Ertuğrul Özkök, eşinin ismine gönderme yapan “Tansu’ya Mektuplar” başlığı altında yazdığı ve “newsletter” olarak paylaştığı yazılarında bugün, Sovyetler Birliği’nin son önderi Mihail Gorbaçov‘un hayatını yitirmesine değindi. Özkök yazısında, Ekim İhtilali’nin son kutlamasını Türkiye’den Mehmet Ali Birand ve Cengiz Çandar’la takip ettiklerini hatırlatarak, Cengiz Çandar’ın 2007 yılındaki yazısından birtakım kısımlara yer verdi. Özkök, “O gün hepimiz keyifli birer çocuk üzere o meydanda çok eğlenmiştik… 21’inci yüzyıla büyük umutlarla hazırlanıyorduk… Ne yazık ki artık bizlere Çetin Altan’ın o vasiyet cümlesi hatıra kaldı: ‘Hayal ettiğimiz ülke bu değildi…’ Hayır hiç değildi… Eminim Gorbaçov’un hayal ettiği Rusya da bu değildi… Onu hoş hatırlayacağım… İçimizdeki en devrimci revizyonistti o…” kanısını lisana getirdi.
Özkök’ün “Duvarı yıkan 2 kelimeyi söylediği gün, üç Türk gazeteci oradaydı” başlıklı yazısı şöyle:
Duvarı yıkan 2 kelimeyi söylediği gün, üç Türk gazeteci oradaydı
Mikhail Sergeyeviç Gorbaçov’un mevt haberini bu sabah, alışılmış ki konutumuzun nöbetçi sosyalisti Tansu Özkök’den aldım.
Sabah uyandığımda telefonumdaki birinci Whatsapp bildirisi onundu:
“Gorbaçov öldü…”
İnsan hafızası tuhaf…
Haberi okuduğum an 35 yıl öncesine döndüm…
1987 yılına…
Duvardaki rastgele bir tuğla mı çekildi?
O an küçük şahsi tarihimin duvarında bir tuğlanın eksildiğini hissettim.
Pink Floyd müziğindeki gibi…
“Another Brick in The Wall…”
Hayır rastgele bir tuğla değil…
Bir tuğla çekildi ve insanlık tarihinin en dramatik duvarı çöktü…
Dünyayı değiştiren 2 söz: Glasnost ve Perestroika
Tuğlayı çeken Gorbaçov’du ve yıl 1987’di…
O yıl, Sovyetler Birliği’nin sonunu getiren iki kelimeyi dünyanın siyasi hafızasına sokmuştu:
“Glasnost” yani “şeffaflık”
“Perestroika” yani “yeniden yapılanma”
O yıl Kızıl Meydan, kızıl tarihinin, yani Sovyet İhtilali’nin 70’inci yılını kutluyordu.
O an sol tarafta ayakta merasimi izleyen 3 gazeteci
Bu iki kelimeyi ağzından çıkaran Gorbaçov, Lenin Mozolesi’nin üzerindeki Sovyet nomenklaturasının içindeydi.
Lenin’in mumyasının yattığı o mozolenin hemen sol tarafında, ünlü Sovyet devrimcilerinin mezarlarının önünde 3 Türk gazeteci de bu tarihi ana tanıklık ediyordu.
Rahmetli Mehmet Ali Birand…
Cengiz Çandar…
Ve ben…
Hiç birimiz bilmiyorduk ki o gün bir birinci ve sonmuş
O gün dünya tarihinde çok değerli bir gündü.
Hiç birimiz bilmiyorduk ki, o yılki tören “Sovyet sisteminin veda töreni” olacak ve Sovyet Marksizmi dediğimiz sistem 2 yıl sonra Berlin’de dünyanın işittiği en büyük gümbürtü ile çökecekti.
Evet Sovyet sistemi Gorbaçov’un o yıl dünyanın hafızasına soktuğu o iki söz ile çökmüştü.
Cengiz seninkiler bu ihtilali daha hoş bir günde yapamaz mıydı?
Soğuk bir gündü..
Sovyet tarihini içimizde en âlâ bilen kişi olan Cengiz’e homurdanmıştım:
“Seninkiler bu ihtilali şöyle sıcak bir günde, mesela şöyle bir yaz başında yapamaz mıydı? Donuyorum yahu…”
35 yıl evvel yaşanan o tarihi günü, Cengiz 2007 yılında çok hoş yazmıştı…
Şimdi onun kaleminden o tarihi günü ve o üç gazeteciyi bir sefer daha okuyalım.
Çünkü benim için Gorbaçov’un gerisinden yazılabilecek en hoş yazı bu olabilirdi…
“Kızıl Meydan hakikaten kızıldır fakat birebir vakitte kırmızıdır”
“Müthiş İvan ya da Korkunç İvan’ın (Rus tarihinde Büyük İvan diye de geçer) 15. yüzyılda inşa ettirdiği Basilika’yı yapan mimarının gözlerine mil çektirttiği efsanesi vardır. Bir daha bu kadar kusursuz bir kilise inşa edemesin, Basilika, sonsuza dek “eşsiz” kalabilsin diye.
Öyle de duruyor. Eşsiz. Tüm Kızıl Meydan da o denli. Herhalde, tartışmasız, dünyanın en hoş meydanı. Rusçası Krasnaya Ploşad. Burada “Kızıl” sözcüğünün, çok kişinin düşündüğü üzere Rusya’nın Sovyet komünist geçmişiyle ilgisi yok. “Krasnaya” aynı zamanda “güzel” anlamında kullanılıyor.”
“O gün Ertuğrul diş ağrısı çeken bir mujik gibiydi”
“İnsanın iliklerini donduran bir soğuk günde, Mehmet Ali Birand, Ertuğrul Özkök ve ben, “Ekim İhtilali’nin son kutlamasında yeniden bu meydandaydık. Kızıl Meydan’da. Tarih Müzesi’nin iki yanındaki geniş aralıklardan esen kuzey rüzgârı ile eksi 10 derece olan hava sıcaklığı, eksi 30 tesiriyle bizi ayakta kaskatı kesiyordu. Mehmet Ali, meydana konuşlanmış, televizyon çekimi ile meşgul, Ertuğrul ile ikimiz mozolenin yanında ayakta ve donmaktayız. Hele, Ertuğrul, diş ağrısı çeken iptidai bir köylünün çenesini sarmasına benzeri bir biçimde yün atkısını başına dolamış, şimdi başlamamış olan merasimin bir an evvel bitmesini temenni eder bir acıklı manzaradaydı.”
Ekim İhtilali soğuğu hangi başkanları götürdü?
“Göz ucu ile Lenin Mozolesi’nin üzerindeki Sovyet başkanları ve başta Fidel Castro, konuk komünist başkanları süzüyorduk. Bu soğuk, bu merasim vesilesiyle, son birkaç yıl içinde, orada dikilen Sovyet başkanlarını öbür dünyaya kestirme yoldan taşımış, önce Leonid Brejnev, sonra Yuri Andropov ve en son Konstantin Çernenko, kısa aralıklarla tarih sahnesinden çekilip, yolu 54 yaşında, Sovyet ölçülerine göre “çok genç yaşta” zirveye tırmanan Mihail Gorbaçov’a açmışlardı.”
“2 Türk gazeteci Gorbaçov sayesinde akredite oldu”
‘Ekim İhtilali’nin görkemli kutlama merasiminin, ‘sosyalizmin dünya lideri’ndeki ve ‘tarihteki’ son kutlama olduğunu, o soğukta dikilen M.Ali Birand, Ertuğrul Özkök ve ben, bilmiyorduk; bilemezdik.
Bu ‘üçlü’nün bir özelliği vardı; Türk basının Moskova’ya ‘akredite’ birinci üç ismiydik. Evvel M.Ali, Milliyet ismine Moskova’da akretide olmuştu. ‘Demirperde’nin gerisine ‘yasal biçimde’ birinci sarkan ve Sovyetler Birliği’ni 32.Gün ile Türkiye ekranlarına taşıyan oydu.Çok geçmeden ona Ertuğrul Özkök katıldı. Hürriyet’in Ankara Temsilcisi idi ve bu unvanına bir de Moskova akreditasyonunu ekledi. Vaktinin değerli bir kısmını Moskova’da geçirir oldu. Türk basınına baş döndürücü bir değişim sürecine giren Sovyetler Birliği’nden haber yağmaya başlamıştı.”
“Babıali’nin Pravda’sı’ Pravda’nın Moskovası’na nasıl akretide oldu?”
“Gözler Cumhuriyet gazetesine çevrilmişti. Terslerinin “Babıali’nin Pravda’sı” sıfatını taktığı Cumhuriyet geride kalmayacak ve ‘Pravda’nın başkenti’ne birisini akredite ettirecekti. Kimi sanki?
Gazetenin Genel Yayın Yönetmeni Hasan Cemal beni uygun gördü. Bir yandan akreditasyon ve oturma müsaadesi işleriyle, başka yandan da gazete içinde kaynayan cadı kazanıyla uğraşıyordum. Moskova’da konut bile tutulmuştu. Sovyetler Birliği’nde başınıza nazaran, istediğiniz yerde oturamazdınız. Sovyet yetkilileri, bana Prospekta Mira’da bir konut ayarlandığını haber vermişlerdi.
“Ertuğrul’un Moskova’daki ‘hücre evinde’ neler gördüm?”
Gelgelelim, “Moskova’daki evimi” gidip teslim almadan, hatta göremeden Cumhuriyet’ten ayrılmak zorunda kalmıştım. Elimde Moskova akreditasyonu fakat gazetesiz kalmıştım.. Tam da Kızıl Meydan’da yapılacak ‘Ekim İhtilali Töreni’nin arifesinde.
Ertuğrul, “Gel, benimle” dedi; Kutuzovsky Prospekt’teki, kendisine tekrar rejim tarafından tahsis edilmiş olan, yabancılar için bir bloktaki küçücük dairesinde iki yatak vardı ve beni orada konuk edecekti. Ertuğrul, Moskova’ya M.Ali’den sonra akredite olmasına karşın, ‘daha âlâ bir muhit’te daire sahibi olmaktan pek mutluydu. Kutuzovsky Prospekt’teki o dairede iki yatak, bir küçük masa, bir-iki sandalyeden öteki hiçbir şey yoktu. Fakat, dairenin camı, yolun karşısında ‘Stalin baroku’nun 7 yapıtından biri olan Ukrayna Oteli’ne bakıyordu ve beşere Moskova’da bulunma hissinin özel keyfini doyasıya yaşatıyordu. O daireye, ‘örgüt evi’ ismini takmış, çok eğleniyorduk.”
“Kızıl Meydan kartlarımızı yoldaş Pasyutin vermişti”
“Moskova’ya üçümüz birlikte gitmiş, bir yandan haber kovalarken, hiçbir rekabet duygusu gütmeden, ortamızda bir adeta bir ‘Türk Moskovalılar dayanışması’yla Sovyetler Birliği başşehrinde bulunmanın keyfini dehşetle çıkarıyor, ‘durumdan görev çıkartarak’ üçlü dolaşıyor, üçlü vakit geçiriyorduk.
Kızıl Meydan’daki merasime de ‘özel kartlarımız’ı Zubovsky’deki Basın Merkezi’nde hiçbirimizin unutmayacağı ‘Yoldaş Pasyutin’den edinerek çıkartmış, ‘dünyanın imtiyazlı bireyleri’ olarak birlikte gitmiştik.”
“Mehmet Ali neler yapıyordu, Ertuğrul metroda ne yaptı?”
“M.Ali, her zamanki üzere 32.Gün için yapacağı çekimlere odaklanmıştı. Onun için ortak her anı, bir televizyon karesi kıymetindeydi. Ertuğrul, yazılarına bugün de yansıyan temel özelliğine uygun, aramızdaki ‘bon viveur’, Sovyet sistemi ne kadar ‘keyif’ sunabilirse, onu alabildiğine tüketmeye endeksli. Onca vakittir Moskova’ya gidip geliyor olmasına karşın, Moskova’nın ne metrosuna, ne de bir öteki toplu taşıma aracına binmemişti. Benim ısrarım sayesinde metro ve otobüs ile tanıştı. O gün bugündür kendisini ‘tabana indirip Rus halkına bulaştırmış olduğumu’ başıma kakar. O, o güne dek ‘Rus eliti’ni tanımakla yetinmişti. Rus halkını yakından tanımaktan özel bir haz duymadığını sezinleyebildim.”
“Gecikmiş bir ihtilal nostaljisi yaşadık”
“Tarihin büyük dönüşüm anlarına direkt tanıklık ederken çocuksu bir arkadaşlık ortamıyla eğlendiğiniz, eğlenirken tarihin büyük dönüşüm anlarına tanıklık ettiğimiz unutulmaz günlerdi o Moskova günlerimiz.
“Nostaljimiz Moskova’ya ilişkin kaldı. Tahminen de orta yaş öncesi ‘gençlik heyecanlarımız’ı özledik. Sovyet komünizmini özlediğimizden çok emin olamayız. “
Gorbaçov’un iki sözünden bize bugün kalan bir cümle
Cengiz’in yazısı bu türlü.
Aradan 35 yıl geçti…
Bana nazaran dünyanın en büyük devrimcilerinden biri olan Gorbaçov öldü.
Mehmet Ali’yi 17 Ocak 2013 günü kaybettik.
Cengiz’le, 12 Mart 1971 darbesinden sonra Paris’te sürgün yaşadığı yıllarda tanışmıştık. Artık, 70 yıl sonra, ikinci sefer yurtdışında sürgün hayatı yaşıyor.
Bense artık, hayatımın en uzun vadeli meskeni olan Hürriyet’te değilim…
Hayatımın sonunu mümkün olan en haylaz halimle tamamlamaya çalışıyorum.
Kızıl Meydan, hâlâ Kızıl Meydan.
Ama o bile değişti…
O gün hepimiz keyifli birer çocuk üzere o meydanda çok eğlenmiştik…
21’inci yüzyıla büyük umutlarla hazırlanıyorduk…
Ne yazık ki artık bizlere Çetin Altan’ın o vasiyet cümlesi hatıra kaldı:
“Hayal ettiğimiz ülke bu değildi…”
Hayır hiç değildi…
Eminim Gorbaçov’un hayal ettiği Rusya da bu değildi…
Onu hoş hatırlayacağım…
İçimizdeki en devrimci revizyonistti o…