AKP iktidarının, fiyat artışına yüklü olarak polisiye önlemlerle deva aradığını kaydeden Adnan Akfırat, Çin’in daha evvel ihtilal ile uygulamaya koyduğu fakat “Dışa Açılma ve Reform” periyodunda terk ettiği “Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri”ne geri döndüğüne dikkat çekti.
Bu yolla, ziraî eserlerin, üreticiden direkt tüketiciye ulaşmasını ve ziraî üretimin planlanan doğrultuda yapılmasını teminat altına aldığını kaydeden Adnan AKfırat, “1950’lerde hayat kurtaran Çin’in köylü kooperatifleri 21. yüzyılda, Çin’in kırsal canlanmasının ve ortak refahı sağlamanın aracı olarak tekrar doğdu.” sözlerine yer verdi.
Çin’in Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri (gōngxiāoshè), çiftçiler tarafından istekli olarak kurulup yönetilen ve en fakir çiftçilere dayanarak örgütlenen ve devlet tarafından desteklenen ekonomik işbirliği kuruluşları olduğunu kaydeden Adnan Akfırat, şunları yazdı:
Ana faaliyetleri, eser alımları, satışları, sürece, depolama, nakliye, bilgi, teknik hizmetler, eğitim ve benzerleridir. Kooperatifler, üyelerine üretim ve satış hizmeti sağlayan, karşılıklı yardım ve işbirliği yoluyla üretim ve hayat standartlarını düzgünleştirmek için çalışan, üyeler tarafından yönetilen özerk ticari kuruluşlardır.
Her seviyedeki tedarik ve pazarlama kooperatifleri bağımsız bir muhasebeye sahip, yani kendi kar-zararlarından sorumlu tutuluyor. Temel olarak devlet tarafından planlanan eserlerin satın alınmasını, çiftçilere ekilecek eserlerin tanıtılması, üretiminin desteklenmesi ve tarım eserlerini en son tüketiciye ulaştırılmasını sağlıyorlar.
Ülke genelindeki tedarik ve pazarlama kooperatiflerinin üst kuruluşu, “Tüm Çin Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri Federasyonu” (ACFSMC) ise direkt Çin’in hükümeti olan Devlet Konseyi’ne bağlı ve merkezi Pekin’de. ACFSMC, uzun yıllardır merkezi Belçika’da bulunan Memleketler arası Kooperatifler Federasyonu’nun da bir üyesi.
GŌNGXIĀOSHÈ’NİN ÇİN’DEKİ HİKAYESİ
1 Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti kurulunca, tıpkı yılın kasım ayında Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi, “Merkezi İşbirliği Yönetimi Bürosu”nu kurdu. Bu yönetimin birinci işi de Temmuz 1950’de ülke çapında Tedarik ve Pazarlama Kooperatiflerini kurmak oldu. 1953 yılında Çin, tahıl, yağlı tohumlar, pamuk ve öbür değerli eserler için “birleşik alım ve satım” siyasetini benimseyerek tarım eserlerini kırsal alanlardan satın aldı ve kentsel alanlara karneyle dağıttı. Bu kuruluş Temmuz 1954’te Tüm Çin Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri Federasyonu olarak yine isimlendirildi.
Çin’deki kooperatifler yüzyılı aşkın bir müddettir varlığını sürdürüyor. Kökü, Eylül 1922’de Anyuan Demiryolu ve Maden Emekçileri Kulübü tarafından kurulan birinci tüketici kooperatifine kadar uzanmaktadır. (1)
Mao devrinde (1949-1976), bu kooperatifler, halkın temel gereksinimlerini karşılayan satış mağazaları olarak fonksiyon gördüler. Kooperatifler sayesinde, Çin’in asıl üreticileri olan köylüler, “milletin efendisi” yapıldı. Kooperatifler, dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Çin’in, iç pazarına dayanan mucizevi kalkınmasının taşıyıcı kolonları oldular. Açlık, vurgunculuk, karaborsa vb. üzere aksileri temizlediler.
Ancak, bu kooperatiflerin birden fazla, Çin’in “Dışa Açılma ve Reform” siyasetlerinin kamu iktisadını tahrip etmeye yönelmesi ve idarenin özel kesime alan açmasıyla art planlara atıldı. Aslında kooperatifler Çin’den hiçbir vakit kaybolmadı. Yalnızca ulusal iktisattaki tesirleri ve rolleri vakit içinde değişti. Kooperatifler 1990’lardan bu yana, “piyasadaki monopol pozisyonunu berbata kullandığı, idari yetkilerine çoka götürüp köylüler üzerinde baskı gücü oluşturduğu, makûs hizmet anlayışları, eser yetersizlikleri ve çeşitlilik eksiklikleri” nedeniyle eleştiriliyor. Tıpkı Türkiye’de KİTlerin eleştirilmesi gibi!
Xİ JİNPİNG İLE YİNE DOĞDULAR
2012’deki ÇKP 18. Genel Kongresi’nde Xi Jinping’in ÇKP Genel Sekreteri olmasına kadar tedarik ve pazarlama kooperatifleri, ortada bir toparlama çalışmaları olsa da erimeye devam etti.
Xi Jinping’in misyona gelmesinden bu yana geçen on yılda ise yine doğdu ve giderek daha yaygın hale geldi. Şu anda neredeyse tüm köy ve kasabalarda bu kooperatiflerden bulunuyor.
Kooperatiflerin tekrar doğmasının kilometre taşları şöyle:
2013 yılında, Devlet Konseyi’nin “1 No’lu Merkezi Talimatı”, ziraî eserlerin verimli sirkülasyonu için tedarik ve pazarlama kooperatiflerini desteklemeyi, “kooperatiflerin kırsal bölgelerdeki toplumsal hizmetlerdeki değerli rolünü tam olarak oynamasını sağlamak için kooperatiflerinin ıslahatı, gelişimi, dönüşümü ve güzelleştirilmesi için fırsatlar getirmeyi” kapsıyordu.
2014 yılında ise tedarik ve pazarlama kooperatiflerinin “kapsamlı pilot reformu” 1 No’lu Merkezi Talimat’a ve “Hükümet Çalışma Raporu”na dahil edildi.
2016 yılında 1 No’lu Merkezi Talimat, kooperatiflerin ıslahatının daha da ilerletilmesini, çiftçilerin kırsal sanayilere katılmalarının teşvik edilmesini ve endüstriyel zincirden elde edilen yararlardan daha fazla hisse almalarının sağlanmasını öngörüyordu. Tıpkı yıl, “Ulusal Tedarik ve Pazarlama Kooperatiflerinin Geliştirilmesi için On Üçüncü Beş Yıllık Plan” yayınlandı ve uygulamaya konuldu.
Haziran 2017’de, tedarik ve pazarlama kooperatiflerinin kapsamlı ıslahatı için özel pilot proje başlatıldı ve 28 vilayetteki 32 idari yapı pilot vazifesi üstlendi.
31 Ağustos 2020’de Çin Tedarik ve Pazarlama Kooperatifleri Federasyonu’nun ıslahatı tamamlandı. Kooperatiflere evvelce verilmiş olan idari fonksiyonlar kaldırıldı, kontrol üniteleri ve direkt mali ödenekler iptal edildi. Merkezi ve mahallî hükümetlerin kooperatiflerin gelişimlerini desteklemek için hizmet satın alması prensibi getirildi.
ORTAK REFAHA ULAŞMANIN ARAÇLARINDAN
2019-2022 yılları ortasında karar süren Kovid-19 salgını devrinde, sokağa çıkma yasakları sırasında kooperatiflerin ne kadar fonksiyonel olduğu görüldü. Kıt olan eserlerin vaktinde ulaşması sağlandı, çok yüksek fiyatlarla tedarik edilebilecek eserlerin makul fiyatlarla satılması kooperatifler sayesinde mümkün oldu.
2022 Ekim’inde ÇKP Merkez Komitesi Genel Sekreteri Xi Jinping 20. Genel Kongresi raporunda “ortak refaha” ulaşma muhtaçlığı için Tedarik ve Pazarlama Kooperatiflerinin değerini vurguladı. Bunun akabinde Çin kırsalında yeni 50.000 tedarik ve pazarlama kooperatifi kuruldu. Örneğin Çin’in ortasında yer alanve tahıl merkezi olan Hubei Eyaleti, 450.000’den fazla üyeye sahip 1.373 Tedarik ve Pazarlama Kooperatifi’ni yine inşa etti.
Hubei Daily’de bu gelişmeyi belirten bir makalenin yayınlanmasının akabinde ve toplumsal medyada ağır tartışma başladı.
‘KOMUTA İKTİSADINA DÖNÜŞ’ SUÇLAMASI
Bazı yorumcular, bunu Çin’in “Dışa Açılma ve Reform” öncesi periyodun komuta iktisadına geri döndüğünün bir işareti olarak kıymetlendiriyor. Batılı yorumcular da ağır olarak bu tezi işliyorlar. Çin’in “kıtlık ve büyük savaşa hazırlanmasının işareti” olarak gösteren yaklaşımlar da var.
Hükümet bu savları reddederek, kooperatiflerin ihyasının, hükümetin kırsal lojistik, finans ve e-ticaret hizmetlerini düzgünleştirme uğraşının bir kesimi olduğunu ve Çin’in kırsal iktisadının modernizasyonunu hızlandırmaya yardımcı olduğunu belirtiyor ve tüm bunların “ortak refah” gayretinin bir modülü olduğunu vurguluyor.
Nitekim günümüzün tedarik ve pazarlama kooperatifleri eski deneyimlerin ışığında tekrar yaratıldı. Artık büsbütün farklılar: çağdaş işletmeler üzere yönetiliyorlar, piyasaya daha yakın hareket ediyorlar ve çok daha dinamikleri. Kimileri ise borsada payları süreç gören büyük çağdaş lojistik ve dağıtım merkezleri gibiler.
YILIN BİRİNCİ YARISINDA CİROSU 400 MİLYAR DOLAR
Xinhua Haber Ajansı’nın temmuz ayında ACFSMC datalarına dayandırdığı haberine nazaran, Çin’in Tedarik ve Pazarlama Mooperatifleri 2022 yılının birinci yarısında istikrarlı bir satış büyümesi kaydetti ve toplam satışları yüzde 19,1 artarak 2,94 trilyon yuana (400 milyar dolar) ulaştı.
Beijing Business Today’in haberine nazaran, Çin’de uygulanmakta olan sosyalist piyasa iktisadında kooperatifler, başlangıçtaki kırsal alanlarda mal tedarikini sağlama ve fiyatları istikrara kavuşturma rolünün yanı sıra, materyal akışını yöneten, teknik hizmetler sunan ve tarım toprağı teminatı sağlayan merkezler haline geldi. (6)
Çin Siyaset Bilimi ve Hukuk Üniversitesi’ne bağlı Sermaye Finans Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Wu Changhai’ye nazaran, yeni kooperatifleri Çin’in aştığı komuta iktisadıyla ilişkilendirmek “bir kent efsanesi ve son derece aldatıcı bir şayia”. Prof. Wu, kooperatiflerin artık idari yetkileri bulunmadığını ve yalnızca çiftçilere üretim ve pazarlama hususlarında rehberlik ve hizmet sağladıklarına dikkat çekiyor. (7)
Tedarik ve pazarlama kooperatifleri, Çin hükümetinin önceliği olan kırsal kısmın canlandırılmasında değerli bir rol oynuyor. Artık e-ticaretin süratli gelişimiyle birlikte kooperatiflerin hükümetin dayanağıyla güçlendiğini belirtiyor.
BİRLEŞİK 400 BİN HİZMET NOKTASI
Pekin Teknoloji ve İşletme Üniversitesi İşletme İktisadı Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Hong Tao, Küresel Times’a verdiği demeçte, kooperatiflerin ülkenin dört bir yanına dağılmış yaklaşık 400.000 bütünleşik (entegre) hizmet noktasına sahip olduğunu söyledi. Hong, kooperatiflerin hem arzı hem de talebi kapsadığını ve ulusal bir ağ aracılığıyla akıllı bir tedarik zinciri sistemi oluşturmayı amaçladığını belirtti. Hong, tedarik ve pazarlama kooperatiflerinin çağdaş tarımın inşasını desteklediğini, çiftçilerin gelirlerini artırdığını ve kentsel ile kırsal kalkınmayı bütünleştirdiğini, tıpkı vakitte kırsal canlanmanın sağlanması sürecinde vazgeçilmez bir rol oynadığını belirtti.
MİLLİ VE HALKÇI İKTİSATLARIN OMURGASI
Satın alma gücü açısından dünyanın en büyük iktisadı olan ve 2020 yılı sonunda “zengin ülke” sınıflamasına giren Çin’in, tedarik ve pazarlama kooperatiflerini ihya etmesi bütün dünya için çok öğreticidir. “Küçük üretici okyanuslarını” barındıran Asya, Afrika ve Güney Amerika ülkeleri açısından üretici kooperatifleri, ulusal ve halkçı iktisadın omurgası fonksiyonunu görüyor. Türkiye, Çin örneğini daha yakından inceleyerek, hayat pahalılığına karşı gerçekçi bir tahlil üretebilir. Türkiye’nin yaratacağı tahlil, Çin’inkinden daha ileri olacaktır. Bunun yolu ise üreticilerin ulusal hükümetinin kurulmasıdır.
Odatv.com