İYİ Parti Elazığ Vilayet Lideri Servet Gürgözeler ve partililer, Elazığlı besicilerin sıkıntılarını dinledi. Çiftçilerin Tarım Kredi Kooperatifi’ne olan borçlarının yapılandırılmasının da faize tabi olduğunu tabir eden bir üretici, “Çiftçilerin Tarım Kooperatifi’ne olan borçları, devlete olan borçları; bu borçları yapılandırması faizle oldu. 10 bin lira alan, parayı 10 bin lira olarak 24 ay vade uzatmadı. Sana bir vade verdiler lakin o 10 bin TL’yi 15 bin lira olarak vade verdiler. Ancak sen tekrar içeri gireceksin, tekrar ödeyemeyeceksin. Tekrar bu faizle ötelemek zorunda kalacaksın. Yani senin şu Tarım Kooperatifi’ne, krediye hiçbir halde borcun bitmeyecek. Bu bir gerçek, zira güzelleştirilen hiçbir şey yok” diye konuştu.
“Bu yıl 500 koyunu olan adam yeşil kartlı”
Besicilerin gün geçtikçe çıkmaza girdiğini söyleyen Mehmet Ayhan isimli vatandaş, besicilerin devlet takviyesine muhtaç kaldıklarını söyledi. Ayhan, şunları söyledi:
“Diyarbakır’a nakliye yapıyorum, canlı hayvan götürüyorum. Ancak gördüm ki Diyarbakır’da beşerler damızlık hayvanlarını kısma götürüyorlar ve kesimhane kuru. Bu gidişle Türkiye’de damızlık hayvan kalmayacak. Yem fiyatları kıymetli. Geçen yıl ya da 2 yıl evvel 500 tane koyunu olan insan zengindi. Bu yıl 500 tane koyunu olan insan yeşil kartlı, yoksul. Devlet takviye veriyor ya güç takviyesi, yakıt takviyesi; o 500 koyunu olan beşerler sahiden onlara muhtaç. Lakin geçen yıl 300 koyunu olan insan sahiden zengindi, ancak bu yıl yoksul. Devletin takviyesine muhtaç. Burada besicilerle, üreticilerle görüşmelerim sonucunda çıkardığım sorun bu.”
“Çiftçi hamallık yapıyor, kazandığı hiçbir şey yok”
Muhammed Emin Budak isimli besici ise şunları söyledi:
“Bugün 30 dönüm bir yer ektiğiniz vakit, 30 dönümden alacağınız en yeterli randıman 12 ton arpadır. Bugün tohumu alıyorsunuz, 30 dönümlük yere ekeceğiniz arpanın en az 1 ton arpa ekmeniz lazım. Bir ton, bugün 8 bin TL. Bunu iki kere sürüyorsunuz, 60 dönüm sürmüş oluyorsunuz. Bunun dönümüne, nereden baksanız 60 dönüm için 10 bin TL mazot yakıyorsunuz. Bunun şöyle bir durumu da var: Arpayı sonuçta biçip kaldıracaksınız biçerdöverle. Biçerdövere de 10 bin TL ödüyorsunuz, eder 20 bin TL. Tohumuna 7 bin TL veriyorsunuz, 27 bin. Bunun kış gübresi var, bahar gübresi var; 50 bin TL’yi buluyor. 12 ton arpayı çarptığınız vakit, 70 bin lira. Artık çiftçi kendi hamallığını yazmıyor, kendi işçiliğini yazmıyor. Çiftçi, bir yerde işe girdiği vakit 6 ayda 30 bin TL kazanacak taban fiyatla. Artık 30 bin lirayı eklediği vakit, 80 bin lira. 10 bin lira içeride çiftçi. Aslında çiftçi bir yerde hamallık yapıyor, hamallığı yapıyor kazandığı hiçbir şey yok. Kendi öz maaşını bile çıkartamıyor. Bunun yanı sıra artık arpa ekmeyi beşerler bıraktılar. Bütün toprakları, Elazığ’da, her yerde kimse artık ekim yapmıyor. Kuzu yemine gelelim; kuzu yeminin torbası 80 TL ile 120 TL ortası. Beşerler hayvancılıkla ilgili yem ekmiyorlar. Mazot ve gübre fiyatları kurtarmıyor. Gübre konusu da şu; vaktinde hükümetler, bu yerlere DAP gübresi enjekte ettiler. Artık insanların sigara içmesi üzere, tiryakiliği üzere bugün toprak da bu gübrenin tiryakisi olmuş. Artık bu gübreyi vermediği vakit o topraktan randıman alınmıyor, ot bitmiyor. Artık bu gübrenin tonu, torba hesabı 90-100 TL, tonu 10 bin TL. Bu gübreyi atmadığım vakit ot bitmeyecek, olmayacak. Bunun bir de ilaçlaması var.
“Devlet bankaları teşvik veriyor, onu da hükümet yanlıları alıyor”
Bugün hayvancılık bölümüne baktığımız vakit, yalnızca hayvancılık olarak bakamazsınız. Tarımdan alacaksınız, bölgenin ikliminden alacaksınız. ‘Ziraat Bankası’na teşvik verdi’ diyorlar. Lakin Ziraat Bankası’nın teşviğine baktığınız vakit, Ziraat Bankası’nın teşviği hükümete taraflı olan insanlara gidip de on ailenin, yirmi ailenin aldığı bir para. Lakin Ahmet gittiği vakit, Mehmet gittiği vakit, Cafer gittiği vakit, Ziraat Bankası’nın sana söylediği tek söz var: ‘Elazığ bölgesine yahut Malatya bölgesine, Diyarbakır bölgesine gelen para bitti’. Bitti de bir gün de mi bitti, üç günde mi bitti, beş günde mi bitti? Hani bir teşvik vardı?”
“Bu formda çiftçinin borcu hiçbir halde bitmeyecek”
Muhammed Emin Budak, çiftçilerin Tarım Kredi Kooperatifi’ne olan borç yapılandırmalarının faizli olduğunu söz ederek, bu halde bir düzenlemeyle çiftçilerin borçlarının asla bitmeyeceğini belirtti. Budak, şunları söyledi:
“Çiftçilerin Tarım Kooperatifi’ne olan borçları, devlete olan borçları; bu borçları yapılandırması faizle oldu. 10 bin lira alan, parayı 10 bin lira olarak 24 ay vade uzatmadı. Sana bir vade verdiler lakin o 10 bin TL’yi 15 bin lira olarak vade verdiler. Fakat sen yeniden içeri gireceksin, tekrar ödeyemeyeceksin. Tekrar bu faizle ötelemek zorunda kalacaksın. Yani senin şu Tarım Kooperatifi’ne, krediye hiçbir formda borcun bitmeyecek. Bu bir gerçek, zira güzelleştirilen hiçbir şey yok.’
“Besici küpe takılan hayvanlarını iki köy ileriye bile götüremiyor”
Bugün Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde en çok küçükbaş barındıran Erzincan, Elazığ; bugün baktığınız vakit Tunceli bölgesinde Pertek, Çemişgezek bölgesinde ve bu bütün coğrafyadaki dağların yaylaları kullanan yüzde 90’lık bir kısımdan bahsediyoruz. Bu hayvanların hiçbirisinde küpe yoktur. Bundan 7-8 yıl öncesine kadar devlet dedi ki ‘Gelin küpe takalım’. Nedir küpe? ‘Yeşil küpe süt parası için, mavi küpe yem parası için. Size bedavadan yem parası, süt parası vereceğiz’ denildi. Millete cazip geldi. Lakin bu insanların bir yeşil kartı vardı. Hayvanlar üzerlerine yazılı olmadığı için yeşil karttan faydalanma sebepleri vardı. Artık küpeler takıldıktan sonra bunlar, bir kereye mahsus yem ve süt paralarını aldılar. Artık bu hayvanların hepsi kayıtlı. Kaydı aldıktan sonra bir ilçede iki köy ileriye, yaylaya hayvanlarını götüremiyor. Zira küpeli, kayıtlı; devletten müsaade alması lazım. Devletten müsaade aldığı vakit da katiyen bir tane peynir tüccarının iki dudağı ortasında kalıyorsun. Gidiyorsun ihaleye giriyorsun, bir yayla satın alıyorsun ve yaylaya 1 milyon, 500 bin TL paralar ödüyorsun. Şu an artık Türkiye’de Anadolu Bölgesi’nde hiçbir yayla kirasız değil, hiçbir yayla parasız değil. Şu an kendi yaylanı bile parayla okutuyorsun.
“Senin oturduğun köyün yaylalarını bile valilik kiraya veriyor”
Mesela Tunceli Pülümürlü bir arkadaşımızı ele alalım. Bir tane köyü var, kooperatiflerini kurmuşlar, kendi yerlerini kiraya vermek istiyorlar. Veremezler katiyen. Valilik verecek. Senin oturduğun köyün yaylalarını bile valilik kiraya veriyor. Artık bana veriyor, Şavak’a veriyor. Ancak ben bir şey kazanmıyorum. Koyun başına 150 TL’ye denk geliyor. Benim göç dönemim var. 3 katlı kamyonlara hayvanlarımı yüklüyorum. Sivas’a götürüyorum, Erzurum Palandöken yaylasına götürüyorum, Tunceli Pülümür’e Berat çayına götürüyorum, Bahar yaylalarına, Ağrıtut Yaylası’na, Ovacık’a götürüyorum. Götürürken de 3 katlı kamyonlarla dünyanın parasını ödüyorum. Yayla parası ödüyorum, hayvanlarım telef oluyor. Üst katta, kamyonun içerisinde 6-7-8-10 tane hayvanımız telef oluyor. Onun dışında bir de dönerken ben bu kamyonlarla geri geliyorum. Bu da başka bir maliyet.”
“Yaylaların kiralama hakkı damızlık birliğine verilmiş”
Muhammed Emin Budak, yaylaları kiralama hakkının Damızlık Kooperatifi isimli bir birliğe verildiğini söyleyerek bu kooperatifte lider da dahil üyelerin en az yüzde 70’inin hayvancılık yapmadığını söyledi. Besicilerin mukadderatının bu işte uzman olmayan şahısların eline bırakıldığını kaydeden Budak, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Yaylalar, valinin önderliğinde, yıllarca valiliğin kurduğu bir komiteyle verilirdi. O devir de tekrar bu yaylalar verilirken bu kadar da hoş bir halde, mantıklı bir formda dağıtılmadı. Tekrar üç-beş kişinin inhisarında kaldı bu. Bütün bölgenin yaylaları artık de Damızlık Kooperatifi diye bir kooperatif kurulmuş, bu sene o kooperatife verilmiş yaylalar, bu birliğe lakin tuhaf olan şu; ne bu birliğin liderinde ne de idarenin yüzde 70’inde hayvan var. Bu birlik, hayvancılık yapmıyor. Hayvancılık yapmayan bir birliğin mantık olarak yaylaları elinde bulundurması ve bu yaylaları hangi mantığa nazaran hayvancılara dağıttınız? Yani karşılığında ne aldınız? Ve bu işten ne kadar kâr yaptınız? Ne kadar nemalandınız? Neyin kriterine nazaran bu hayvanları yaylalara vardınız? Bilginiz ne, kültürünüz ne? Etraf mühendisi misiniz? Hayvancı değilseniz çeviremezsiniz. O değilse daha evvel o bölgeyi tahlil etmiş, eğitim düzeyi yüksek insanlardan birisi misiniz? Bu yaylaların hayvan sayısını biliyor musunuz? Kapasitesini biliyor musunuz? Kaç hayvan kaldırabileceğini biliyor musunuz yahut devletin yasaklı-yasaksız bölgelerini biliyor musunuz? Elinizde o denli bir harita mı var? Yani hem hayvancı değilsiniz hem bilgilere sahip değilsiniz. Bu hayvanları bu coğrafyaya nasıl dağıttınız ve bu coğrafyaya dağıtırken o coğrafyada bulunan köylerdeki hayvanların sayısını da aldınız mı?”
“Mera dağılımında dengesizlik var”
Küçükbaş hayvancılık Elazığ’ın kimi bölgelerinde ağırlaşmış. Kimi bölgelerinde de tek bir tavuk bile yok. Sivrice’de, Maden’de, Baskil’de, Palu’nun büyük bir kısmında küçükbaş hayvancılık hiç yok. Hatta buralarda yazın sıcaklardan, kuru otlardan ötürü vakit zaman yangınlar oluyor. Öteki tarafta küçükbaş hayvancılığın kümelendiği bölgelerde küçükbaş hayvanlar, yazın verimli otun en yüksek olduğu periyotta bile hayvanlar aç kalıyor. Ve yem veriyorlar. Mera dağılımında bir dengesizlik var. Devlet, bu boş meraları bedelsiz üreticiye tahsil etmeli. Artık üreticiler, kışın rakımı düşük yerleri tercih eder. Yazın esasen yaylalara gidiyorlar. Niçin rakımı düşük? Kışın hafif olur hayvanlar, daha çok kendi ağızlarla yem yer. Lakin buna karşın devlet bir türlü bu köylerin meralarını üreticiye tahsis etmiyor yahut edemiyor. Artık anayasal boşluk mu var, yasal boşluk mu var? Yahut üreticilerin yöneticilerin basiretsizliği mi?”
“5 bin 200 liradan ucuz yem alıp 7 bin liraya satıyorlar”
Süleyman Aylan isimli vatandaş da kesildiği halde küpeden düşürülmeyen birçok hayvan için kimi besicilerin kooperatiflerden uygun fiyata yem alıp yüksek fiyattan bunları sattığını ve bunun denetlenmesi gerektiğini belirtti. Aylan, şunları söyledi:
“Benim üzerime kayıtlı hayvanım yok. İşletmem var lakin hayvanım yok. Yalnız işletmesi olup da üzerine, adam hayvanı kestirmiş, küpeleri resmi olarak kayıtta duruyor. Adam satmış, erkek hayvanı götürmüş, kestirmiş. Ancak küpeleri duruyor. Küpeden düşürmemiş. Kaydı duruyor. Tarım müdürlüğünde kaydı duruyor. İstesem artık Tarım Vilayet Müdürlüğü’ne gidip 200 -300 tane hayvan kaydederim. Giderim şu an Tarım Kredi Kooperatifi’nin dağıtmış olduğu yerden alırım. Şu an Rabbim Kredi Kooperatifi yem veriyor hayvancılara bir dünya var. Onun takip edilmesini istiyoruz. Tarım Kredi Kooperatifi’nden 5 bin 200 liraya yem alıyor, 7 bin liraya satıyor. Hiç kendisi de gitmiyor, tüccarın bir elemanı gidiyor. Oradan 5 bin 200 liralık yemi alıp satıyor. Ortadaki kâr da tüccara kalıyor. Resmi olarak her şey var, lakin hayvanı yok, fakat işletmesi var. İnancınız olsun ki hayvancından daha çok bunlar alıp satıyor. Devlet ne yapsa hırsızla baş edemiyor. Lakin takip de etmiyor. Bu çok değerli. Bu işten nemalanan bir dünya insan var. Hem tüccar hem de bu türlü sahtekar beşerler var. İsterseniz ben gelin yapayım size, fakat ben almam parasını.”