyle anlatayım, hayli bir vakit evvel görsel sanatlar alanında bir polemik vardı, sergiden bir fotoğraf çalınmıştı. “Demek artık fotoğraf bile çalınabilir obje oldu” denmişti. Ben de demek ki yapıtım paha buldu diye düşünürüm. Yapıtıma de ziyan verilmediği sürece çok makus bakmam, olumsuz bakmam. Çok kıymetli bir hususa parmak basıyorlar. Bu mevzuyu halkın da gözünün önüne çekiyorlar. Ben aktivistlerin berbat bir niyetle yaptıklarını düşünmüyorum. Bir kez seçtikleri yapıtlara bakın. Hem sanat tarihine mâl olmuş son derece kıymetli eserler hem de maddi pahası yüksek yapıtları seçiyorlar. Kırmadıkları, dökmedikleri sürece çok olumlu bakıyorum.
Güvenlik konusunda hassasız
R. Ruveyda Okumuş
Müzemizde bu türlü bir vandallıkla karşı karşıya kalacağımızı düşünmüyorum. Ekolojik sıkıntılara ilgi gösteren ve bu mevzuda hassaslığı yüksek bireylerin, kültür varlıklarına ve sanat yapıtlarına ziyan vermeyeceğine inanıyorum.
Müzemizdeki yapıtların güvenliği konusunda da son derece hassasız. Girişte ziyaretçilerimiz ve çantaları, X-Ray kapısından ve çanta denetim aygıtından geçiriliyor. Ayrıyeten, bilgisayara bağlı termal kamera, müzeye her giren ziyaretçinin hem ateşini ölçüyor hem de imgesini kaydediyor. Vitrin dışında teşhirdeki eserler ise stant salonlarımızı hem resepsiyondaki bilgisayarlara hem de güvenlik odasındaki görevlilerin bilgisayarlarına, her açıdan gösteren ve bu imajları kaydeden yüksek çözünürlüklü dijital kameralarla, eğitimli güvenlik çalışanıyla, güvenlik bariyerleriyle, yapıtlara iliştirilmiş alarm enstrümanlarıyla ve müzedeki genel alarm sistemiyle korunuyor.
Bu çeşit aksiyonlar aslında en fazla etraf hareketlerine ziyan veriyor. Etraf meselelerine dikkat çekmek ismine yapılan bu hareketlerin taraftar bulması, onaylanması mümkün değil. Bu çeşit vandallıklar etraf hareketlerini daraltıcı bir niteliğe sahip.
Sanat yapıtlarına telafisi mümkün olmayan ziyan verme ihtimaline karşı müzeler güvenlik tedbirlerini daha fazla artırma yoluna gidecektir. Bu cins hareketler takviye bulamadığı, tam bilakis reaksiyonla karşılandığı için yayılmayacaktır diye düşünüyorum.