12 Eylül cuntasının at koşturduğu devirde ” Bereketli Topraklar Üzerinde” sinemasını çekerek Orhan Kemal’i ve romanını hak ettiği yere oturttuğu üzere; Erkan Yücel’i, Tuncel Kurtiz’i ve kaç politik sanatçıyı bir ortaya getirerek inanılmaz bir iş çıkardı.
Bereketli Topraklar Üzerinde, Orhan Kemal’in yazdığı, 1954 tarihli romandı. Romanda, para kazanmak umuduyla köyden ayrılıp kente göç eden İflahsızın Yusuf, Köse Hasan ve Pehlivan Ali isimli üç arkadaşın başından geçenler anlatılır. Orhan Kemal, roman hakkında “Bu kitap, kendi bilgi ve görgülerim dışında, bir lokma ekmek için makus iş kuralları içinde zehir üzere bir hayatı yaşayanlardan derlenmiş gereçle meydana gelmiştir. Yayımlanmadan evvel, çeşitli ırgat, usta, usta yardımcısını toplayarak bir gece sabaha kadar okudum onlara. Dinlediler. ‘Pardon,’ dediler, ‘bu bu kadar olur. Bütün anlattıkların gerçek. Eksik bile. Çukurova’nın bereketli topraklarında o denli işler olur ki, aklın durur. Sana anlatsak, bir değil beş roman çıkarırsın…”
Bugün Orhan Kemal yok… Erkan Yücel yok… Tuncel Kurtiz yok. Erden Kıral’ ı onların yanına uğurlarken artık bu üslup sinemaları çekip oynayacak direktör de oyuncu da kalmadığını görmek çok acı; fakat aslında bereketli toprak da yok koşullar da…
”Gece”, ”Hakkâri’de Bir Mevsim”, ”Ayna”, ”Kanal”, ”Mavi Sürgün” üzere yirmi civarında seçkin ve toplumcu sinemaya imza atan Kıral, 1984 yılından beri Berlin Akademie der Künste üyesiydi. Bu kuruluşun Sinema kısmının kurucuları ortasında da yer almış, ” Yolda” sineması ile 2005 yılında Harvard Üniversitesi Sinemateğine kabul edilmiş bir direktördü.
Erden Kıral’ ı anmaya ” Bereketli Topraklar Üzerinden” sinemasıyla başladım. Sinema 12 Eylül Cuntası tarafından sakıncalı bulunduğu için hem negatifleri yakılmıştı hem de 28 yıl sonra izleyici ile buluşmuştu. Yapımcının İsveç’e kaçırdığı yedek negatifleri sayesinde izleme imkânı bulduk bu sineması.
1981 Yılında Strasbourg’da Avrupa’ da en güzel sinema seçilirken, ne yazık ki usta direktör yasaklıydı ve mükafatını alamamıştı.
MARABALIK VE PATRONAJ SİSTEMİNİN YARATTIĞI İNSAN GÖÇÜ VE DRAMI: ÇUKUROVA
”Çukurova’da bahar şahanedir; gök masmavi, kırmızı topraklar yemyeşildir… Çukurova toprağına 4 kilo çiğit at, 80 kilo pamuk versin. Çukurova insanına peygamberler kitaplar dolusu sabır, tevekkül ve kanaat getirmiştir.”
1940’ların başında toprak ıslahatını teğet geçen bir Anadolu toprağıdır Çukurova; alnının ve sırtının teri kurumamış, sıkıntı çekmeyi klasikleştirmiş ırgat için bir cehennemdir ama…
Sivas’ın bir köyünden kalkıp hemşerilerinin çırçır fabrikasına iş istemeye gelen İflahsızın Yusuf, Pehlivan Ali ve Köse Hasan üç yakın arkadaştır… Büyük umutlarla ve para biriktirmek maksadıyla geldikleri kentte birbirlerinden hiç ayrılmamak için yemin ederler. Kiraladıkları ahırda sıkıntı koşullarda; yarı aç yarı tok, sineklere ve acımasız ırgatbaşının talan tertibine karşın sabırla çalışıp yaşamaya devam ederler. Bir müddet sonra sulu kozada çalışan Hasan bir hastalanır ve çalışamaz duruma gelir.
Yusuf ve Ali arkadaşlarını mevt döşeğinde bırakarak daha yeterli para kazanacaklarını umdukları inşaat işine girerler. Bir mühlet sonra da Hasan’ın vefat haberi gelecektir. Çukurova’nın toprağında pamuk ne kadar bereketli ise; haksızlık, yandaşlık, kayırmacılık, ağalık ve talan nizamı de o kadar bereketlidir. Irgat başına verilen rüşvetler, açgözlülük, ağaya ispiyon ve bir çift öküzden kıymetsiz mevsimlik personellerin baş döndürücü bir süratle geliştiği Çukurova’ da hayat çok acımasızdır.
Pehlivan Ali, İnşaatta çalışırken şimdi 16’sında olan Fatma’yı oburuyla imam nikahı olmasına karşın aşık olup kaçırır. Buğday tarlasına gönderilen Ali, hasat makinasını çok yeterli kullandığını söyleyen çiftlik kahyasından övgü aldıkça hırslanır. Çok para kazanıp Fatma ile evlilik hayalleri kurar; halbuki Fatma kâhyanın metresi olmuştur. Hasatta iş ve patron çok acımasızdır. Günde 20 saat kölelik sisteminde çalışan personeller isyan eder. Bu sırada Ali kolunu hasat makinasına kaptırır.
Şehre gelen üç arkadaştan yalnızca Yusuf köyüne dönebilir.
Filmin çekimleri de Ankara Sanat Tiyatrosunun o periyot toplumcu ve devrimci dünya görüşüne sahip takımı ile çekilmiştir. Parasızlık yüzünden yarım kalma riski taşıyan sinemada oyuncular vakit zaman set personelliği ve kamera gerisine geçmek üzere yükün altına girerek fedakârlık içinde tamamlamışlardır.
Emeği anlatan sinemaya emeği geçen ve şu anda hayatta olan olmayan tüm takıma teşekkür ederken tekrar tekrar seyredilmesi gerektiğinin altını çiziyorum.
” Bereketli Topraklar Üzerinde” sistemin çarklarına çomak sokan sinema olarak tarihe geçmiş; Erden Kıral’ı ise o gün için bu ülkede Charlie Chaplin’ in koltuğuna oturtmuştur”
Özlem KALKAN