Bu Pazar sabahı tahminen size tuhaf gelecek bir soru…
Ama sormamın bir nedeni var.
Şuradan başlayayım.
Doğduğum yıldan çok şad değilim.
Bir Müslüman için hiç de hoş bir yıl değil.
Çünkü Çin takvimine nazaran “Domuz” yılında doğdum.
Daha şanslı olsaydım, Cumhurbaşkanı Erdoğan üzere “At” yılında doğabilirdim.
BU YIL EŞEK YILI OLDU GALİBA BAKSANIZA OSCAR’DA BİLE
Hiç olmazsa “Eşek” yılında doğabilirdim.
Ne yazık ki Çin takviminde bile “Eşek” yılı yok…
Yine de soruyu sormamın nedeni bu değil.
Ancak 2023 bir manada “Eşek” yılı oldu.
Çok sevdiğim Polonyalı direktör Jerzy Skolimowski’nin “EO” isimli sineması Oscar’a aday gösterildi.
EO, çok berbat muamelelere maruz kalan bir sirk eşeğinin yol kıssasını anlatıyor.
LATİNCE DE ‘ASİNİNE’ SÖZCÜĞÜNÜN ANLAMI
Tarih boyunca çok haksızlığa uğramış, ezik bir hayvandır eşek.
Mesela Latincede “Aptal” manasında kullanılan “Asinine” sözü resmen eşek sözünden üretilmiştir.
Bizde “Eşşek kafalı” tabirinin manası da bundan farklı değil.
“Eşşek oğlu eşek” tabirinin beşere pek hürmet getirdiği söylenemez.
“Eşşek kadar aklın olsa” tabiri ise insanın zeka düzeyini gösteren IQ bakımından pek övünülecek bir mertebenin sözü değildir.
OYSA KURAN’DA BEŞ BAŞKA YERDE İSMİ GEÇEN HAYVAN
Oysa tarih boyunca insanın çok işine yarayan meşakkatlı işlere koşulan bir hayvandır.
İnsanın hareket imkanının bulunmadığı periyotlarda onun taşımadaki hareket kabiliyetini sağlayan en kıymetli canlıdır.
İnanç tarihinin en değerli hayvanlarından biridir.
Kutsal kitaplarda ismi geçer.
Mesela Hazreti İsa Kudüs’e eşek sırtında girmiştir.
Kuran’da 5 başka yerde ismi geçer…
EŞEĞİN ALIN YAZISI, NUH’UN GEMİSİNDE YAZILMAYA BAŞLADI
Kadere bakın ki, eşeğin makus talihi de inanç tarihi ile başlamıştır.
Buna nazaran Hazreti Nuh gemisine bir de eşek alır.
Ne var ki, şeytanı Nuh’un gemisine bu eşek sokmuştur.
Şeytan gizlice gemiye girmek için eşeğin kuyruğuna yapışır. Ama bunu anlayan eşek, kapıdan adımını atmamakta ısrar eder.
Bunu gören Nuh Peygamber “Yürü ya Melun” deyince eşek içeri girmek zorunda kalır ve onun sayesinde şeytan da gemiye girmiş olur.
Ancak artık eşeğin makus talihinin kırılacağına, prestijinin iade edileceğine dair işaretler gelmeye başladı.
Şimdi eşeğin tarihi tekrar yazılıyor
207 ÇAĞDAŞ VE 31 KADİM EŞEĞİN DNA’SI HANGİ GERÇEĞİ SÖYLÜYOR
Önce bilimsel çalışmalardan başlayalım.
Geçen yıl sonunda, 8 Eylül 2022 günü “Science” mecmuası, eşeğin genetik kökenleri ile ilgili bugüne kadar yapılmış en geniş kapsamlı araştırmayı yayınladı.
Fransa’da “Toulouse Antropobiyoloji ve Genetik Bilimleri Merkezi” öğretim üyesi Dr. Ludovic Orlando ve 3 başka bilim insanı tarafından yapılan bu çalışmaya dünyanın çeşitli ülkelerinden 37 laboratuvar katıldı.
Modern periyoda ilişkin 31 ülkeden 207 eşeğin DNA’ları incelendi.
Ayrıca 4.500 yıl öncesine kadar uzanan bir müddette yaşamış 31 erken devir eşeğin kemiklerinin DNA’ları da incelendi.
MEĞER O PRESTİJLİ AT’TAN 3 BİN YIL EVVEL AİLEMİZE KATILMIŞ
Ortaya çıkan gerçek şu..
Bugüne kadar taşıma işinde kullanılmak üzere evcilleştirilen birinci eşeğin Kahire yakınlarındaki El Omari bölgesinde yaşadığı sanılıyordu.
Oysa birinci eşek ondan 400 yıl evvel, yani MÖ 5000 yılında Afrika’da evcilleştirilmiş.
Evcilleştirildiği yer de bugünkü Kenya.
Bunun manası şu:
Eşek, hepimizin gözünde çok daha prestijli bir yere sahip olan attan 3 bin yıl evvel ailemize katılarak insanoğluna yardım etmeye başlamış.
O nedenle hiç olmazsa yaşına ve kıdemine hürmet edelim yahu…
EŞEĞİN EN BÜYÜK DEZAVANTAJI
Ancak eşeğin, sonradan gelen cet nazaran çok büyük bir dezavantajı vardı.
Barışsever bir hayvandı eşek…
Savaşmayı bilmiyordu.
Ondan 3 bin sonra konutumuza gelen at, savaşlardaki büyük hizmeti ile bir anda eşeği ahırdan dışarı atar.
Artık atın ikbal günleri başlamıştır.
Savaştaki kahramanlığına bir de spor ve yarış konusu girince…
Eşeğin prestij aleminden sürgün yılları başlar.
Hala hele savaşlara yük taşıma işine bir de katır katılınca…Hele hele tekerlekli araçlar da gelişince…
Güzel gözlü eşek küçük köy yollarında kendisi üzere ezilen bir öteki canlı çeşidi olan bayanların en yakın yardımcısı haline gelir.
Artık soframızdaki yeri, Nazım Hikmet’in şiirindeki üzere, “Öküzlerden sonra gelen kadınlarımızdan” sonra olacaktı.
MAZLUM EŞEĞİN TÜRKİYE’DEKİ MAKUS TALİHİ BARIŞ MANÇO İLE DEĞİŞİYOR
Peki Hayvan haklarının artık İran üzere ülkelerde bile yükselmeye başladığı bir periyotta eşeğin makus talihi hiç kırılamayacak mı?
Öyle sanıyorum ki, o günler artık geliyor.
Türkiye’de bunun başlangıcı 1981 yılında Barış Manço’nun “Arkadaşım Eşek” müziği oldu dilebilir miyiz?
Popüler Kültür açısından niçin demeyelim ki…
Dünyada öbür hangi ülkede bu kadar hoş, bu kadar sempatik ve çocuklara eşeği bu kadar hoş anlatan bir müzik yazıldı…
Eşeğin rehabitasyonunda, 2002 yılında gösterime giren “Şrek” sinemasının de özel bir yeri var.
Nitekim, Hürriyet Gazetesinin genel yayın direktörü olarak büyükçe bir yazımı bu hoş eşeğe ayırmıştım.
Gelişmeleri erkenden fark eden biri olduğumu o gün bir defa daha ispat etmişim demek ki…
EŞEĞİN SEMPATİ TARİHİNDE DÖNÜM NOKTASI: ÜÇ ÜNLÜNÜN SIPALARI
Türkiye’deki eşeklerin sempati tarihine devam edelim.
2020 yılı Türkiye’de eşekler açısından çok değerli bir kazanım yılıydı.
Çünkü o yıl üste üste 3 çok tanınmış insan birer sıpayı evlat edindiler.
Bu gelişme Cem-Ümit Boyner ve Sezen Aksu ile başladı; Başak Dizer ve Kıvanç Tatlıtuğ ile devam etti.
Böylece üç sempatik eşek yavrusu kendilerine birer mesken buldu.
Ancak eşek hakları açısından gidilecek kıymetli bir ara var.
Soru şu:
Bir sıpayı evlat edinebilirsiniz lakin bir sıpanın ismini evladınıza verebilir misiniz?
HAZRETİ MUHAMMED’İN ATININ İSMİNİ BİLİYORUZ,,, YA EŞEĞİNİN İSMİ NE
Soruyu sormamın bir nedeni var şüphesiz.
Yukarda kelamını etmiştim.
Kur’an’da 5 farklı yerde eşeklerin ismi geçiyor.
Hazreti İsa’nın eşeğinin ismi “Lokael’di.” Türçe’de “Üçüncü Eşek” olarak bilinir.
Hazreti Muhammed’in de bir eşeği vardı.
Adı “Ya’fur’du…”
Peygamber Efendimizin iki savaşa eşeğin sırtında gittiği yazılır.
Ne varki tarihte her olayda olduğu üzere zavallı eşek inanç kitaplarında bile atın altında ezilmiştir.
Hasreti Muhammed’in en ünlü atının ismi Burak’tı.
Miraç gecesi O’nu sırtına alıp gökyüzüne taşıyan attı bu.
Yunan mitolojisinde Zeus’a savaşta kullanacağı “Yıldırım oklarını” taşıyan Pegasus üzere Burak da kanatları olan bir at olarak tasvir edilir.
Zaten Hazreti “Burak” sözü de Arapça’da “Yıldırım” manasına gelir.
Adı bir çok beşere verilmiştir.
TÜRKİYE’DE KAÇ KİŞİ HAZRETİ MUHAMMED’İN ATININ İSMİNİ TAŞIYOR
Türkiye’nin en ünlü Burak’larına gelince…
Onlar ortasında Osmanlı denizcisi Burak Reis, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlu Ahmet Burak ve Sözcü gazetesinin sahibi Burak Akbay’ı sayabiliriz.
Şimdi gelelim sorunun zavallı eşekle ilgili kısmına…
Türkiye’de Hazreti Muhammed’in ismi Burak’ın ismini taşıyan 178 bin 246 kişi var.
Osmanlı Beyliğinin kurucusu Ertuğrul ismini taşıyan insan sayısının 49 bin 711olduğunu söylersem bir karşılaştırma yapabilirsiniz.
PEKİ “YAFUR” İSMİ TAŞIYAN KAÇ KİŞİ VAR
Hazreti Muhammed’in eşeği “Ya’fur’un” ismini taşıyan kaç kişi vardır?
Cevap şu:
Hiç kimse…
Oysa “Ya’fur” “Tüyleri toprak renkli ceylan” demektir.
Çok hoş bir isim…
Yani beşere rahatlıkla verilebilecek bir isim.
Herhalde önyargılar bizi engelliyor.
İşte o nedenle sevinerek ilan ediyorum ki…
Eşeğin tarih boyunca gaspedilen hakları geri verilmeye başlanıyor.
Nitekim New York Times gazetesinin geçen hafta hoş gözlü eşeğin arkeolojik mazisini anlatan uzunca bir yazıyı yayınlamış olması da bunun bir göstergesi…
Ne memnun bize ki, arkadaşımız eşşek yine ortamıza katılıyor.
Welcome donkey…
İLGİLENENLERE NOT:
(*) Eşek üzerine enteresan bir şey okumak isteyenlere Akit İnternet sitesinde 11,08,2018 günü yayınlanan “Muhafazakarlar Eşekleri Neden Sever” isimli uzun yazıyı tavsiye ederim. Gazeteci Turan Kışlalı’nın yazdığı yazıda “Eşek” sözünün günlük hayat, siyaset ve sanattaki pejorativ manasına ilişkin enteresan bilgiler var.
(*) Ayrıyeten Youtube’da “Şifaı Şerif Dersleri” ismi altında yayınlanan “Peygamber Efendimizin Sevgili Eşeği Ya’fur” isimli görüntü da değişik.
Ertuğrul Özkök
Odatv.com