BBC“Hukuk fakültesinde fosforlu kalem çok lazım oluyor. Kırtasiyeye girdim. Olağanda kasadan döndüğümü çok hatırlamam. Ödemeye gittim ve 3 tane kaleme 60 lira dediler, ben de bırakmak zorunda kaldım. Bir borçlar hukuku kitabı vardı, 250 liraydı geçen ay. ‘Gelecek ay alırım’ dedim, bu ay 450 lira olmuş. Artık alabilmem mümkün değil.”
Afyon’da yaşayan üniversite öğrencisi Burak’ın* kelamları bunlar.
BBC Türkçe olarak, enflasyonun ve daima artan fiyatların hayatları nasıl etkilediğini anlamak için birkaç aydır Türkiye’nin dört bir yanından, her yaştan, meslekten ve sosyoekonomik sınıftan beşerle konuşuyoruz,
Enflasyon, artan fiyatlar, ekonomik gelişmeler, bazen yalnızca terim, sayı ve bilgilerle anlatıldığında soğuk ve kuru bir gerçeğe dönüşebiliyor.
Ancak bu sayıların gerisinde hayatları etkilenen milyonlarca insan var.
Biz de Türkiye’de yüzde 80’e varan yüksek enflasyon bölümünü, sizin hikayelerinizle anlatalım, sayıların arkasında kaybolanları somutlaştıralım istedik.
KİTAP ALAMAMAK EN BÜYÜK ÜZÜNTÜSÜ
Dinlediğimiz öykülerde çok sayıda ortak nokta var; bunlardan en çok lisana getirileni yiyeceklerden yapılan kesintiler ve mutfağa alınması artık bırakılan besinlere dair.
Afyon’da yaşayan üniversite öğrencisi Burak da harçlığını yetirebilmek için öğün sayısını kısan şahıslardan.
Burak, babasının elektronik mühendisi olması münasebetiyle olağanda durumunun düzgün olduğunu lakin enflasyonun geldiği düzey yüzünden “artık bunun da bir manasının kalmadığını” söylüyor.
Burak’a en çok koyan şey kitaplara gelen artırımlar. Bu nedenle hem ders kitaplarını hem de tarih ve ideoloji üzere ilgi duyduğu alanlarda basılan kitapları almakta artık büyük zahmet çektiğini anlatıyor.
Okuma tutkusunu kütüphaneden karşılayıp karşılayamadığını sorduğumda ise şu karşılığı veriyor:
“Kütüphanede bulabildiklerimi kütüphaneden alıyorum lakin kütüphanede kâfi sayıda kitap yok. Hukuk fakültesinde 1000 öğrenciysek kütüphanede tıpkı kitaptan iki tane var. Arkadaşlarla ortak alıyoruz ya da bir biçimde fotokopiyle hallediyoruz.”
GEÇEN YIL FİYATI EN ÇOK ARTAN ESER KÂĞIT OLDU
Kitap fiyatları, 2018’de ve geçen yıl yaşanan iki kur krizinden de önemli halde etkilendi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran Haziran 2021’den beri edebi kitapların fiyatları her ay, yıllık olarak yüzde 30’un üzerinde artış yaşıyor.
Bu yıl Nisan ayında kitap fiyatları enflasyonu yıllık yüzde 42 oldu.
Kitapların fiyatının bu kadar artmasında Türkiye’nin kâğıt ithal etmesinin rolü büyük.
2021 yılında fiyatı en fazla artan eser, yüzde 168 ile yazım ve çizim kâğıtları oldu.
Yazım ve çizim kâğıtlarının bu yıl Nisan ayında yıllık enflasyonu ise yüzde 78 olarak kayda geçti.
Getty Images Artan enflasyon yüzünden beşerler bütçelerindeki en büyük kesintiyi kitap satın alımında yapıyor ‘BİR KİTABI KIYMETLİ DİYE BIRAKTIĞIM DAHA EVVEL HİÇ OLMAMIŞTI’
Kitap kâğıdının yanı sıra matbaa malzemeleri de ithal ediliyor, yabancı lisanda yazılmış kitaplara ödenen telifler de kurla birlikte artıyor.
Bütün bu sebepler kitapların fiyatlarının yükselmesine neden oluyor.
İstanbul’da yaşayan 32 yaşındaki Gökçe, “Artık hiçbir şeyin eskisi üzere olmadığını yüzüme vuran ve beni sahiden en çok üzen şeylerden biri kitap fiyatları” diyor:
“İşsiz geçen, üç beş kuruşu sıkıntı denkleştirebildiğim günlerim çok oldu lakin bir kitabı kıymetli diye elimden bıraktığımı hiç hatırlamıyorum. Artık çalıştığım halde, bir kitapçıda elime aldığım beş kitabın üçünü kıymetli diyerek bırakıyorum.”
OKUMA ALIŞKANLIĞI GİTGİDE AZALABİLİR
Bütün bu gelişmeler yüzünden zorlanan yayınevleri daha az kitap basmak zorunda kalıyor.
Yayınevlerinin kitap fiyatlarını indirmesine karşın alım gücü çok düştüğü için birden fazla kişi birinci olarak kitaplardan kesinti yapıyor.
Bu durumun toplumun okuma yazma alışkanlığı üzerinde olumsuz bir tesirinin olmasından kaygı ediliyor.
Kırmızı Kedi Yayınevi’nin sahibi Haluk Hepkon, kitap fiyatlarının artmasıyla okuma alışkanlığı aslında berbat olan toplumun gündeminden kitapların güzelce çıkarabileceğini düşünüyor.
Ketebe Yayınları Yayın Direktörü Furkan Çalışkan ise “Kriz devirlerinde beşerler kültürel harcamalarını kısar, bu anlaşılabilir. Ancak insanların kitap alımı ve kültürle kurduğu münasebet ziyan görecek” diyor.
‘HER AY KENDİME 10 ADET KİTAP ALIRDIM’
Eskişehir’de yaşayan Aydın* da kitap alamamaktan şikayetçi.
“İki üniversite mezunu, yüksek lisans sahibi bir gencim. Kendi mesleğime yönelik iş bulamadığım için ağabeyimin pide salonunda çalışıyorum” diyen Aydın, bir arada yaşadığı annesiyle masrafları bölüştüğünü anlatıyor:
“Enflasyon bu kadar yükselmeden evvel her ay kendime 10 adet kitap alarak kütüphane oluşturmaya çalışırdım. Lakin son birkaç aydır bırakın kitap almayı, konutun masraflarını bile karşılamakta zorlanıyoruz.”
BBCOKUL KİTAPLARININ FİYATLARI İKİYE KATLANDI
Okul kitaplarında ise durum daha da vahim.
Ekim ayından beri her ay okul kitaplarında yıllık olarak yüzde 60’ın üzerinde bir artış var.
Nisan 2022’de okul kitap fiyatlarının yıllık enflasyonu yüzde 96 olarak gerçekleşti.
Türkiye’de üniversite öğrencisi olmanın masrafları da bir epey artmış durumda.
Genel olarak eğitim enflasyonu Mart ayından beri yüzde 27 civarında seyrediyor.
Öğrencilerin en çok artan masraflarının başında yurt fiyatları ve kira var.
Konut piyasasında yaşanan kriz, Türkiye’nin kimi yerlerinde son bir yılda konut fiyatlarının neredeyse iki katına çıkmasına yol açtı.
Kredi ve Yurtlar Kurumu’nun (KYK) yurtlarında kalan kimi öğrenciler, yurt fiyatlarına yüzde 80 civarında artırım geldiğini anlatıyor.
‘ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİSİ OLARAK HAYATIMIZI İDAME ETTİRMEKTE ZORLANIYORUZ’
Çoğu üniversite öğrencisi artan masrafların artından kalkabilmek için garsonluk, bulaşıkçılık, paklık, kargo yük nakliyeciliği üzere yarı vakitli işlerde çalışıyor.
Yurtlara gelen artırımlara karşı çıkarak barınma hakkından yoksun bırakıldığını savunan öğrenciler, #Barınamıyoruz Hareketi’ni oluşturarak kimi kentlerde parklarda sabahlıyor ya da toplumsal medyadan organize olarak yansılarını lisana getiriyor.
Muğla’da yaşayan Abdullah, yaşadıkları zorlukları, “Üniversite öğrencisi olarak hayatımızı idame ettirmekte zorlanıyoruz” kelamlarıyla söz ediyor:
“Kredi 850 lira, 29 tane tavuk dürüm lakin alınabiliyor, elhasıl aylık verilen para bir ay boyunca günün bir öğününü yarım yamalak lakin doyuruyor. Bir günü de oruç tutarak geçiriyorsunuz. Nasıl idame ettiriyoruz hayatımızı sorusuna arkadaşlar genelde, ‘Bir formda gidiyor’ diyerek yanıt veriyor.”
Getty Images Öğrenciler kütüphanelerde kimi kitapları bulmakta zorluk çektiğini anlatıyor ‘UCUZ VE YAĞLI YEMEK YEDİĞİM İÇİN SIHHATİM BOZULDU’
Öğrencilerin eğitim masraflarına yetişmek için en çok kesinti yaptığı kalemlerin başında yemek var.
Afyon’da yaşayan üniversite öğrencisi Burak, yediklerinden kesinti yaptığı için fizikî sıhhatinin bozulduğunu anlatıyor:
“Geçenlerde bağırsak iltihabından hastanedeydim. Artık de onun tedavisini görmeye başlayacağım. Bence büsbütün yeme rejimimden dolayı. Lifli besinler ve vitaminli yiyecekler tüketemediğimden… Ucuz diye burada karnını doyurabileceğin katmer var. Lakin her gün o yağlı hamur işini yediğinizde beden mahvoluyor.”
İzmir’deki bir üniversite öğrencisi ise “Eskiden en büyük lüksümüz tavuk göğsü alıp yemek yapmaktı. Artık onu bırak, menemen yapamıyoruz. Bir kahvaltı için biraz zeytin, biraz peynir alıyoruz, 200 lira tutuyor” diyerek anlatıyor yaşadıklarını.
Ancak yapılan çok sayıda araştırmaya nazaran istikrarlı ve kâfi beslenmenin öğrencilerin eğitim hayatında değerli bir tesiri var.
Kimi araştırmalar, beslenme nizamının üniversitelerdeki ve yüksek öğretimdeki öğrencilerin akademik başarısı üzerinde tesiri olduğunu ortaya koyuyor.
Beslenme nizamı, daha küçük yaştaki çocukların okul hayatlarında ve eğitim başarılarında ise çok daha kıymetli.
Çocukların ne yedikleri yalnızca fizikî sıhhatlerini değil, ruhsal durumlarını ve öğrenme kapasitelerini de etkiliyor.
Türkiye’de eğitim kalitesi ise halihazırda uzun vakittir yeterli bir performans göstermiyor.
EKONOMİK DURUMUN EĞİTİME ETKİSİ
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından 3 yılda bir yapılan ve 15 yaş kümesindeki öğrencilerin kazanmış oldukları bilgi ve maharetleri kıymetlendiren Milletlerarası Öğrenci Kıymetlendirme Programı (PISA) testinin en son olarak 2018 yılı sonuçları açıklandı.
Buna nazaran Türkiye’deki öğrencilerin puanları okuma, matematik ve fen bilimi alanlarının tamamında OECD ortalamasının altında kaldı.
PISA iştirakçisi bütün ülkelerde sosyoekonomik açıdan güzel bir durumda olmayan öğrenciler bilhassa matematik ve fen bilimlerinde âlâ bir performans sergileyemiyor.
Türkiye’de sosyoekonomik olarak avantajlı öğrenciler dezavantajlı olanlara nazaran okuma alanında 76 puan daha fazla yaptı.
OECD ortalamasına nazaran avantajlı ve dezavantajlı öğrenciler ortasında ise okuma alanında 89 puan fark var.
BBC‘ARKADAŞLARIMIN HEPSİ MUTSUZ’
Afyon’da yaşayan Burak, “Doğru beslenmek için değil de hayatta kalmak için yemek yiyorsunuz” diyerek özetliyor yemek ile son vakitlerde kurduğu alakayı.
“Benim bir kitaplığım oluşsun, kütüphanem olsun diye bir hayalim var” diyen Burak’a nazaran şu an bunu gerçekleştirmesi mümkün değil.
İstanbul’da yaşayan üniversite öğrencisi Aslı* ise arkadaşlarıyla birlikte yaşadıklarını şu formda anlatıyor:
“Harcama yapmamak için konuta kapanmak bile maliyetlerden ötürü lüks oldu. Okuduğum okulun yerleşkesine, sokaklara, öğrencilere bakıyorum. Hepsi mutsuz ve düşündüğü tek şey, nasıl doyacağım, nasıl geçineceğim, ay sonum gelmiyor, oluyor. Gençler ve halk olarak çok yorulduk. Temel gereksinimlerimizi bile çok güç alıyoruz, bazen alamıyoruz.”
*İsmi değiştirilmiştir.