Elif Demirel: Kadınlar dünyayı durdurmaya da yeniden döndürmeye de muktedirler

2022 Everest Birinci Roman Ödülü’nü kazanan Elif Demirel’in romanı ‘Geceden Beri’, Everest Yayınları tarafından yayımlandı. Demirel, salt bir bayan kıssası anlatmıyor; kitapta yalnızca bayan karakterler yok. Erkek karakterler de kendi ağızlarından yazılmış hikayelerini anlatıyorlar. Hatta kitapta kendi erotik macerasını anlatan bile var.

Asuman Kafaoğlu-Büke, Bahriye Çeri, Gülfem Pamuk, Irmak Zileli ve Zekiye Antakyalıoğlu’ndan oluşan 2022 Everest Yayınları Birinci Roman Müsabakası heyeti, ‘Geceden Beri’ kararını, “Batıl ile aklı, masal ile gerçeği, geçmiş ile bugünü güçlü imgelerle yoğuran, günümüz beşerinin dertlerine, sırlarına ve karanlık yanlarına büyülü gerçekçiliğin penceresinden aynalar tutan ve her bir aynasını çiçeklerle bezeyen özgün bir roman. Müellif, tabiata ve beşere saygılı anlatısı, güçlü lisanı ve sıradan olanı sıradışı kılma hüneriyle bu mükafata layık bulunmuştur” münasebetine dayandırmıştı.

Biz de Elif Demirel’le ‘Geceden Beri’yi ve toplumsal hayatımıza da istikamet veren kodları konuştuk.

Everest Birinci Roman Ödülü’ne başvurmaya nasıl karar verdiniz? Kazanmayı bekliyor muydunuz şaşırdınız mı? Sonraki süreç nasıl işledi sizin için?

‘Geceden Beri’yi tamamladıktan sonra toplumsal medyada gezinirken Everest Yayınları’nın Birinci Roman Yarışı müracaatlarının başladığını gördüm. Tam da romanı bitirmişken bu haberi görmek beni müsabakaya başvurmaya itti diyebilirim. Evrakımı gönderdim ve sonuçlar açıklanana dek müsabakayı düşünmemeye karar verdim. Sonuçta bu bir yarış, tek kazanan olacaktı ve kazanmamak üzere bir ihtimalim de vardı. Fakat belgeme ve Gece’ye sahiden çok güveniyordum. Bu sebepten, müsabakayı kazandığımı haber vermek için aradıklarında çok şaşırdım dersem palavra söylemiş olurum. Sonraki süreçte ise çok fazla dönüş/yorum/eleştiri aldım. Bunların birden fazla olumluydu ancak saçma sapan bir sürü şeyle de karşılaştım. Giysi şeklimden fotoğraflarıma, mezun olduğum kısımlardan kullandığım parfümün markasına kadar -en hafif tabirle- şuursuzca pek çok suçlama gördüm. Aslında bu yansıların çok kolay bir nedeni var; genç bir bayan olmam. Müsabakayı bir erkek kazansaydı, benim karşılaştığım hiçbir saçmalıkla karşılaşmayacaktı eminim.

Toplumumuzun büyük bir kesitinin kendini gerçekleştirebilmiş, üretken, akıllı, yetenekli bayanlara alerjisi var. Zira bayansan yalnızca bir şey olabilirsin; ya mesleğinde başarılı lakin sönük biri olacaksın ya da göze hitap eden, daha çok dış görünümüne kıymet veren lakin muvaffakiyet peşinde koşmayan biri olacaksın. İkisini birden olmaya kalktığında bu türlü saçmalıklarla uğraşmak zorunda kalabiliyorsun. Doğal bu benim için hiçbir vakit sorun teşkil etmedi, bu ahmaklıkları ciddiye almamayı ve onlarla baş edebilmeyi erkenden öğrendiğimi düşünüyorum.

‘BİLGE BİR KOCAKARININ HİKÂYESİ’

‘Geceden Beri’ isimli kitabınız orta ara erkek kahramanların da içinde bulunduğu bir bayan kitabı diyebilir miyiz? Karanlık, koyu, kimi vakit korkutucu ‘Gece’ imgelemini bir bayana isim olarak vermek nereden aklınıza geldi?

Aslında yola bir kocakarı öyküsü yazmak için çıkmıştım. Doğayı ve tabiatın lisanından anlayan kocakarıları her vakit çok etkileyici ve büyülü bulmuşumdur. Romanın odağında bir bayan var, evet lakin bu salt bayanların kıssası değil. Örneğin; ‘Mine’ isimli kısımda büsbütün erotik bir kısım yazma arzum vardı ve o kısma o istekle başlamıştım. Bu sebepten kısmın Adalet Ağaoğlu’nun ‘Ruh Üşümesi’ isimli romanından bir alıntıyla başlaması benim için kaçınılmazdı. Karakteri bir bayan olarak kurgulayacak ve o erotik kısmı bir bayanın ağzından yazacaktım. Ama kendimi biraz zorlamak istedim ve anlatıcıyı erkek yaptım. Bir erkeğin ağzından o kısmı yazmak benim için mükemmeldi. ‘Gece’yle görüşen öteki erkek karakterlerin de bende özel bir yeri var. Daima bayan karakterler yazıyordum fakat bu romanla birlikte onu da biraz kırmış oldum.

Tek bir cümleyle anlatmam gerekseydi, bu roman için bilge bir kocakarının öyküsü derdim. İsim sorunu işe şöyle gelişti; romandaki karakterlerin birçoklarının ismini büyük annelerimin ya da dedelerimin isimlerinden seçmeye karar vermiştim. Hatta birinci başta ana karakterimin ismi Gece değil, Hayal’di. Büyük büyük babaannemin ismi Hayal olduğu için onu seçmiştim. Soy ağaçlarından, eskiye dek uzanan kayıtlardan biraz daha araştırma yaptım ve Gece ismiyle karşılaştım. Gece’yi görür görmez çok sevdim ve bağrıma bastım. O denli bir karakter için Gece’den daha uygun bir isim olabileceğini sanmıyorum açıkçası. Vakit dilimi olarak da geceyi çok severim. Karanlığı aydınlığa, yalnızlığı kalabalığa, sessizliği gürültüye, ay ışığını gün ışığına her daim yeğlerim.

Gece, mahallelinin başvurduğu biri… Hiçbir efor göstermeden herkesin sırrını biliyor lakin onlara verdiği öğütler başta âlâ gelse de hiçbiri nitekim düzelemiyor. Bunun nedeni gerçeğin unutularak iyileşileceğini düşünmeleri fakat gerçekle tekrar ve tekrar yüzleşmeleri mi?

Bunun asıl sebebi Gece’nin taşıdığı lanet elbette. Şifa bulmak için onunla görüşen herkes sıkıntılarından bir formda kurtuluyor fakat sonrasında kesinlikle apayrı bir sıkıntıyla karşılaşıyorlar. Doğal bunda yanlış bir tahlil yolu denemeleri de tesirli. Hangimiz, lanetli bir kocakarının ağzından dökülen tek bir cümleyle iyileşebiliriz? Dikkat ettiyseniz romanda Gece’nin ağzından bir kere dahi şifacı olduğuna dair bir ibare okumuyoruz. Bayanın bu türlü bir tezi aslında yok ki! Lakin yalnız yaşayan, yaşlı, kocasız, çocuksuz, konuttan çıkmayan, tek bir akrabası dahi olmayan bir bayan olduğu için herkes ona şifacı bir kocakarı rolünü biçiyor. Bunda Gece’nin yaşının çok büyük bir tesiri var natürel. Mesela Gece genç bir bayan olsaydı, erkek ziyaretçileri onu tek başına ziyaret edemezdi. Yüksek ihtimalle eşleri bunu onaylamazdı zira. Yaşlı bir bayan cinselliğini kaybetmiş bir bayandır ve cinselliğini kaybetmiş bir bayan topluma nazaran pek çok açıdan tehlikesizdir.

‘ROMANIN EKOFEMİNİST TARAFI OLSUN İSTEDİM’

Bölüm isimleri neden daima çiçek isimleri?

Gece’nin köy hayatının anlatıldığı kısımlarda doğayı ön planda tutmaya çalıştım. Büsbütün olmasa dahi romanın ekofeminist bir tarafı da olsun istedim. Gece’nin özünde, çocukluğunda, yaşadığı köyde otlar, toprak, ay, ağaçlar, çiçekler hepsi çok kıymetli ve hatta çok kutsal. Gece geçmişinden bir parçayı yani çiçeklerini o yıkık dökük gecekonduya da taşısın istedim.

Geceden Beri, Elif Demirel, 144 syf., Everest Yayınları, 2023.

Kitabın bir kısmında “Dinimiz de bilime, eğitime önem verir. Hem Rabbimin, Peygamber Efendimize birinci buyruğu de ‘oku’ değil midir? Peygamber Efendimiz ‘Beşikten mezara kadar ilim öğreniniz’ buyurmamış mıdır?” diyor Garam. Bilimin artık dinin gölgesinde kaldığını düşünmeniz ve bunu yine düşündürtmekle ilgili bir derdiniz olduğunu düşündüm. Yanlışsız mudur?

Garam bir din kültürü öğretmeni. Hatırladığım bütün din kültürü öğretmenlerim müthişti, çok baskıcı ve hoşgörüsüzdü. Garam’ı güzel ve öğrencilerini çok seven, yalnızca dine değil, bilime sanata da değer veren bir öğretmen olarak yazmak istedim bu yüzden.

Gece kendisine gelen komşusuna “O rüyayı tekrar tekrar görmene sebep, bir türlü gerçek manada görememiş olmandır. Önce görmeyi öğren. Sonra da otur yaz” diyor. Hakikaten görenler midir müellifler ya da her müellif nitekim görür mü sizce?

Gece, bilmiş bilmiş konuşan bir kocakarı olduğu için bu türlü süslü ve keskin cümleler kurması olağan. Ancak ben bu sorunun yanıtından tam olarak emin değilim. Herkes bir şeyleri görüyor elbette lakin pek az insan, herkesin baktığı şeyden bambaşka bir sonuç çıkartıp, o sonucu bir sanat pratiğinde deneyimliyor sanırım ya da tahminen bunların hiçbir ehemmiyeti yoktur ve bu bahislere o kadar da baş yormamak gerekir.

Kitabınızdaki mahallede yaşayan herkesin bir döngüsü var ve onu kıramıyorlar gibi… Tıpkı durumlar karşısında birebir yansıları verdikçe, birebir sonuçları alıyorlar üzere ne dersiniz?

Evet. Rutin sarihtir, korunaklıdır. İnsanların, özellikle fakirlerin zar sıkıntı kurdukları bir nizam vardır ve onu değiştirme fikri dahi korkutucu gelir. Nizam, güvenlik demektir.

Papatya isimli hikayenizde 16 yaşındaki bir gençle evlenen bayanın hikayesini anlatıyorsunuz. Meskende kalmamak için, hakikaten aşık olarak evlenen fakat karşılıksız bir aşk. Bayan, onu sevmediğini daima söyleyen kocasını ‘Başımda bir adam olsun’ diyerek boşamıyor. Kendisini sevmeyen bir erkeğe duyulan ‘aman başımda olsun’ fikri sizce toplumsal bir baskının eseri mü, yoksa kimi bayanların yalnız bir hayatı düşünememesinin mi?

Beni istemesi, sevmesi gerekmez, bir kocam olsun kâfi diye düşünüyor o bayan. Zira öteki bir ihtimali bilmiyor. Sizin de söylediğiniz üzere, büsbütün toplumsal kodlarla ilgili bir konu. Bu kodlarla büyütülmüş, böylesi gelenekler tarafından kuşatılmış bayanlardan ‘Erkeksiz bir bayan, bisikletsiz bir balığa benzer’ ya da ‘Kurtuluşu bir diğerinde görmek, yıkılmanın en inançlı yoludur’ kısmına ışınlanmalarını beklemek saçma olur doğal.

‘İNSAN NE KIYMETİNE OLURSA OLSUN TUTKULU VE ONURLU DURMALIDIR’

Hayatta düşmek, kalkmak ya da hiç kalkamamanın da bir hareket olduğunu lakin hiçbir şey yapmamamın, üretmemenin, yanlış yapmaktan korkmanın yaşamamak olduğunu mu düşünüyorsunuz? Bir de daima durağan olmanın insanı yaşlandırdığını…

Bu, kendimle olan kavgamdan ileri gelen bir sıkıntı galiba. Çoğunlukla sanki gereğince üretiyor muyum, öbür şeyler de yapabilir miyim, daha fazlasını yapabilir miyim, daha düzgün yazabilir miyim, daha etkin olabilir miyim diye kendi kendimi yerim. Lakin vakit bana, herkesin durma hakkının olduğunu ve insanların bu hakkı kullanmalarının çok da berbat bir şey olmadığını öğretti. Kaygı elbette ayıp bir his değil ancak barındırmayı ya da beni ele geçirmesini istediğim bir his de değil ne yazık ki.

İnsan, bir yanardağ üzere kaynıyorsa etrafındaki her şeyi ve herkesi yakmayı da göze alabilmeli diye düşünüyorum. Orta yaşını geçmiş lakin arı üzere çalışan, üreten, yorulmak bilmeyen bayanlar görmek çok hoşuma sarfiyat. Yaşlanınca o bayanlar üzere olmak isterim. Sakin, şık, arbededen kaçınmayan, buralardan üreterek geçip giden bayanlar üzere… İnsan, her ne kıymetine olursa olsun tutkulu ve onurlu durmalıdır, ben buna inanırım.

‘GİDEREK GÜÇLENEN FEMİNİST HAREKET, KARAMSAR OLMADIĞIM ENDER HUSUSLARDAN BİRİ’

“Her ay düzenli olarak kanayan lakin ölmeyen bir mahluktan herkes ve her şey korkar. İlah bile…” diyorsunuz. Bayanların güçlerinin tam olarak farkında olmadığını ve sindirilmeye çalışıldığını mı düşünüyorsunuz?

Kesinlikle bu türlü düşünüyorum. O cümleyi de ziyadesiyle inanarak yazmıştım. Her ay tertipli olarak kanayan ancak ölmeyen birinden korkmakta yarar vardır bence.

Umutsuz ya da karamsar olmadığım ender hususlardan biri, giderek güçlenen feminist hareket. Bayanlar her geçen gün dayanışmanın kıymetinin, bayanın yurdunun tekrar ve fakat bir bayanın olduğunun farkına varıyorlar, Adem’in kaburga kemiğini kurcalayan Tanrı’ya birlikte öfkeleniyorlar. Öfke, bilhassa son vakitlerde çok sık haşır neşir olduğum bir his. Öfke dinamiktir, daima harekete geçmeye zorlar. Hareket etmeye, özellikle birlikte hareket etmeye gereksinimimiz var zira bayanlar dünyayı durdurmaya da tekrar döndürmeye de muktedirdir.

Kasım’ın söylediği “Karnı dümdüz. Çocuk doğurmamış. Doğursaydı şişerdi. Doğum kiloları kalıcı demiyor mu herkes” lafı erkeklerin bayana karşı yaptığı sözsel bir şiddet değil mi?

Evet, bu da toplumsal kodlarla ilgili bir sorun. Bayanların evlendikten, doğum yaptıktan sonra kilo olmaları kaçınılmaz bir şey topluma nazaran. Kasım da o toplumun insanı, bu biçimde değerlendirmesi çok olağan, ondan beklenen bir şey.

Öykülerinizin birinde “İyi biri olmanın her koşulda kendisini kurtaracağı fikri, insanın en büyük sanrısıdır. İnsan, acımasız olma hakkını gerektiği yerde kullanmayı bilmeli ve bundan vicdan azabı duymamalıdır. Sen arkadaşına yeteri kadar yardımcı olduğunu düşünüyorsan, ona yeteri kadar yardım etmişsin demektir. Daha fazla kurcalama…” diyorsunuz. Düzgün insanı olmakla fazla vermeyi mi karıştırıyoruz sizce? Yeterli insan olarak anılmak için kendimizden mi vazgeçiyoruz?

Arada ince bir çizgi var tahminen. Yalnızca uygun bir insan diye anılmak için düzgünlüğü asla hak etmeyen insanlara düzgünlük yapmaya devam etmemeliyiz tahminen de. Her şeyin bir bedeli varsa, insan birtakım bedelleri ödemelidir diye düşünüyorum. Affetmek, bağışlayıcı olmak İlah olmaya niyetlenmek tahminen de, bilmiyorum. İnsanın bir başkasını affedemeyeceği durumlar da vardır, olmalıdır, hayat bu türlü bir şeydir çünkü.