Ruken Kadıoğlu
Elektronik sigaralar, bilhassa sigarayı bırakmak isteyenler ortasında giderek yaygınlaşıyor.
Türkiye’de Şubat 2020’de satış ve ithalatının yasaklanmasına karşın internet üzerinden elektronik sigara satışı sürüyor. Google’da “e-sigara” diye yapılan aramalarda çok sayıda şirketin satış yaptığı görülüyor.
Elektronik sigara nedir?
Elektronik sigaralarda, içinde nikotin, çeşitli aroma ve katkı hususları olan bir sıvı ısıtılarak solunabilecek bir buhar haline getiriliyor. Bu buhar, nefesle çekilerek akciğerlere ulaşıyor.
Uzmanlar, solunan elektronik sigara buharının akciğer tepkileri, teneffüs yetmezliği ve ağır bakımda tedavi gerektirebilecek rahatsızlıklara yol açtığını söylüyor.
Türk Toraks Derneği’nin araştırmasına nazaran elektronik sigaraların içeriğinde çok çeşitli kimyasallar bulunuyor:
- Propilen
- Glikol
- Gliserol
- Etilen alkol
- Polietilen glikol (PEG400)
- Diasetil dietilen glikol
- Amino-tadalafil
- Rimonabant
- Cannabibinoid
- Nitrozaminler
- Formaldehit
- Asetaldehit keton
- Civa
- Tetrametilpirazi
- Kurşun
- Nikel
- Krom
- Nikotin
- Yapay aromalar
BBC Türkçe’nin konuştuğu uzmanlar, elektronik sigara kullanımının artmasının nedenlerini anlattı.
‘Masum bir alternatif olarak sunuluyor’
Memorial Bahçelievler Hastanesi Sigara Bırakma Polikliniği’nden Doç. Dr. Sinem İliaz, elektronik sigaraların olağan sigaraya “masum bir alternatif” olarak sunulduğunu belirterek şunları söylüyor:
“Ancak elektronik sigaraya inançlı denilebilmesi için elimizde kâfi ve uzun vadeli bilimsel ispatlar bulunmuyor. Bunun tersine kısa vadede çok olumsuz sonuçları olduğuna dair yayınlar da çıkmaya başladı. Elimizde kesin datalar olmamakla birlikte, genç ve çocuklar ortasında dünyada olduğu üzere Türkiye’de de elektronik sigara kullanımı artıyor.”
‘E-sigara, sigara piyasasının canlı tutulması için kullanılıyor’
E-sigaraların sigara firmaları tarafından pazarlandığına da dikkat çeken İliaz, sigaranın zararlarından yahut sigara içimini azaltmaya yönelik siyasetlerden ötürü büyük sigara firmalarının da e-sigara pazarına yönelmeye başladığını vurguluyor:
”Amaç içiciye daha az ziyan vermek değil, yalnızca içeriğindeki nikotin nedeniyle bağımlılığı devam ettirmektir. E-sigara içen şahısların de tekrar olağan sigaraya dönmesi çok sık karşılaşılan bir durumdur. Sonuç olarak, e-sigaranın firmalar tarafından tütün/nikotin bağımlılığının, hasebiyle sigara piyasasının canlı tutulması için kullanıldığı düşünülmektedir.”
E-sigaraya erişimin kolaylığı, olağan sigara kullanan yahut e-sigarayı denemek isteyen beşerler ortasında değerli bir yer tutuyor.
Sağlığa Evet Derneği Lideri Prof. Dr. Elif Dağlı, Türkiye’deki e-sigara pazarını şöyle özetliyor:
”Ülkemizde e-sigara üretimi ve ithalatı yasak. Ancak 18 yaş üstü yolcu şahsi kullanım için bir adet yurt dışından getirilebiliyor. E-sigaraya yasak olmasına karşın ulaşmak maalesef çok kolay. İnternet arama motorlarına e-sigara yazın, bütün satış siteleri karşınıza çıkıyor.
“Kredi kartı ile online ödeme, kapıda ödeme, havale ile ödeme seçenekleri sunuluyor. Sipariş verildiği anda eserin kargoya verileceği hatta birebir gün motorlu kurye ile teslimat yapılacağı beyan ediliyor. Bugüne kadar yaptığımız çalışmalar bu eserlerin yasa dışı olarak çok sayıda internet sitelerinde satıldığı, resmi kargolarla taşındığını gösterdi.”
İnsanlar neden e-sigaraya yöneliyor?
İnsanların e-sigaraya neden yöneldiğini anlatan Doç. Dr. Sinem İliaz, ”Sigara artırımları ve vergilendirmesi, sigaraya olan talebin azaltılması için kullanılan planlı bir devlet ve halk sıhhati stratejisidir. Günlük tüketimi bir paket ve altında olan bireyler mali nedenlerle e-sigaraya yöneliyor olabilir” diyor.
İnternet üzerinden hizmet veren ve ismini açıklamak istemeyen bir e-sigara ticaret sitesi yetkilisi de, çeşitli sebeplerle elektronik sigaraya ilginin fazla olduğunu söylüyor.
”Kullanıcı olağan sigara kullanırken, sıhhatinde yahut performansında makus tesirler hissettiğinde e-sigarayı denemek istiyor. Öteki bir etken de sigara artırımları. Sigara artırımları münasebetiyle talep artışı olabiliyor.
”Birçok farklı forumdan, internet sitelerinden yahut Facebook, Telegram, Instagram üzere toplumsal ağlardan e-sigara eserleri satılıyor. Her ne kadar siteler kapatılsa da öbür bir sayfa açılıp, tekrar satışa devam edilebiliyor. Vakit zaman elden satış yapan mağazalar da var. Bu mağazalar tespit edilince para cezası veriliyor.”
Bu yıl sigaraya altıncı sefer artırım yapıldı. Paket fiyatları geçen yıla kıyasla yüzde 50 arttı. En kıymetli paket sigara fiyatı 33,5 liraya, en düşük paket sigara fiyatı ise 27 TL’ye çıktı.
‘E-sigara kullanımı genç ve çocuk yaşlara kadar düştü’
Uzmanlara nazaran e-sigarayla ilgili öteki bir tehlike de, eserleri tercih eden şahısların yaş aralığı.
Prof. Dr. Elif Dağlı gençlerin e-sigaraya yönelmesinde sigara sanayisinin hissesi olduğunu anlatıyor:
”Gençlerin e-sigaraya yönelmesi için tütün/nikotin/kenevir sanayisi elinden gelen her türlü açık ve zımnî reklamı yapıyor. Toplumsal medya e-sigara görselleri ile dolu. ”Influencer” ismi verilen bilinmeyen reklamcılar aracılığıyla e-sigara eserleri cazip gösterilerek, ziyanları konusunda bilgi vermeden bu eserler sunulmaktadır.
“Endüstri bir vakitler sigara reklamı yapmak, bağımlılık yaratmak için hangi taktikleri kullandıysa, artık de e-sigara için aynılarını kullanıyor. ”
Doç. Dr. Sinem İliaz ise e-sigara kullanımının genç ve çocuk yaşlara kadar düştüğünü söylüyor:
”Gelişmiş ülkelerde e-sigara kullanımının çok süratli artması, tüm dünyada bilhassa genç ve çocuklar ortasında e-sigara salgınlarının oluşmasına sebep olmuştur. Kokusu olağan sigaraya nazaran daha hoş, farklı aromalarla cazipliği artırılmaktadır. Bu da genç ve çocukların çok dikkatini çekmektedir.’
”Elimizde kesin sayısal datalar olmamakla birlikte, İngiltere ve Amerika’daki kadar olmasa da,Türkiye’de de genç ve çocuklar ortasında e-sigara kullanımı artmaktadır. Ayrıyeten toplumsal ağlar ve TikTok üzere mecralarda gençlerin pekçok hususta birbirini etkilediği bir gerçektir. E-sigara konusunun da bunun dışında tutulabileceğini düşünmüyorum.
“Hoş kokusu nedeniyle, e-sigara eserlerinin konutlarda, çocukların yanında da içildiğini belirten İliaz, ”E-sigara içmenin olağanlaştırılması ile birlikte çocuk ve gençlerde de bunun ziyanlı bir alışkanlık olmadığına dair niyetler yerleşiyor. Büyükler genç ve çocuklara makûs örnek olabiliyor” dedi.
E-sigara ticaret sitesi yetkilisi ise ” Bizim müşteri kitlemiz ortalama 20-60 yaş ortasında. 18 yaş altında tespit ettiğimiz rastgele bir müşteriye kargo çıkışı sağlamıyoruz. Online kargo teslimlerinde kimlik denetimi kargo firması şubesine nazaran değişmektedir. Kargo firmasında da müşteri bilgileri mevcuttur” diye konuşuyor.
E-sigara tüketimi nasıl önlenebilir?
Prof. Dr. Elif Dağlı e-sigara tüketiminin önlenebilmesi için yönetmeliklerin denetlenmesi ve caydırıcı yaptırımların olması gerektiğini savunuyor:
”Bağımlılıkla çaba ve bağımlılığın önlenmesi çok önemli, kuvvetli ve istikrarlı bir siyasi irade gerektiriyor. Sağlam iktisadı olan ülkeler bunu başarabiliyor. Başkalarında ise sanayi kazan-kazan vaatlerini ortaya koyuyor. Yalnızca maddeleri, ilgili yönetmelikleri yapmak da yetmiyor. Bunların uygulanması, alanda -ki artık internet de sahadır- denetlenmesi ve yaptırımlarının caydırıcı olması gerekiyor.
“Yasa dışı e-sigara ticareti ile kolluk güçlerinin çaba etmesi gerekir. Maddelere alışılmamış olarak satışına devam eden sanayinin ”vergi kaçağını önlemek için satışın serbestleştirilmesi” talebinin reddedilmesi gerek.”
Doç. Dr. Sinem İliaz da, e-sigaraya karşı olan tutumumuzun olağan sigaradan farklı olmaması gerektiğini söyleyerek, ”Genç ve çocukların önünde sigara içilmemeli, bu aygıtların kullanımı özendirilmemeli, e-sigaranın da kullanıcısını nikotin bağımlısı yaptığı unutulmamalıdır. Bugünün e-sigara kullanıcısı gençleri, nikotin bağımlısı olarak geleceğin potansiyel sigara kullanıcısı haline geliyor” diyor.
‘Güvenli bir eser değil’
Sağlığa Evet Derneği Lideri ve Çocuk Sıhhati ve Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Elif Dağlı, e-sigara kullanımından sonra görülen akut yan tesirlerin sigaradan daha fazla olduğunu anlatıyor:
”E-sigara inançlı bir eser değildir. E-sigaraya katılan aroma ve tatlandırıcıların teneffüs sistemine ziyanları çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. E-sigaranın tütün içeren klasik sigarayı bıraktırdığına dair bilimsel delil yoktur. Kullanımın çabucak gerisinden görülen akut yan tesirleri de sigaradan daha fazladır.”
Doç. Dr. Sinem İliaz da e-sigaranın içerisindeki nikotinin bağımlılık geliştirdiğini belirterek şöyle konuşuyor:
“Nikotin, olağanda bedenimizde bulunan ve kıymetli misyonları olan bir husus. Fakat bu hususun sigara üzere bir yolla uzun periyodik yüksek dozda alınması bağımlılığa neden olmaktadır.
“E-sigaranın içerisindeki nikotin nedeniyle içen şahısta sigaradakine benzeri ödül sistemlerini tetikler, memnunluk,tatmin ve rahatlama hissi oluşur ve bağımlılık gelişir. Uyuşturucu bağımlılığında da benzeri düzenekler çalışır.”
Dünya Sıhhat Örgütü’ne (WHO) nazaran her yıl 8 milyondan fazla kişi ”tütün salgını” sonucu hayatını kaybediyor. Bu ölümlerin 1,2 milyonu pasif içicilikten kaynaklanıyor. WHO, tütün salgınını dünyanın karşı karşıya kaldığı en büyük halk sıhhati tehditlerinden biri olarak görüyor.
Sağlık Bakanlığı, BBC Türkçe‘nin elektronik sigara kullanımıyla ilgili sorularını cevapsız bıraktı.