Kayıt dışı iktisat az gelişmiş, gelişmekte olan ve gelişmiş ülke ekonomilerinin takibinde olan ve uğraş edilen bir alan.
Eski Hazine Müsteşarı ve Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez, şahsî blogunda bahse ait “Gölge İktisadın Büyüklüğü” başlığıyla bir yazı yayımladı.
Elde edilen gelirin tamamı ya da bir kısmının kayda girmeden elde edilmesinin kayıt dışılık olduğunu vurgulayan Eğilmez, “Bir patronun çalıştırdığı emekçiye taban fiyat fiyatı kadar ödemeyi kayıtlı yapıp üstündeki meblağı elden vermesi halinde ödemenin bu kısmı alan açısından kayıt dışı gelir olarak alınmış olur. Bu durumda o kadar meblağ tıpkı vakitte vergi ve sigorta primi dışında kalarak sistemde eksiklik yaratır. Buna karşılık bu parayı elde eden kişi onu harcadığında, yaptığı harcama karşı taraf için gelir yaratır. Yani kayıt dışı olsa da bu fiyat sistem içinde kalır” dedi.
“EN BİLİNEN ÖRNEĞİ YASTIK ALTI VARLIKLAR”
Buna karşılık bir yararın kayıt içi olduğu halde sistem dışına çıkarılmadıysa iktisada faydası olmadığının altını çizen Eğilmez, “Bunun en bilinen örneği yastık altı varlıklar denilen birikimlerdir. Kayıt içi çalışarak vergisini tam ödeyerek kazandığı parayı altına ya da dövize çevirerek bankadaki kasasına koymuş olan kişi bu altın ya da döviz kadar bir fiyatı sistem dışına çıkarmış olur. Sistem dışına çıkarılmış olan meblağın sisteme bir faydası olmaz. Zira bu meblağ kredi olarak kullandırılamaz, harcanamaz ve hasebiyle üretime bir katkısı olmaz” formunda açıklamalarda bulundu.
Eğilmez’in yazısı şu biçimde…
KAYIT DIŞILIK DA İKİYE AYRILIR: VERGİ DIŞILIK, GSYH HESAPLARI DIŞILIK
“Gelir, kayıt dışı elde edilmiş ve vergisi ödenmemişse vergi dışılık ortaya çıkar. Bir esnafın televizyon muhabirine anlattığı üzere şayet sattığı her yüz malı yalnızca yirmisini satış olarak gösteriyor, kalan seksenini göstermiyorsa burada o seksen maldan elde ettiği yarar, gelir vergisi dışında kalıyor, ayrıyeten bu malların KDV’sini de ödemeyeceği için kelam konusu KDV hasılatı da kendisine kalıyor demektir. Ki bu durumda bu esnaf açısından vergi dışılık yüzde 85 – 90’a yükselir. Ne var ki bu vergi dışılık kesinlikle GSYH hesapları dışında kalmayı yani GSYH dışılığı gerektirmez. Bu mallar üretim evresinde ve bu esnafın elde ettiği karları harcaması evresinde bir formda GSYH hesaplarına dâhil olabilir.
Kayıt dışılığın en bilinen çeşitleri vergi kaçakçılığı, sigortasız çalıştırma, tefecilik, işportacılık, uyuşturucu ticareti üzere aksiyonlarla elde edilen yararlardır. Bunların birçok, konusu hata oluşturan hareketlerdir. Buna karşılık sistem dışılık, şayet kayıt içi bir çıkar münasebetiyle ortaya çıkmışsa, hata oluşturmaz. İnsanların yasal yollarla elde ettiği karları nasıl kullanacakları onların bileceği iştir. O nedenle gölge iktisadın büyüklüğünü ölçmek için asıl olarak kayıt dışılık ölçülmeye çalışılır. Sistem dışı ekonomiyi ölçmenin faydası toplumun bu çıkarları harekete geçiremediği için nasıl bir kayıpla karşı karşıya olduğunu anlamakta ortaya çıkar.
IMF tarafından Avrupa ülkeleri için yapılmış olan bir çalışmadan yararlanarak seçilmiş kimi ülkelerde kayıt dışılık oranları yazının altındaki tabloda en düşükten en yükseğe hakikat sıralanmış olarak gösterilmektedir. Tabloya nazaran bu ülkeler ortasında en düşük kayıt dışılık oranı Avusturya’dadır. Onu İsviçre ve Birleşik krallık izliyor. En yüksek kayıt dışılık oranı ise Bosna Hersek’tedir. Onu Yunanistan ve Türkiye izliyor. 2016 yılında GSYH’si 17 milyar dolar olan Bosna Hersek’te 6 milyar dolar kayıt dışı iktisat olması, GSYH’si 193 milyar dolar olan Yunanistan’da 58 milyar dolar meblağında kayıt dışılık olması değişiktir. Almanya ve İtalya’daki kayıt dışı iktisatların hacmi, Avrupa’daki birden fazla ülkenin GSYH’sinden yüksektir. Danimarka, İsveç ve Finlandiya üzere ekonomik açıdan pek çok ülkeye örnek gösterilecek refah seviyesinde olan kuzey ülkelerinde yüzde 18 – 20 bandındaki kayıt dışılık oranı yüksek sayılır. Bu ülkelerde kayıt dışılığın altında yatan nedenin çok yüksek vergi oranları olduğunu iddia ediyorum. İtalya’nın yüzde 30’u aşan kayıt dışılık oranı, mafyanın doğduğu yer olması nedeniyle bana şaşırtan gelmemekle birlikte Almanya üzere disiplinli bir iktisatta yüzde 17’ler dolayındaki kayıt dışılık oranı şaşırtan geliyor.
Türkiye, yüzde 30 dolayındaki kayıt dışılık oranıyla bu alanda üst sıralarda yer alan bir iktisat manzarası sergiliyor. 2016 bedelleriyle kayıt dışı iktisadın 257 milyar dolar üzere çok yüksek bir fiyata eriştiğini görüyoruz.”
Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.