“Türkiye iktisat modeli” iktidar partisi yetkililerinin lisanından düşmüyor. Pekala lakin “Türkiye iktisat modeli”ne ve daha değerlisi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iktisat modeli, yani Erdoğanomics’e dair ne biliyoruz? Türkiye’ye büsbütün yabancı biri son yirmi yılı, Erdoğan’ın iktisat modelini incelese ne bulabilir, ne söyleyebilir?
Erdoğan’ın iktisatla ilgili temel fikirlerini biliyoruz:
-Faiz enflasyonun sonucu değil, nedenidir.
-Düşük faiz yatırımlar için gerekli ve koşuldur.
-İnşaat büyümede çok değerlidir.
-Her firma bir iki kişi ek istihdam etse işsizlik azalır.
-Enflasyonun nedeni stokçulardır.
-(Daha sonra) Enflasyonun nedeni içeride değil, dışarıdadır.
Bu telaffuzları yaklaşık yirmi yılın sonunda ve bu denli uygulama deneyiminden sonra derli toplu, iç tutarlılığı olan ve test edilmeye uygun bir modele dönüştürmek mümkün mü? Sahi ortada Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ekonomik modeline dair üç-beş köşe yazısı dışında ne var? Cumhurbaşkanı’na yaranmak isteyen yahut onu destekleyen yüzlerce akademisyenden rastgele biri neden Erdoğan modeline dair tek bir çalışma yapmadı?
Erdoğan hiçbir vakit teorik istikameti güçlü bir siyaset yahut devlet adamı olmadı. “Erdoğanomics”te üretim, emek, verimlilik, rekabet, katma paha, bölüşüm, refah ve kalkınma üzere en temel kavramlara dair hiçbir iz yoktu. Bunlar olmadan yapılan her uygulama, atılan her adım, siyaseten ayakta kalma ve seçim kazanmaya ayarlı hale gelir. Cumhurbaşkanı’nın odağı da ip üzerinde kalabilmek, seçimi kazanmasını sağlayacak oy oranını bir ortaya getirebilmekti. Bu bahiste başarılı bir siyasetçi olduğu tahminen söylenebilir lakin Türkiye büyüklüğünde bir ülkeyi yönetebilmek için bu kâfi değil. Bir ülkeyi A noktasından B noktasına götürebilmek için bir vizyon ve o vizyonu hayata geçirmek için geliştirilmiş bir model gerekir. Geçmişte Turgut Özal’ın bu türlü bir modeli vardı. Dünyada sayısız örnek var: İsmini “Abenomics” olarak isimlendirilen ekonomik modele veren eski Japonya Başbakanı Shinzo Abe’nin bir modeli, bir stratejisi vardı. İngiltere’de eski Başbakanlar Tony Blair’in, Margaret Thatcher’ın modelleri, stratejileri vardı. Modellerini kıyasıya eleştirebiliriz lakin ülkelerini bir strateji çerçevesinde yönettikleri gerçeğini yadsıyamayız. Pekala ancak Erdoğan’ın stratejisi (“Önümüzdeki seçimleri kazanmak” dışında) neydi?
Erdoğan’ın ortaya çok büyük gayeler koyarken (“En büyük 10 iktisat ortasına gireceğiz”, “21. asır Türk asrı olacak”), bu maksatlara ulaşmayı sağlayacak bir vizyona, modele sahip olmaması aslında son yirmi yılın en değişik yanlarından biri. Yirmi senede tek bir hususta bile önemli bir tahlil yapmaya gereksinim duyulmaması, bilgi-veri ve tahlile hiç bedel verilmemesi, sahiden yapısal manada tek bir projenin bile hayata geçirilememiş olması, bunun sonucuydu.
Ortada bir model olmadığı için, yola Anadolu sermayesi (“Anadolu kaplanları”) ile çıkan bir siyasi hareket günün sonunda, kendi inanç ve hayata bakışıyla hiç alakası olmayan beş müteahhide dayanmak zorunda kaldı. Zira Anadolu sermayesi öncülüğünde büyüme tezi bile bir ekonomik model gerektiriyordu. AKP’nin buna yeteneği de, istediği de yoktu. Ortada bir büyüme modeli olmadığı için her şey siyasetin finansmanı çerçevesinde kurgulandı. Bunu da en yeterli beş müteahhitle yaptılar. “Anadolu Kaplanları” gündemden düşüverdi.
20 yılın sonunda “Erdoğanomics”i şöyle özetlemek mümkün:
-Erdoğanomics döngüseldir, taktiksel hareket eder, makro istikrar yaklaşımından uzaktır.
-Sebepleri değil sonuçları yönetmeye odaklanır.
-Refah artışı ve kalkınma konusunda başı karışıktır.
-Kredi çekişli büyüme dışında bir büyüme modeli yoktur.
Bu nedenlerle Erdoğanomics sistemli ve istikrarlı bir makro istikrar sağlamak yerine tepkisel, müdahaleci, kontrolcü/baskıcı, kalkınma görünümlü kısa vadeli büyüme maksatlı, tüm toplumu değil aşikâr segmentleri önceleyen bir tertip ortaya çıkardı.
Ortada bir model olmadığı için iktisat siyasetleri çok mekanik (Bu nedenle müdahaleci) bir anlayışla şekillendi. Siyasetler daima geriden geldi, ince idare ve planlama gerektiren her periyotta meseleler bir biçimde ötelendi. Ötelenemez noktaya geldiğinde iktidar komik piyasa müdahalelerine sarıldı. Algıyı yönetip vakit kazanmaya çalıştı.
Bir devir daha Erdoğanomics’le devam etmek bunlardan farklı hiçbir sonuç ortaya koymayacak.