Türkiye ile Ermenistan ortasında geçen sene sonundan bu yana süren olağanlaşma sürecinde en kıymetli görüşmelerden biri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ortasında Prag’da bugün gerçekleşecek.
Görüşmenin Türkiye-Ermenistan sürecine tesirleri kadar Azerbaycan ile Ermenistan ortasında tamamlanamayan kalıcı barış antlaşmasına da yansımaları olup olmayacağı merak ediliyor.
Batı, muahedenin sağlanması için Türkiye’den savaşı kazandığı için çabucak hiçbir bahiste esneklik göstermeye yanaşmayan Azerbaycan üzerindeki tesirini kullanmasını bekliyor.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un teşebbüsüyle oluşturulan Avrupa Siyasi Topluluğu birinci toplantısını Avrupa Birliği periyot lideri Çekya’nın başşehri Prag’da 6-7 Ekim günlerinde gerçekleştirecek.
Toplantıya 27 Avrupa Birliği ülkesinin yanı sıra ortalarında Türkiye, Birleşik Krallık, Ukrayna, Azerbaycan, Ermenistan ve Balkan ülkelerinin de olduğu 17 ülke daha katılacak.
Hükümetlerarası bir formatta ve ülkelerin eşit statüde katılacakları bu birinci toplantıda, Avrupa Siyasi Topluluğu’nun global ve bölgesel problemler karşısında nasıl bir istikamet izleyeceği, çalışma asılları üzere ana bahisleri ele alması bekleniyor. Türkiye, AB’ye tam üye adayı statüsüne halel gelmemesi şartıyla Prag’daki toplantıya katılıyor.
6 Ekim’de yapılacak birinci genel oturumun akabinde toplantıya katılan başkanların ikili görüşmeleri için vakit ayrıldı. Bu kapsamda, en dikkat alımlı ve değerli görüşmelerden bir adedinin Türkiye ve Ermenistan önderleri ortasında olması bekleniyor.
İki ülke ortasında en son en üst seviye görüşmeler 2008 yılında devrin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Türkiye-Ermenistan futbol maçını izlemek üzere Erivan’a gitmesi ve periyodun Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın 2009’da Bursa’da oynanan ikinci maça gelmesi vesilesiyle gerçekleşmişti. Futbol diplomasisi ismi verilen o dönemki gayretler iki ülke ortasında diplomatik alakaların tesis edilmesi, hudutların açılması ve ikili münasebetlerin geliştirilmesini amaçlayan iki protokolün imzalanması sonucunu vermiş fakat süreç bilhassa Azerbaycan’ın ağır yansısı nedeniyle tamamlanamamıştı.
İki ülke başkanları ortasında 13 sene sonra gerçekleşecek görüşme ise daha farklı çerçevede gerçekleşecek.
Azerbaycan’ın 2020 sonunda yaşanan savaşta Dağlık Karabağ’daki topraklarını Ermenistan’dan geri alması, hem Kafkasya bölgesindeki 30 yıllık statükonun değişmesine, hem de Ankara-Erivan ortasındaki olağanlaşma sürecine Bakü’nün reaksiyonunu kaldırmasına yol açtı.
Bu durum da Erdoğan ve Paşinyan’ın Kafkasya’nın tamamını ilgilendiren iki temel mevzuyu yüklü olarak ele alacaklarını göstermesi bakımından değerli.
Türkiye-Ermenistan olağanlaşma süreci ivme kazanır mı?
İki önderin gündemindeki birinci bahis doğal olarak olağanlaşma süreci ve bundan sonra atılması gereken adımlar olacak.
Ocak ayında Moskova’da başlayan görüşmeler kapsamında Türk ve Ermeni özel temsilciler, Büyükelçi Serdar Kılıç ve Ermenistan Parlamento Lider Yardımcısı Ruben Rubenyan dört defa görüştü. Kılıç ve Rubenyan’ın Eylül ayında yapmaları öngörülen beşinci toplantı, Azerbaycan ve Ermenistan güçleri ortasında yaşanan şiddetli çatışmalar nedeniyle gerçekleşememişti.
Ermenistan, Türkiye ile olağanlaşmanın daha hızlı olması, diplomatik bağlantıların tesisi ve sonların bir an evvel açılmasını istiyor.
Her adımı Azerbaycan’la koordineli atmaya itina gösteren Türkiye ise Ankara-Erivan ortasındaki süreci Erivan-Bakü ortasında devam ettirilen kalıcı barış antlaşmasına paralel götürmek niyetinde. Bu nedenle taraflar ortasında bugüne kadar atılan adımlar, karşılıklı uçuşların başlatılması, üçüncü ülke vatandaşlarının kara sonundan geçişi için hazırlıkların yapılması üzere daha sembolik mevzuları kapsamıştı.
Bu kapsamda Erdoğan ve Paşinyan’ın Türk-Ermeni olağanlaşması ile birlikte Güney Kafkasya’nın tamamının barış ve istikrarı açısından değerli olan Azeri-Ermeni görüşmelerine odaklanmaları bekleniyor.
Anlaşma neden tamamlanamıyor?
2020’nin son aylarında yaşanan altı haftalık savaş sonunda Rusya Federasyonu’nun ortaya girmesi üzerine Ermenistan ve Azerbaycan ateşkes ilan etmiş ve üzerinde uzlaşılan protokole nazaran Ermeni güçleri Dağlık Karabağ’dan çekilmişti.
Rusya, ateşkes sürecini gözlemlemek üzere 5 bine yakın asker konuşlandırırken; Türkiye de, daha az aktif de olsa süreçte rol oynamıştı.
Çatışmaların durmasına rağmen ortadan geçen müddette hudutların tam olarak çizilmesini sağlayacak, tarafların egemenlik alanlarını belirleyip ortalarında kuracakları siyasi bağlantıların çerçevesini çizecek kalıcı bir muahede sağlanamadı.
Bununla birlikte Eylül ayında taraflar ortasında yine alevlenen çatışmalar, ateşkesin kırılganlığını ve kalıcı muahedenin sağlanmaması durumunda askeri tansiyonun artacağı riskini yine ortaya çıkardı.
Ermenistan’ın yakın müttefikleri olan ABD ve Fransa, tarafları yine bir ortaya getirmek ve muahede için bastırmak üzere bu süreçte yüklerini koydu. Bilhassa 2 Ekim’de Azerbaycan ve Ermenistan dışişleri bakanları ortasında başlatılan barış görüşmelerine bu iki ülkeden büyük dayanak geliyor.
Ancak Batı, Azerbaycan’ın “savaşı kazanmanın getirdiği üstünlükle hiçbir bahiste esneklik göstermediğini” düşünüyor ve Bakü’ye tavrını yumuşatması için baskı yapıyor.
Paşinyan’ın muahedeyi imzalamaya niyetli olduğu fakat bunu Ermenistan toplumuna ve diasporasına kabul ettirecek bir biçimde yapmak istediği de belirtiliyor.
Taraflar ortasındaki en değerli problemler ;sınırların çizilmesi, Dağlık Karabağ’da kalacak olan Ermeni halkın statüsü ve Azerbaycan ana toprakları ile Nahçıvan’ı birbirine bağlayacak koridorun oluşturulması.
Bu karayolunun kimin denetiminde olacağı, Ermenistan’ın kendi topraklarından geçen yolla ilgili egemenlik haklarını ne kadar kullanabileceği üzere kıymetli meseleler masada duruyor. Ermenistan’ın karayoluna karşı çıkmadığı lakin egemenlik haklarını koruyacak bir formül istediği belirtiliyor.
Ankara nasıl bir rol oynayacak?
Ankara, sürecin başından bu yana faal olarak Bakü’nün yanında yer aldı. Savaşın sonlanmasının akabinde Ermenistan’a davette bulunan Türkiye, Güney Kafkasya’da barış ve istikrar için tarafları bir ortaya getirmeye de çalıştı.
Prag’da gerçekleşecek Erdoğan-Paşinyan görüşmesine ehemmiyet veren Batılı ülkeler, Kafkasya’da barış ve istikrar için büyük değer verdikleri Azerbaycan-Ermenistan muahedesi sürecinde Türkiye’nin daha objektif bir çizgi izlemesini ve Bakü üzerindeki tesirini kullanmasını bekliyor.
Bu ülkeler, Azerbaycan’ın daha esnek olması için Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile diyaloğunu kullanmasının durumu değiştirebileceğine inanıyor. Batılı kaynaklar, aksi durumda muahedenin imzalanmasının güçleşeceğini ve çatışma riskinin ortaya çıkabileceği korkusunu lisana getiriyor.
Ermenistan-Azerbaycan mutabakatı ve buna paralel Ermenistan-Türkiye normalleşmesinin, Rusya’nın Kafkasya’daki tesirini azaltacak bir tesir yaratacağını da öngören Batı, Ukrayna savaşının sürdüğü bir süreçte bu bölgede atılacak adımın çok daha olumlu yansımalarının olacağı görüşünde.
Ankara’nın bu beklentilere karşılık verip vermeyeceği Erdoğan’ın Paşinyan ile ve tahminen daha sonra Aliyev ile yapacağı görüşmelerin sonucunda ortaya çıkacak.