Fener Rum Patrikhanesi‘nin vakit zaman “ekümenik” kavramını kullanması ekümeniklik tartışmasını yine gündeme taşıdı.
EKÜMENİK NE DEMEK?
Fransızca kökenli söz üniversal birleşme manasına geliyor.
EKÜMENİKLİK TARTIŞMASI
Ekümenik kavramının Türkiye’de birinci defa gündeme gelişi 1517 yılında Yavuz Selim’in, Mısır’ı fethettiğinde, İskenderiye ve Antakya Patrikhanelerini, İstanbul’daki Rum Patrikhanesi’ne bağlaması ve patriği de ‘Ekümenik’ (‘Cihan patriği’) ilan etmesiyle ortaya çıktı. Bugün prestijiyle, Fener Rum Patriği Bartholomeos’un dış bağlarında “Yeni Roma’nın ve İstanbul’un Başpiskoposu ve Kozmik Patriği” unvanını kullanması tartışmalara yol açmaktadır.
FENER RUM PATRİKHANESİ EKÜMENİK MİDİR?
Gazetimiz muharriri ve Doğu Avrupa Uzmanı Deniz Berktay Fener Rum Patrikhanesi ile yaşanan “ekümeniklik” tartışmasını şöyle anlatıyor:
“Fener Patrikhanesi, “ağabey” olduğunu söylese de Ortodoks dünyasında mutlak yetkilere sahip değil. Vatikan’ın Katolik dünyasındaki yetkileri üzere yetkileri yok. Ortodoks dünyasında, sayıları 14 (veya 15) olan bağımsız (otosefal) kilise var. Fener, bunlar ortasında “eşitler ortasında birinci” olarak kabul ediliyor. Öbürleri, Fener’e “ağabey” dese de Fener’in gerçek manada liderliğini hiçbiri kabul etmiyor. Fener’i Ortodoks dünyasının gerçek başkanı yapmaya çalışanlar, Ortodoks mezhebinden olmayan ABD yöneticileri.
ABD 1940’lardan beri, Doğu Avrupa ve Balkanlar’daki Ortodoks halkları, tesiri altına almak için Fener Patrikhanesi’ni kullanıyor. Bu politikayı daha uygun uygulayabilmek için de onun öteki Ortodokslar tarafından önder olarak tanınmasını istiyor. Türkiye’ye de “Fener’i ekümenik olarak tanıyın” tarafında baskı yapması, bundan kaynaklanıyor. “Evrensel” manasına gelen ekümenik sözünün buradaki manası, Fener’in bütün Ortodoksların önderi olarak tanınması. Türkiye ise Lozan Antlaşması çerçevesinde, Fener Patrikhanesi’ni, Türkiye’deki Rum Ortodoks cemaatin dini kurumu olarak kabul ediyor, Fener’in Vatikanvari yetkilere kavuşmasını istemiyor.
Fener’in Ortodoks dünyasında en fazla çatıştığı odak olan Moskova Patrikhanesi, “Fener’e hürmet ederiz ama dünyadaki en büyük Ortodoks cemaate sahip olan biziz. Yüzlerce yıl Fener’e biz yardım ettik. Fener bize ağabeylik taslamasın” diyor. Üç yıl evvel Fener, Ukrayna’nın kendi alanına girdiğini ilan etti. Bu, Moskova’yla bağlarının kopmasına neden oldu. Fener’in bu kararını Ortodoks dünyasında destekleyen olmadı. Lakin Rusya, Fener’e yönelik tavrını daha sert biçimde aşikâr ediyor. Rusya’ya nazaran bu olanlar, ABD’nin Rusya’yı çevreleme stratejisinin modülü. Biden, Fener konusunda, Trump idaresine oranla daha faal bir politikayı savunuyor. Biden seçildiğinde birinci tebrik edenlerden biri Fener Patriği olmuştu.
Heybeliada Ruhban Okulu, Ortodoks rahip yetiştirmenin ötesinde, Fener’in ekümeniklik argümanını pekiştirecek bir adım. Bu okulda, Fener’i, Türk makamları gereğince denetleyemeyecek. Burada öbür Ortodoks ülkelerden rahip adayları okuyacak. Bu da ekümeniklik savını güçlendirecek. Yoksa rahip yetiştirecek okul, dünyada çokça var.
Fener’in resmen ekümenik olarak tanınması halinde, patrik ve başka rahiplerin Türk yurttaşı olma kuralı kaldırılır. Bu da Türkiye’de, Türkiye’nin denetleyemeyeceği, civardaki Ortodoks ülkelerin siyasetine müdahale eden, devlet içinde bir devletin oluşması demek olur. “
FATİH KAYMAKAMLIĞINDAN “EKÜMENİKLİK” AÇIKLAMASI
Fatih Kaymakamlığından yapılan yazılı açıklamada, Fener Rum Patrikhanesi Patriği Dimitri Bartholomeos’un ve Patrikhanenin vakit zaman “ekümenik” kavramını kullanması nedeniyle açıklama yapılmasına muhtaçlık duyulduğu belirtildi.
Açıklamada, 30 Ocak 1923’te Yunanistan ile Türkiye ortasında imzalanan Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine Dair Mukavelename’de Patrikhanenin durumu ve statüsü ile ilgili bir karara yer verilmediği, bu sözleşme ile Türkiye’de yaşayan Rumlarla Yunanistan’da yaşayan Müslüman Türklerin yer değiştirdiği, İstanbul ve Bozcaada ile Gökçeada’daki Rumlarla Batı Trakya’daki Müslüman Türklerin mübadele dışında bırakıldıkları hatırlatıldı.
Azınlıklar konusunda Türkiye’nin temel hukuksal desteğini oluşturan 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nda da Patrikhane ile ilgili bir karara yer verilmediği aktarılan açıklamada, “Patrikhanenin İstanbul’da kalması karşılığında mübadele dışı tutulan Rum cemaatinin dini bir kurumu olarak kalacağına, siyasi bir faaliyetinin bulunmayacağına ait iştirakçi ülke delegasyonlarının kelamlarının senet olarak kabul edildiği belirtilerek, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi ile manevî meclisinin yetki alanı, İstanbul Başpiskoposluğu ile Bozcada ve Gökçeada bölgesi Rum cemaatinin dini muhtaçlıklarını karşılamakla sonlu tutulmuştur.” tabirlerine yer verildi.
Açıklamada, Lozan Antlaşmasının azınlıkların korunması başlıklı 38-44. hususlarında gayrimüslim Türk vatandaşlarının statüsünün belirlendiği kaydedilerek, şu bilgilere yer verildi:
“Buna nazaran, azınlık statüsüne alınan vatandaşlarımızın dini serbestiyet içerisinde kendi lisanlarıyla ibadet ve eğitim yapmaları, ayrıyeten ibadethaneleri ile mezarlıklarını muhafazaları konusunda gerekli kolaylığın gösterileceği taahhüt edilmiş, Antlaşmanın 45. hususunda ise Türkiye’nin azınlıklara tanıdığı bu hakları Yunanistan’ın da Batı Trakya’daki Türk azınlığına tanıyacağı taahhüdü yer almıştır. Hülasa; Lozan Antlaşmasının müzakereleri sırasında durumu uzun süren tartışmalar sonunda barizleşen Patrikhane, Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu ile yeni bir statüye dönüştürülmüş bulunmaktadır. Bu durum çerçevesinde Patrikhane, Türkiye’deki Rum azınlığın bir kilisesi olarak yalnızca dini yetkileri haiz bir kilise niteliğinde Antlaşmanın ‘Azınlıkların Korunması’ başlıklı çerçevesinde mütalaa edilmesi gereken dini bir kurumdur. Yunanistan’ın uygulamasının bilakis, Türkiye’de din görevlilerini kendilerinin seçme özgürlüğü bulunmakla birlikte Patrikhanenin siyasi-yönetsel açıdan ‘ekümenik’ vasfı bulunmamaktadır.
Nitekim Rum olmayan öbür Ortodoks kiliselerinin işlerine dönük müdahalesinin yargıya taşınması sonucunda Yargıtay 4. Dairesinin E:2005/10694, K.2007/5603 sayılı kararında: ‘Egemen bir devletin kendi topraklarında yaşayan azınlıklara kendi vatandaşlarından farklı bir hukuk uygulayarak çoğunluğa dahi tanımadığı bir kadro ayrıcalıkları onlara tanımak suretiyle özel bir statü vermesi, Anayasanın 10. hususunda gösterilen eşitlik unsuruna açıkça terslik oluşturacağından kabul edilemez. Bu nedenle Patrikhanenin ekümenik olduğu argümanının, yasal bir desteği bulunmamaktadır. İstanbul Valiliğinin 6 Aralık 1923 tarih ve 1092 sayılı yazılarından da anlaşılacağı üzere Patrikhanede dini ve manevî seçimlere katılacak ve seçilecek bireylerin Türk vatandaşı olmaları ve seçim sırasında Türkiye’de misyonlu bulunmaları gerekmektedir. Bu konu da Patrikhanenin ekümenik sıfatının bulunmadığının açık bir göstergesidir.’ halinde vurgulanmıştır. Sonuç olarak; Lozan Mutabakatı tutanakları ile yargı kararlarında Fatih Kaymakamlığına bağlı dini bir kuruluş olarak kabul edilen Fener Rum Patrikhanesinin ‘ekümeniklik’ savı tüzel gerçeklerle bağdaşmamaktadır.”