Üniversal müellifi Bahadır Özgür, Amasra maden faciasına Türkiye’nin güç siyasetleri ve iklim krizi çerçevesinde bakmak gerektiğini yazdı.
İktidarın güç siyasetinin tam bir kaos olduğunu tabir eden Özgür, HES’lerin, zeytinliklerin maden alanına çevrilmesinin, güç dalındaki taşeronlaşmanın Amasra faciasının taşlarını döşediğini belirtti, “Yeraltında emekçi ölüyor; yerüstünde tabiat, tarım, sular, ormanlar, zeytinlikler. Termik santralların saçtığı zehirle gelen ‘yavaş ölüm’ ile madenlerdeki ‘hızlı ölüm’, birebir cinayet konseptinin eserleri yani” diye yazdı.
Bahadır Özgür’ün “Bu güç kaosu daha çok can alır” başlıklı yazısı şöyle:
“Türkiye’nin güç siyasetinin algoritması muhakkak: Kamuyu çökert-kaynakları sermayeye transfer et-şirketlere kâr garantisi sağla! Bilhassa son 20 yıl için söylenecek çok şey var. Ne gereksinime nazaran plan, ne kamu çıkarı, ne geleceğe dönük bir öngörü, ne de bağımlılığı azaltmak hak getire. Yalnızca ve yalnızca ekonomik büyümeyi merkezine alan bir güç siyaseti karar sürüyor. İşte kömür madenciliği de bu büyük makinenin içinde kritik pozisyonda.
Özal’la başlayan süreç AKP eliyle nihayete erdirilerek, kamunun kömür madenciliği neredeyse bitirildi. Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) yatırım yapılmayan, rezerv alanlarını taşeronlara ihale eden bir kurum artık. 2010’da 1,7 milyon tonluk üretimi 2021’de 800 binlere indi. 2002’de 18 bin olan emekçi sayısı bugün 7 bin civarında. Teknik elemanı da mühendisi de yeteriz. Sayıştay bilhassa vurguluyor bunu. Çünkü üretimdeki azalışa karşın bir kişi, 3-4 kişinin iş yükünü taşıyor ve tehlikeleri tespit edip önlem alacak takım yok. İdarenin yeterliliğini ise AKP iktidarında sorgulamıyoruz bile. Amasra’daki cinayetin yolu bu türlü döşendi.
Soma’daki katliam ise AKP’nin iştahla yürüttüğü taşeronlaştırmanın sonucuydu. 2004’te kamuya da giren taşeronlaştırma, 2019’da ‘daha ucuza, daha fazla üretim’ unsuruna dayalı rödovans sistemini pekiştirip bir kölelik sistemi inşa edildi. Yırtıcı madenciliğin kapısını sonuna kadar açtılar. Mantar üzere şirket türedi. Bunların yüzde 65’i mikro işletmeler. Tekrar de onca vahşiliğe karşın özel kesimin 2010’larda 880 bin ton üretimi, 2021’de 360 bin tonlara geriledi. Az, ucuz, teminatsız emek gücüyle artırılmaya çalışılan üretimin sonucu da maden kazalarındaki artış oldu esasen.
Buraya kadarki tablonun özeti şu: Yatırım ambargosu, özelleştirme ve taşeronlaştırmayla kamuyu çökertme. Tıpkı anda eldeki kömür rantını yandaş, türevi ve birtakım büyük şirketlere hisse etme. Bir şeyi daha ekleyelim buraya. O da ithal kömür lobisi. Kömür ithalatı 21,3 milyondan 11 yılda istikrarlı artışla 36,1 milyon tona fırladı. Termal taşkömüründe ithalat tam 31,7 milyon ton. 30 milyon tonu Kolombiya ile Rusya’dan geliyor. Yani ‘yerli milli’ öyküsü altında buralarla iş yapan ithal kömür lobisi, AKP periyodunda ihya edildi.
Çünkü bir öteki alandaki özelleştirmenin sonucu, ithalatı mecbur kılıyordu. 2014’te özelleştirilen 9 termik santral kömürle çalışıyor. Kamunun bilhassa çevresel tesirler nedeniyle teknolojik yenileme için bütçeden yüz milyonlarca lira aktardığı bir periyotta satılan santrallara anında 2020’ye kadar ‘çevre muafiyeti’ tanındı.
Yerli üretim bitirildiği için de ithalata yüklenildi. Bunun münasebeti olarak gücün adım adım kömürden büsbütün çıkarılıp çeşitlendirilmesi gösterildi. Böylesine çelişen kömür siyasetinin sebebi elektrik üretiminin plansız, programsız, büsbütün sermayenin birikimine endeksli biçimde anarşik bir yapıya dönüştürülmesi aslında. Nasıl mı?
Mevcut tabloyu özetleyelim: Elektrik üretiminin yüzde 31,4’ü hidroelektrik, yüzde 28,6’sı doğalgaz, yüzde 22,4’ü de kömürden sağlanıyor. Kalanı yenilenebilir kaynaklar. Görünüşte bir çeşitlilik olsa da bunun ismi güçte kaostur. Doğalgaza yönelim AKP’nin siyasi rant hevesiyle birleşince, ilçelere kadar doğalgaz götürülüp Türkiye ısınmada elinde olmayan bir kaynağa bağımlı kılındı. Elektrik üretiminde süratle hissesi artırıldı. Rusya ve İran’la imzalanan ‘ödeme garantili’ mukavelelerin nasıl milyarlarca doları yurtdışına transfer eden zarurî bir münasebete dönüştüğünü, bugün daha uygun görüyoruz.
DÖNDÜK DOLAŞTIK YENİDEN KÖMÜRE GELDİK
Bundan kurtulma gerekçesiyle HES furyasına başladılar. İnşaatla birlikte yandaşlık ilgisinin en sağlam kalelerinden olan HES’lerin sonuçlarını da âlâ biliyoruz. Oluk oluk akan kamu kaynakları, Karadeniz’de derelerin kuruması ve rantın tabiatta açtığı yaraların hesabının sellerle insan ömrüne kesilmesi… Akabinde yenilenebilir kaynaklara yönelim… Kağıt üzerinde mantıklı duran teşebbüs, teşvik düzeneğine devasa HES’lerin dâhil edilmesiyle yeni bir kaynak transferine evrildi. Plansız, programsız güç siyasetine tarım yerlerini, yeraltı sularını talan eden; köylünün toprağını jandarma dayağıyla elinden alan bir halka daha eklendi, o kadar. Alışılmış güçte halkaya bir de nükleeri eklediler ki, neresinden baksanız yeni felaketlerin habercisi.
Peki, bütün bu 20 yıllık kıssanın sonunda elde ne var? Elektrik fiyatları düşmediği üzere arz güvenliği de büyüyor. Bağımlılık azalmadığı üzere özel elektrik üretimini ayakta tutmak için kamudan aktarılan milyarlarca doların sebep olduğu ekonomik çöküntü halkın belini büküyor. Yeraltında emekçi ölüyor; yerüstünde tabiat, tarım, sular, ormanlar, zeytinlikler. Termik santralların saçtığı zehirle gelen ‘yavaş ölüm’ ile madenlerdeki ‘hızlı ölüm’, birebir cinayet konseptinin eserleri yani. Bu döngüde kazanan tek kesim, kamusal kaynakların transfer edilerek enerjiyi de birikimlerinin en kıymetli modülü haline getiren, kâr marjlarının teminatı için her şeyin yapıldığı sermaye.
Ortada bir güç siyaseti olmadığını gösteren en son adım, dönüp dolaşıp kömüre dayalı elektrik üretiminin artırılmasına karar verilmesi. Pandemi ve krizin üzerine savaşın global şartları değiştirmesi; içeride cari açık, rezervin tükenmesi, geçmişe oranla güçte daha yırtıcılaşmış bir yönelimi dayatıyor. Yeni termik santral yatırımları peş peşe devreye alınıyor. Mevcutların muhtaçlığı artıyor ve maliyet nedeniyle kendi kömürlerini çıkarmak istiyorlar. Mesela; Amasra’nın yanı başına Eren Holding’in kurduğu en büyük termik santralın yakıtı nereden gelecek? Erdoğan’ın açıklamaları, yeni teşvikler, zeytin ve etraf muhafaza maddelerine yönelik ataklar bundan işte.
Kamunun çökertildiği, hesap verebilirliğin, kontrolün, sorumluluğun ilga edildiği; şirket çıkarının üstün tutulduğu bir süreçte güç siyasetlerindeki kaos, her birimizi Bartın’daki cinayetin modülü kılıyor. Bir emekçinin mevti; dağıyla, kuşuyla, ağacı ve ırmağıyla birlikte, hepimizi bekleyen ‘yavaş’ mevtin habercisi oluyor.” (YAZININ TAMAMI)