IMF’nin Nisan 2023 tarihli World Economic Outlook (WEO) raporu yayımlandı. Türkiye dahil WEO’nun ülke ekonomilerini kapsayan bilgiler de güncellenek sunuldu. Pekala raporda Türkiye iktisadı: 2023-2028 öngörüleri nasıl? Korkut Boratav okuyucuları için raporu yorumladı.
Ropora nazaran 2023’te “normale yumuşak bir geçiş” yapacağını varsayılıyor. 2024’de olağanlaşmanın devam edeceği öngörülüyor. 2028’e kadar periyot için ise toplumsal buhran deniliyor. Korkut Boratav, bu öngörüler, AKP’nin 2003-2007’teki Lale Devri’ni andıran bir gelecek dizayna benzetiyor.
Korkut Boratav’ın ‘IMF’ye nazaran Türkiye iktisadı: 2023-2028’ başlıklı değerlendirmesi şu biçimde:
IMF’nin Nisan 2023 tarihli World Economic Outlook (WEO) raporu yayımlandı; WEO’nun ülke ekonomilerini kapsayan güçlü bilgi bankası da yenileştirildi.
Bu yazıda IMF’nin yenileşmiş 2023-2028 Türkiye öngörülerini, aşağıdaki tabloyu gözleyerek tartışalım.
İlk dört satırda GSYH ve fiyatlara ait yıllık değişim oranları (%’ler) var. Satır 5 ve 6’da ise cari süreç istikrarının ulusal gelirdeki hissesi ve dar tarifli işsizlik oranı (yine % olarak) yer alıyor. Son sütun bu değişkenlerin 2025-2028 ortalamalarını içeriyor. IMF son dört yıl boyunca iktisatta birebir eğilimlerin süreceğini varsaymış. Yıllık bilgileri bu nedenle aktarmadım.
2023 öngörüsü: Olağana yumuşak geçiş…
IMF’nin 2021 Türkiye raporu ve 2022 raporuna ait basın duyurusu iktisattaki dengesizlikleri vurgulamaktaydı. Tabloda aktarılan son öngörüler ise bu ihtarların dikkate alınacağını ve iktisadın 2023’te “normale yumuşak bir geçiş” yapacağını varsaymaktadır.
IMF’nin geçen yıl yaptığı (ve tabloda yer almayan) öngörülere nazaran 2022’de dolar fiyatında %89, TÜFE’de %73 artış beklenmekteydi. Bu beklentiler ekonomik dengesizliğin döviz piyasalarına yansıyarak süregeleceği manasına gelmekteydi.
Tabloda yer alan 2023 öngörüsü dengesizliğin bu yıl hafifleyeceğini gösteriyor: TÜFE %50’yi aşmakta, iç piyasalarda enflasyon süregelmektedir; lakin dolar (%29’luk artışla) izafi olarak ucuzlamaktadır (Sütun 1, satır 3-4).
TL’nin gerçek olarak kıymetlenmesi GSYH öngörülerine de yansıyor. 2023’te sabit TL’li (“reel”) büyüme oranı yüzde 2,7’dir. 2022’de %5,6 büyüyen iktisat yarı-yarıya durgunlaşacaktır. IMF bu nedenle dar tarifli işsizliğin de (yarım puanlık bir artışla) yüzde 11’e çıkacağını öngörüyor. Dolarlı GSYH’daki büyüme temposu ise TL’deki gerçek bedel artışını izleyerek %13,7’ye sıçramaktadır (Satır 1-2).
Normale dönüşün bir diğer göstergesi 2022-2023 ortasında sakinleşen iktisadın cari süreç açığı/dolarlı GSYH yüzdesini 1,4 puan (5,4 → 4,0) indirmesidir.
Öyle anlaşılıyor ki IMF, 2023’te klasik istikrar siyasetlerine dönüşün ekonomiyi durgunlaştıracağını ve ekonomik dengelerin “düzelmeye” başlayacağını öngörmektedir. “İktidar değişikliği beklentisi” olarak yorumlayabiliriz.
2024: Olağanlaşma devam ediyor
IMF, 2023’te başlayan “normale yumuşak geçiş” eğiliminin 2024’te de süreceğini öngörüyor. Doların ortalama fiyat artışı TÜFE’yi geriden (%30,8 → %35,2) izlemektedir. Ulusal paranın gerçek olarak pahalanması sayesinde dolarlı GSYH sabit TL’li büyüme oranını (%5,6 → %3,6) aşacaktır (sütun 2).
Doları gerçek olarak ucuzlatan “normale yumuşak geçiş” nasıl mümkün oluyor? Neoliberal istikrar programının sürdürüldüğü ve iktisadın dış finansmanını ziyadesiyle sağlayacak yabancı sermaye girişleri varsayılarak…
2023’ü örnek alalım: Türkiye’nin 12 ay içinde vadesi gelecek olan dış borç yükümlülükleri 196 milyar dolardır. Buna IMF’nin cari açık öngörüsünü (40,7 milyarı) ekleyin. 2023’te 236,7 milyar dolarlık dış finansman ihtiyacı doğar. 2023’te (dış kaynak girişleri sayesinde yüzde 14 civarında büyüyen) dolarlı GSYH’nın yüzde 23’ü civarında bir yük… Döndürülebileceği umulur.
Ne var ki, son datalar IMF’nin cari süreç açığı öngörüsünü şimdiden eskitmiştir. Son on iki ayın cari açık toplamı 55,4 milyar dolara çıkmıştır. Ocak-Şubat 2023 açıkları ise 18,8 milyardır; bu tempo devam ederse 2023’te dış açık 110 milyar dolara ulaşır; 12 ayın dış yükümlülükleri ile birlikte 300 milyarı aşar. 2023 dolarlı GSYH öngörüsünün yüzde 30’una ulaşan dış finansmanın sürdürülebileceği şüphelidir.
IMF, 2005’te 10 milyar dolarlık bir krediyi AKP iktidarına seçim takviyesi olarak açmıştı. “Devran değişmiştir” diyerek geçelim…
2023-2024 büyüme ve işsizlik öngörüleri gerçekçidir. AKP’nin son yedi yılda iç ve dış istikrasızlık kıymetine sağladığı yüzde 4,3’lük büyüme temposu tarihe karışacak; dar tarifli işsizlik oranı yükselecektir.
Sonraki dört yıl: İstikrar içinde durgunlaşma
IMF’nin 2023’te umduğu istikrar programı, 2024 sonrasına da taşınacak; bu siyasetler Türkiye’yi 2028’e getirecektir. Tablonun son sütununda yer alan 2025-2028 öngörüleri, evvelki iki yılla benzerlikler içermekte; Türkiye için tasarlanan geleceğin nicel çerçevesini göstermektedir.
Ekonomi yüzde 3’lük bir büyüme temposuna yerleşmiştir. Bu oran, IMF’nin Türkiye için öngördüğü sürdürülebilir büyüme potansiyelidir. Dinginleşme, istikrar göstergelerine yansımıştır (satır 3 ve 5). Enflasyon yüzde 21’lik, cari açık/GSYH oranı yüzde 2’lik eşiklere takılmaktadır. Herhalde “Türkiye’de istikrar fakat bu kadar” olabildiği için…
Neoliberal doğrultuda olacağı umulan istikrar programı dış kaynak girişleriyle “ödüllendirilmektedir”. Bu sayede ortalama dolar kurunun artışı olarak enflasyonun altında (%18 ve %21,2) seyredecektir (satır 3-4). Dolarlı ulusal gelirin büyüme ortalaması (%5,5) da sabit TL ile ölçülen gerçek GSMH’nın büyüme temposunu (%3’ü) ziyadesiyle aşacaktır (satır 1-2).
2028’e kadar toplumsal bunalım
Bu öngörüler, AKP’nin 2003-2007’teki Lale Devri’ni andıran bir gelecek tasarımı akla getiriyor.
Ne var ki ortam çok farklıdır. AKP iktidarının birinci yılları sermaye hareketlerinin çok canlı seyrettiği bir periyottu. Kişi başına ulusal gelirin gerilediği beş kayıp yılı (1998-2002’yi) izlemekteydi. Türkiye yüzde 7,3’lük bir büyüme temposu tutturabilmişti; iktisadın dış bağımlılığını da çok yoğunlaştırarak… Yakın gelecekte ise sermaye hareketlerinin sakinleşen dünya iktisadına ayak uyduracağı beklenir.
IMF’nin 2025-2028 Türkiye iktisadı için “uygun gördüğü” dingin büyüme temposunun toplumsal sonuçları tabloda yer alıyor mu? Yalnızca (satır 6’da) dar tarifli işsizlik oranının çift haneye (%10,5’e) yerleşmesinde…
Bu eksikliği tamamlayalım: AKP 2016-2022 yıllarında Türkiye iktisadına yalnızca IMF’nin vurguladığı iç ve dış istikrarsızlığı değil, çok ağır bir toplumsal buhranı da “armağan etti”. Sermayenin ekonomik tahakkümü toplumsal bir cinayet boyutu kazandı.
Sık sık vurguladığım göstergeleri tekrarlayayım: Tipik bir emekçinin ortalama gerçek fiyatı yedi yıl öncesinin %15 yahut %25 altındadır. Fiyatların net ulusal gelirdeki hissesi 9 puan aşınmış; 500 büyük şirkette kâr + faiz gelirlerinin katma bedeldeki hissesi 24 puan artmıştır. Bu son data sanayi işletmelerinde ortalama sömürü oranının %77’den %211’e çıkması sayesinde mümkün olmuştur. Tıpkı devirde atıl işgücü oranı %17’den %24’e çıkmıştır. Türkiye boşta gezen, konutta oturan, birden fazla diplomalı gençleri barındıran bir topluma dönüşmüştür.
IMF, Türkiye için bu geleceği, yani istikrarlı ve kalıcı bir toplumsal buhranı tasarlıyor.
Türkiye’nin işçileri ve ülke bu geleceğe mahkûm edilebilir mi? İktidarı devralmaya hazırlanan takımlar ciddiyetle düşünmelidir.